تا کنون انسان ها با هدف کلیدی؛ یعنی جستجوی حیات گذشته یا حال در مریخ، مأموریت های متعددی را به سیاره سرخ به انجام رسانده است. اما چه می شود اگر یک برخورد سنگین در اوایل عمر مریخ، هرگونه امکان برای رشد حیات را در آینده را از بین برده باشد؟

مطالعات اخیر در مورد " انشعاب قشری" یا پوسته مریخ نشان می دهد که احتمالأ یک سیارک بزرگ با این سیاره برخورد نموده. حالا پژوهشگران باور دارند که این گونه برخورد توانسته چنان به پوسته بیرونی مریخ فرو رود که ساختار داخلی آن را بطور جبران ناپذیری تخریب نماید و مانع ایجاد یک میدان مغناطیسی جهت حفاظت و پوشش مریخ شود. بنابرین، نبود  پوشش مغناطیسی هر گونه شانس برای پرورش اتموسفر را از بین برده است...

مریخ واقعأ بی نظیر است.

این گفته ستاره شناسان اولیه است و امروزه هم رصدخانه ها هر بار که به آن می نگرند، در واقع یک سیاره سرخ را می بینند. مریخ دو چهره دارد. یک چهره آن ( نیمکره شمالی) مرکب از همواری های تهی و بی حاصل و دانه های ریگ (شن) نرم. چهره دوم آن (نیمکره جنوبی) کاملأ بی نظم و مرکب از کوه ها و دره های دندانه دار یا ناهموار. در نتیجه چنین به نظر میرسد که انشعاب یا تقسیم بندی قشری یا پوسته بعد از برخورد سنگین یک سنگ آسمانی در اوایل شکل گیری مریخ صورت گرفته و زخم ابدی را بر چهره این سیاره گذاشته است. اما باید گفت، چه می شود اگر این برخورد قوی تر از تخریب زیبایی مریخ بوده؟  چه می شود اگر این محل برخورد نشان دهنده چیزی عمیق تر باشد؟

بخاطر درک آنچه ممکن برای مریخ اتفاق افتاده باشد، باید اول به زمین خودمان بنگریم. سیاره ما یک میدان مغناطیسی بسیار قوی دارد که در نزدیکی محور آن بوجود می آید. انتقال یا جریان آهن مذاب جریان های آزاد الکترون را با خود می کشاند و بیرون دهی بسیار عظیم جریان دائم یا میدان مغناطیسی دو قطبی را ایجاد می کند. میدان های مغناطیسی همانند رشته ها از سراسر سیاره عبور نموده و به بیرون افکنده می شوند و با امتداد هزاران مایل در فضا یک حباب بسیار بزرگ را تشکیل می دهند. این حباب به مگنتوسفر مشهور است، و ما را در برابر باد های مخرب خورشیدی حفاظت نموده و مانع از بین رفتن اتموسفر ما در فضا می شود. به پاس اینکه زمین یک سپر بسیار قوی مغناطیسی در برابر باد های خورشید دارد، زندگی در داخل این حباب تکامل می یابد.

با اینکه مریخ در مقایسه با زمین کوچکتر است، اما دانشمندان نتوانسته اند بگویند که چرا سیاره سرخ فاقد کره مقناطیسی است. با توجه به رشد ناوگان ماهواره های در حال گردش در مدار، سنجش ها نشان می دهند که مریخ در گذشته دارای کره مغناطیسی بوده. برای مدت زیادی باور همه این بود که میدان مغناطیسی مریخ زمانی ناپدید شد که هسته داخلی مریخ سرد گردیده و توانایی لازم برای حفظ حالت جریان یا انتقال را در هسته آهنی از دست داد. حالا می دانید که بدون جریان، اثرات دینامیکی از بین می رود و در نتیجه میدان مغناطیسی ( و هرگونه کره مغناطیسی) ناپدید می شود. این مسئله همواره به مثابه دلیل عمده برای اینکه چرا مریخ دارای اتموسفر رقیق یا نازک است گفته شده و  در نتیجه گاز های اتموسفری آن در اثر باد های خورشید در فضا پراکنده شده اند.

اینکه چرا مریخ قابلیت مغناطیسی خود را از دست داده، شاید توضیح بهتری وجود داشته باشد. در این باره سابین استینلی متخصص فیزیک در دانشگاه تورنتو و یکی از دانشمندانی که در این تحقیقات سهیم است چنین می گوید: " شواهد نشان می دهند که در اوایل عمر مریخ، یک برخورد بسیار عظیم هسته مذاب آن را از هم گسسته و جریان و اثر گذاری میدان مغناطیسی را تغییر داده است. ما می دانیم که مریخ یک میدان مغناطیسی داشته که حدود 4 میلیارد سال قبل ناپدید شده و در همان زمان بوده که انشعاب یا تقسیم بندی قشری که احتمالأ به برخورد یک سیارک ارتباط دارد، رخ داده است".

حدود 4 میلیارد سال قبل یعنی در زمان تکامل مریخ، شاید اوضاع اندکی خوشبینانه بوده. مریخ با داشتن یک میدان مغناطیسی قوی دارای اتموسفر ضخیم بوده که می توانسته در برابر باد های خورشیدی آن را محافظت کند. اما زمانی یک برخورد بسیار سنگین جریان تکامل مریخ را برای ابد تغییر داد.

خانم مونیکا گریدی – پروفسور سیاره شناسی و علوم فضایی در دانشگاه آزاد می گوید "مریخ زمانی دارای یک اتموسفر ضخیم ، آبهای ایستاده و یک میدان مغناطیسی بوده، که برخلاف ظاهر خشک و بی ثمر امروزی آن، محل زیبا و مناسبی بوده".

بعد از برخورد عمیق یک سیارک، فعالیت درونی مریخ به شدت تخریب گردید و این سیاره میدان مغناطیسی خود را از دست داد و اتموسفر اش هم فرو ریخت و در نتیجه توانایی حفظ حیات در سیاره سرخ حدود 4 میلیارد سال قبل متوقف شد. چه داستان تلخی!  

نوشته : یونس بخشی www.kabulsky.com