محمود حاج‌زمان
در اخترشناسی قرون وسطی، تصور می‌شد که کیهان مجموعه‌ای تودرتو از کره‌های کامل و شفاف است که دربرگیرنده خورشید، ماه، سیارات و ستارگان است. امروز ما می‌دانیم که فضا به مراتب آشفته‌تر و به هم ریخته‌تر از این تصورات است، اما آیا جایی در عالم وجود دارد که بازتاب کننده دیدگاه کره کامل باشد؟
به گزارش نیوساینتیست، سیارات به دلیل نیروی جاذبه‌شان تقریبا به شکل کره هستند. اختلاف ارتفاع بزرگ‌ترین برآمدگی زمین و عمیق‌ترین گودی آن، یعنی فاصله نوک قله اورست تا ته گودال ماریان، تنها کمتر از 0.2 درصد شعاع زمین است. اگر شکل زمین به دلیل گردش روزانه آن -که باعث فرورفتگی قطب‌ها و برآمدگی استوای آن می‌شود- اندکی حالت پخ‌شدگی نداشت، سیاره ما می‌توانست مثال خوبی از یک توپ بیلیارد کیهانی باشد.
زمین در مقایسه با ستارگان نوترونی به طرز وحشتناکی ناهموار است. چگالی عظیم این ستارگان باعث می‌شود که نیروی جاذبه سطحی آنها 200 میلیارد بار قوی‌تر از جاذبه سطحی زمین باشد. چنین نیرویی برای صاف کردن هر چیزی کفایت می‌کند، اما باز هم اندکی بی‌نظمی وجود خواهد داشت. ارتفاع قله اورست یک ستاره نوترونی احتمالا بیش از 5 میلی‌متر نخواهد بود. با توجه به اینکه ستارگان نوترونی عموما بین 10 تا 15 کیلومتر قطر دارند، این ناهمواری کمتر از یک میلیونیم قطر ستاره خواهد بود.
در یک بازه 16 ماهه بین سال‌های 2004 و 2005 / 1383 و 1384، دانشمندان توپ‌های گرد ساخت خود را به فضا فرستادند که از نظر گردی با ستارگان نوترونی رقابت می‌کرد. کاوشگر گرانشی-ب (گراویتی-پروب B) ماهواره‌ای بود که برای جستجوی انحرافات چارچوب فضا-زمان طراحی شده بود. بر اساس نظریه نسبیت عام اینشتین، جرم زیاد زمین بر روی چارچوب فضا-زمان تاثیر می‌گذارد. یکی از این تاثیرات کشیدگی چارچوب نامیده می‌شود که در آن، ساختار فضا به دلیل چرخش زمین کش می‌آید. کاوشگر گرانشی-ب از چهار ژیروسکوپ استفاده می‌کرد که بر روی کره‌های کوچک کوارتزی سوار شده بودند. این کره‌ها چنان صیقل داده شده بودند که بزرگ‌ترین ناهمواری آنها کمتر از چهار ده‌میلیونیوم (0.4 قسمت در یک میلیون) قطرشان بود.
اما بر اساس نسبیت اینشتین، چیزهای به مراتب گردتر و هموارتری از این کره‌های ساخت دست بشر نیز وجود دارد. افق رویداد یک سیاه‌چاله مشخص کننده ناحیه‌ای است که هیچ نوری نمی‌تواند از آنجا فرار کند و به چشم ناظر دوردست برسد.
البته افق رویداد واقعا یک سطح نیست و شما نمی‌توانید با دست کشیدن بر روی آن، گردی و همواری آن را احساس کنید؛ اما شاید به زودی اخترشناسان قادر باشند تصاویری از افق رویداد یک سیاه‌چاله به دست آورند و تصویر روشنی از این سطح کاذب تهیه کنند. سطحی که احتمالا نزدیک‌ترین چیز در طبیعت به گردی کامل است.
مشاهده سقوط ماده به درون افق رویداد می‌تواند آزمایشی حیاتی برای نظریه اینشتین باشد. اگر حتی ذره‌ای گاز در مدارهایی بالاتر از آنچه که تئوری نسبیت پیش‌بینی می‌کند مشاهده شود، دانشمندان به نظریه گرانشی جدیدی نیاز خواهند داشت، اتفاقی که اگر رخ دهد و سیاه‌چاله‌ها افق رویداد مورد انتظار را نداشته باشند، شوک عظیمی برای جامعه علمی خواهد بود.