یونس بخشی

 آیا ریشه حیات اولیه در این سیاره کوتوله بوده؟

نظریه ای وجود دارد که میگوید سیاره کوتوله سرس مقدار زیادی آب در سطح خود دارد. با تصور به وجود آب در در این دنیای کوچک که در کمربند سیارک ها بدور خورشید در گردش است، امیدواری بر وجودحیات به وجود می آید.

شاید بگویید که بعد از این همه تلاش به جز زمین در هیچ گوشه از منظومه شمسی موجودات زنده یافت نشده. اما اگر در یک جای دیگر از منظومه شمسی نمونه حیات یا موجود زنده را پیدا کنیم، این کارمان در واقع یک کنجکاوی علمی شمرده می شود. خوب حالا چرا از میان همه اعضای منظومه شمسی سیاره کوتوله سرس این قدر جالب است؟ اولا، به احتمال زیاد آب در آنجا وجود دارد. دوم این که ، این سیارک آنقدر کوچک است که  نسبت به سیارات بزرگتر،  توده های آن در اثر برخورد شهاب سنگ ها به فضا پرتاب شده است و آن را نامزد اولین بذر کننده حیات در روی زمین ساخته است.

سرس یک سیاره کوتوله است. تصویر مقایسه زمین، ماه و سرس. (ناسا)

همیشه یک خبر خوب از یک خبر بد مهمتر است! در سال 2006، وقتی اتحادیه بین المللی اخترشناسی اعلام کرد که پلوتو دیگر یک سیاره نیست بلکه یک سیاره کوتوله است، شانس سرس بیشتر بود و از یک سیارک بزرگ به یک سیاره کوتوله تغییر نام کرد. حالا وجود این دنیای کوچک برای ما اهمیت بیشتر پیدا کرده.

در سال 2007، ناسا سفینه فضایی طلوع را به فضا فرستاد که در سال 2015 به این دنیای اسرار آمیز میرسد. طلوع اولین مأموریت به این منطقه دور منظومه شمسی است و به خوبی در حال حرکت است (تازه مانور گرانشی از کنار مریخ را پشت سر گذاشته است). از زمان کشف سرس در سال 1801 توسط جوزیپه پیازی، فقط چند تصویر آن در عصر ما توسط تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده.

با توجه به اندازه آن، دیدن سرس کاریست بس دشوار (در واقع کوچکترین سیاره کوتوله در آن منطقه است). شاید مسئله اصلی همین باشد، اما در حقیقت جرم کم و احتمال وجود آب که حمایت گر حیات است، پژوهشگران دانشگاه گیزن در آلمان را به تحقیق و مطالعه بیشتر سرس  وا داشته است. این پژوهشگر که جوب هوتکوپر نام دارد می گوید که هر چند تا هنوز معلوم نیست که سرس دارای آب مایع است یا نه، ولی من باور دارم که در صورت وجود آب، نمونه های حیات اولیه در اطراف دهانه های آتشفشانی اعماق دریاهای سرس وجود خواهد داشت.  اما معلوم نیست که آیا این اقیانوس ها می توانند در حالت مایع باقی بمانند، زیرا فعالیت های زمین ساختی خاصی در آنجا صورت نمی گیرد (قابل ذکراست جرم سرس هم بسیار کم است و نمتواند هسته داغی را به مدت طولانی فعال داشته باشد) و بدور یک جرم  دارای نیروی جزر و مد قوی هم در گردش نیست (مانند قمر یخی اروپا که بدور مشتری در گردش است و نیروی جزر و مد مشتری اقیانوس های زیر سطح آن را در حالت گرم نگه داشته است). اما نظریه مربوطه به این که سرس در مقایسه با هر جرم سیاره ای دیگر دارای سرعت فرار ضعیفی است، نشان می دهد که میکروب ها (به شکل آویخته به قطعات سرس) نسبت به هر سیاره دیگر مانند مریخ، بطور منظم به فضا پرتاب شده اند.

آقای هوتکوپر می گوید " من به چندین عضو منظومه شمسی که زمانی و یا همین حالا دارای اقیانوس های از آب اند، دیده ام. مثلا زهره حتمأ در اوایل شکل گیری دارای اقیانوس بوده، اما جرم بیشتر این سیاره به معنی این است که جدا کردن یک تکه از آن و پرتاب آن به سوی زمین نیازمند نیروی قوی است. اجرام کوچکتر مانند سرس دارای نیروی گریز از کمتر است و در اثر برخورد ضعیف یک جرم دیگر یک تکه از سطح آن جدا می شود.    

تصویر خیالی سفینه فضایی طلوع در حال کاوش کمربند سیارک ها (ناسا)

همچنان به نظر میرسد که در زمان بمباران سنگین، سرس مدتی زیر بمباران بوده که این خود امکان حفظ آب در سطح را ایجاد نموده است. اگر قبل از آن عصر هر گونه حیاتی در زمین وجود داشته به احتمال زیاد برخورد های خشن آن زمان نابود کرده است. در این صورت احتمال دارد که حیات با پرتاب یک جرم سیاره ای دیگر به شکل یک شهاب به زمین آمده باشد.

هر چند محاسبات نشان می دهد که سرس یکی از بهترین نامزد ها برای منبع پانسپرمیا (panspermia) که در نهایت به شکل گیری حیات در زمین منجر شد می باشد، اما قابل سکونت بودن خود سرس هم یک مسئله مبهم و نا معلوم است. حتی اگر سرس از زمان بدترین برخورد ها یا (بمباران سنگین اخیر) جان سالم بدر برده باشد، به نظر میرسد که بیشتر میزان آب خود را در نبود برخورد ها ابقا نموده و آنگاه تکه های سرس بصورت سیارک به فضا پرتاب شده اند.

با اینکه این مسئله یکی از عرصه های جذاب پژوهشی است، ولی باید پنج سال صبر کنیم تا سفینه فضایی طلوع به آن منطقه دور و سرد منظومه شمسی برسد، بدور سرس بگردد و آنگاه می توانیم با قاطعیت به این مسئله پاسخ بدهیم.