علی ابراهیمی سراجی

پس از مدت ها انتظار گذر زهره با همه ی زیبایی هایش به پایان رسید و امیدوارم که پیشینه ی تاریخی خوبی را به نسل آینده هدیه بدهیم. بسیار خوشحالم که گذر زهره را در کنار دوستان نجومی بسیار نابی که هر کدام نسل های مختلفی را به نجوم علاقه مند ساختند رصد کردم. همین طور تشکر ویژه ای هم از همسر مهربانم خانم زارع و دوست خوبم کاوه جمالی که گذر زهره با تلاش این عزیزان شیرینی بیشتری یافت. من هم به نوبه ی خود ضمن تبریک به جامعه ی نجوم آماتوری ایران بابت رصد موفق این واقعه ی مهم علمی و اطلاع رسانی مناسب آن، گوشه ای از وقایع نگاری اتفاقات زیبای روی داده را به شما عزیزان تقدیم می کنم.

در حدود یک ماه و نیم پیش از گذر با صحبت هایی که با دوست گرامی آقای صفاریان پور تهیه کننده محترم برنامه تلویزونی آسمان شب طبیعت فراموش شده، داشتم متوجه شدم که ایشان یک محل بسیار مناسب و نوستالژیک را برای گذر زهره درنظر گرفتند. برج شمس العماره در کاخ گلستان. کاخی که گذر زهره در سال 1874 میلادی (1253 هجری شمسی) در آن رصد شده است.

پس از مطالعاتی که درباره ی طلوع خورشید در تهران داشتم متوجه شدم که خورشید و خال سیاهش در زمان گذر از بام ایران دماوند طلوع می کند. طبق بررسی های اولیه شرق تهران برای رصد مناسب بود. من فرصت چندانی برای بررسی دقیق تر نداشتم ولی علاقه ی دوست گرامی آقای سیاوش صفاریان پور مرا بیشتر ترغیب کرد تا بسیار دقیق تر مورد بررسی قرار دهم. پس از بررسی های دقیق تر با فرمول های محاسباتی نجوم کروی متوجه شدم که خورشید در بنای شمس العماره از روی بام ایران دماوند طلوع زیبایی خواهد داشت! راستش ابتدا بسیار بهت زده شدم. چون در مقاله ای که در شماره 187 مجله ی نجوم در مورد طلوع خورشید از بام ایران کار کردم مثالم برج شمس العماره بود و هرگز فکر نمی کردم که حدود 4.5 سال پس از نگارش این مقاله همچین فرصت جالبی نصیبم شود. مسئله ی جالب دیگر برایم از دست رفتن طلوع گذر زهره از بام ایران دماوند بود که تا 243 سال دیگر در تهران تکرار نمی شود! همه  اینها دست به دست هم داد تا ما با تمام قوا به رصد این پدیده ی زیبا برویم.

و اما گزارش این برنامه به شرح زیر تقدیم می گردد.

ساعت 04:30 بامداد چهارشنبه 14 خرداد 1391 کنار در ورودی کاخ گلستان هستیم. پس از هماهنگی ها و ورود به کاخ دل تو دلمان نیست و با گذر از کاخ ها و عمارت های گوناگون این مجوعه ی زیبا برج زیبای شمس العماره در کنار ضلع شرقی کاخ با یک نورپردازی بسیار زیبا جلوی رویمان ظاهر می شود. عوامل سیار برنامه ی آسمان شب بسیار خستگی ناپذیرند و زودتر از ما در این محل مستقر شده اند. ما پس از طی پله های زیادی که با کاشی های  فیروزه ای فرش شده بود از طبقات مختلف کاخ شمس العماره به پشت بام این مجموع رسیدیم. مجموعه ای بسیار زیبا با نقاشی های دیدنی.

پس از مدت ها انتظار اکنون ابزار و وسایل لازم را آماده ساختیم تا از فراز این برج برنامه ای زیبا را شاهد باشیم. برج شمس العماره در عهد ناصرالدین شاه قاجار به دستور وی در حدود سال 1244 شمسی( 1874 میلادی) و توسط میرزا علی خان نظام الدوله ساخته شد. این برج بلندتربن برج زمان خود بود و برای دیدن مناظر زیبای تهران قدیم و چه بسا طلوع یا غروب آفتاب توسط ناصرالدین شاه ساخته شد. میرزا محمودخان قمی ملقب به مشاورالملک که تحصیلات نجوم در خارج از کشور را در این عهد داشت تلسکوپ های ارزشمندی را از خود به یادگار گذاشته است. او در این عمارت گاهی مواقع با تلسکوپ های خود اجرام نجومی را به ناصرالدین شاه قاجار نشان می داد. ولی نتوانست او را مجاب کند تا اولین رصدخانه را در ایران تأسیس نماید. البته یکی از تلسکوپ های وی در زمان گذر در برنامه حضور داشت و دیدن چنین تلسکوپ شکستی بزرگ و قدیمی از نزدیک بسیار جالب بود.

برنامه ی آسمان شب یک زیبایی دیگر نیز داشت. پخش زنده گذر زهره از 3 پایگاه که  شاید برای اولین بار از یک برنامه انجام می شد هم بسیار برایم هیجان انگیز بود. گذر زهره از برج میلاد و خلیج فارس که هر دو نمادهای خاص ایرانیان محسوب می شوند. تقابل برج شمس العماره و برج میلاد که هر کدام در عهد خود بلندترین بنا محسوب می شدند نیز بسیار جالب بود. پس از ورود به برج سعی کردیم تا از نواحی مختلف قسمت شرقی برج را برای طلوع آفتاب بررسی کنیم. وجود دیوارهای مشبک اجازه ی رصد را به ما نمی داد. ولی قسمتی که برای دسترسی به ساعت از کارافتاده ی برج تعبیه شده بود فضای کوچک ولی افق بازی داشت و ما می توانستیم به راحتی در این محل نظاره گر تمام گذر زهره پس از طلوع باشیم.

در این برنامه جمعی از کارشناسان قدیمی نجوم و برنامه ی آسمان شب حضور داشتند که به نظرم این پدیده و منظره ی زیبا را بسیار خاطر انگیز کرد. از جمله آقای عبدالرشیدی از مجریان باسابقه ی تلویزون، دکتر میرترابی، دکتر نوروزی، مهندس یزدان پناه، سرکار خانم نعیمی پور و خانم پایروند ثابت، دوست خوبم آریا صبوری، خانم نعمتی مجری قبلی برنامه ی آسمان شب و سیاوش و فؤاد صفاریان پور عزیزانی که همواره پرتلاش و باتجربه ی بالا پرچمدار پوشش وقایع نجومی بسیار مهم را در ایران داشته اند.

سایت رصدی در کیش و سواحل زیبای خلیج فارس زیر نظر دوست گرامی محمد جواد ترابی اداره می شود و طلوع خال سیاه آفتاب از فراز خلیج فارس بسیار زیبا و تاریخی بود. از طرفی حافظ آهی در برج میلاد با محمدطاها قوچکانلو سعی در پوشش خبری مناسب این واقعه داشتند آن هم با ابزارآلاتی بسیار حرفه ای از جمله تلسکوپ اچ- آلفا، پایه های موتور ردیاب و دوربین که برای اولین بار در پخش زنده ی تلویزیونی مورد استفاده قرار گرفت و جا دارد به همه ی این دوستان تبریک و خسته نباشید بگویم.

در برج شمس العماره ابزار رصدی ما یک دستگاه تلسکوپ دابسونی 10 اینچ اسکای واچر به همراه آدابتورهای مرتبط بود. طلوع خورشید از بام ایران را حدود ساعت 06:09 صبح پیش بینی کردم و در همین زمان بود که اولین پرتوهای نور خورشید از فراز یال جنوبی دماوند چشمانمان را نوازش کرد. من از درون دوربین کنون 500 دی و یک تله 300 دائم در حال عکاسی بودم و از درون منظره یاب دوربین به یکباره زهره را دیدم که با دماوند مماس شد و با گذر از درون گازهای گوگردی آن طلوع کرد و به علت نور شدید خورشید ناپدید شد. نور بسیار شدید خورشید امکان عکسبرداری همزمان را کاهش می داد. بنابراین پیش از آن که خورشید از پشت دماوند خارج شود با فیلتر مایلار چند عکس تهیه کردم. با طلوع خورشید وقت آن بود که با استفاده از تلسکوپ به رصد این پدیده ی نادر برویم. لکه های خورشیدی و زهره جلوه ی زیبایی به سطح خورشید بخشیدند. البته وجود اعوجاج جوی کار رصد را در اوایل طلوع خورشید بسیار سخت می کرد. ولی رفته رفته با ارتفاع گرفتن خورشید این پدیده کمتر مشاهده شد. به فراخور کارشناسان و عوامل پشت صحنه برای رصد گذر به سمت تلسکوپ می آمدند تا آخرین گذر زهره در عمرشان را به نظاره بنشینند.

لحظات پایانی گذر بسیار زیبا و غم انگیز بود و زمان خروج به آینده و آیندگان فکر می کردم که چه برخوردی را با این پدیده ی نادر خواهند داشت و با پایان یافتن آن به جای آه و حسرت خوشحال بودم که رصد چنین گذری در کنار دوستان ناب نجومی بسیار برایم خاطره انگیز شد و یک نکته را فراموش نکنیم. گذر عطارد هم وجود دارد و آن هم مانند پدیده های دیگر مثل ظهور دنباله دارهای باشکوه نادر است و طی 2 ده ی اخیر فقط 2 گذر عطارد را در ایران شاهد بودیم. پس بایستی به آینده، رصدها و پروژه های ارزشمند خوشبین باشیم.

پس به یاری خدا رصد 2 گذر عطارد در دوشنبه 20 اردیبهشت 1395 و دوشنبه 20 آبان 1398

توضیحات عکس ها

1: لوکیشن برنامه آسمان شب طبیعت فراموش شده

2: نمایی از آقایان عبدالرشیدی و صفاریان پور مجری و تهیه کننده ویژه برنامه ی آسمان شب

3: نمایی از دماوند و شهر

4: خروج اولین پرتو خورشید بر فراز دماوند در ساعت 06:09

5: نمایی از خورشید فروزان و سیاره زهره و طلوع بی بدیل از بام ایران

6: زهره و لکه های خورشیدی در ساعت 07:16

7: رصد غیرمستقیم زهره توسط آقایان آریا صبوری راست و دکتر نوروزی چپ

8: لحظات پایانی گذر، ساعت 09:20