مهدی فاتحی

هفته آینده با برگزاری مجمع عمومی اتحادیه نجوم بین المللی سرنوشت پلوتون سیاره ای که سه سال پیش با تنزل رتبه به یک سیاره کوتوله یا غیر فعال تبدیل شد روشن خواهد شد.

خبرگزاری مهر طی گزارشی اعلام کرد هفته آینده اولین مجمع عمومی این اتحادیه پس از زمانی که پلوتون از لیست سیاره ها حذف شده است، برگزار می شود و کارل وندر هاخت رئیس این اتحادیه به هیچ وجه انتظار مطرح شدن اعتراض علیه رای اتخاذ شده برای سیاره پلوتون را ندارد. اما مخالفان این رای که همچنان بر سر نظر خود پافشاری می کنند نیز در این مجمع حضور خواهند داشت.

سه سال پیش، این اتحادیه تصمیم گرفت اولین تعریف علمی خود را در شرح سیاره ارائه کند. پس از روزها بحث نجومی در مجمع عمومی این اتحادیه واقع در پراگ، تعریفی به تصویب جمع رسید که طبق آن پلوتون از سطح سیاره به سطح یک سیاره کوتوله تنزل مقام یافت. این تصمیم گیری باعث عصبانیت بسیاری از اعضای اتحادیه و افرادی شد که سالهای عمر خود را در منظومه ای 9 سیاره ای سپری کرده بودند. در این میان برخی اعتراض دارند که از میان 10 هزار عضو اتحادیه نجوم، تنها چهار درصد در این رای گیری حضور داشته اند. همچنین فرماندار ایلینویز این تصمیم را توهینی بزرگ به کاشف این سیاره که از شهروندان این ایالات به شمار می رود، اعلام کرد.

بسیاری معتقدند ماموریتی که هم اکنون در مسیر پلوتون و شهابسنگ سرس که در مدار میان مریخ و مشتری در حرکت است، در حال شکل گیری است، این سیاره های کوتوله را به عنوان جهانی فعال اعلام خواهد کرد. به اعتقاد مارک سایکز از موسسه علوم سیاره ای تیوسان سیاره به جرمی اطلاق می شود که گرانش آن به اندازه ای بالا است که می تواند حجم آن را به شکل کروی در خود بفشارد. چنین تعریفی است که می تواند پلوتون را به همراه دیگر اجرام کیهانی که در حال کشف شدن هستند، مجددا به مقام سیاره بودن بازگرداند.

اتحادیه نجوم نیز در اصل نظریه ای مشابه را پیشنهاد داده بود اما مجمع پراگ یکی از عوامل این نظریه را زیر سئوال برد. در این مجمع به این موضوع اشاره شد که پلوتون تنها قطعه ای یخی از کمربند کیوپر نپتون است. افراد معترض معتقد بودند تحت چنین تعریفی از سیاره، بسیاری از اجرام این کمربند را می توان به عنوان سیاره انتخاب کرد. به همین دلیل پیشنهاد دادند به تعریف سیاره توانایی پاک سازی مدار نیز افزوده شود. به بیانی دیگر یک سیاره باید بتواند تمامی اجرام موجود در نزدیکی مدار را از خود براند.

در مقابل برخی دیگر از سیاره شناسان معتقدند در صورتی که تحت چنین تعریفی زمین را به جایگاه پلوتون منتقل کنیم، می توان عنوان سیاره را از زمین نیز ساقط کرد. اخترشناسان بر این باورند شکل گیری مرموز کمربند کیوپر می تواند حضور اجرامی یخی و بسیار بزرگتر از مریخ که ارزش سیاره بودن را خواهند داشت نیز پنهان کند. بر این اساس تعریف اتحادیه نجوم از سیاره کاملا بی مفهوم خواهد شد زیرا این اجرام توانایی زدودن اجرام کیهانی را از مدار خود ندارند.

گونزالو تانکردی از دانشگاه مونته ویدئو در اوروگوئه که از اعضای برنده مجمع پراگ به شمار می رود، معتقد است در علم نیازی به نیروی پلیس و زور و اجبار نیست، مردم تصمیم درست را اتخاذ کرده و نیازها مشکلات را رفع می کنند.

طرفداران سیاره پلوتون به هر حال زمان زیادی را در انتظار تغییر جایگاه این جرم نخواهند بود زیرا در سال 2015 امکان مشاهده آن از نزدیک فراهم خواهد آمد. زمانی که ماموریت هوریزون ناسا به نتیجه رسیده و فضاپیمای این سازمان به پلوتون برسد، بسیاری از اختر شناسان انتظار دیدن مناظر پیچیده و اتمسفر فعال از آن را دارند. در حال حاضر توسعه اتمسفر پلوتو و تغییر فصلی آن توسط امواج وسیع الکترومغناطیسی به ثبت رسیده است.

ماموریت دیگر نیز در سالی مشابه به شهابسنگ سرس خواهد رسید. تا کنون بررسی های طیف سنجهای مادون قرمز نشان داده است که قسمتهایی از سرس توسط خاک رس پوشانده شده است. وجود این خاک نشاندهنده فعالیتهای زمینی در این جرم کیهانی است.

مارک سایکز پیشنهاد بسیار بنیادینی در رابطه با سیاره ها، ستاره ها و دیگر اجرام ارائه می کند که می تواند به تغییر طبقه بندی ماه، پلوتون و دیگر اجرام بزرگ کیهانی شود. وی معتقد است در حالی که جهان دارای ستاره هایی است که حول مدار ستاره ای دیگر در چرخشند، چرا سیاره ای نداشته باشیم که به دور سیاره ای دیگر در حرکت باشد؟

بر اساس گزارش نیوساینتیست، این سئوالی است که یافتن پاسخ آن نیازمند گذشت زمان است. شاید نزاع بر سر موقعیت پلوتون نتیجه شگفت انگیزی در بر داشته باشد و شاید ماه به جایگاه سابق خود در یونان باستان بازگشته و دوباره سیاره شود.