دکتر فوک لی (Fuk Li) هم اکنون مدیریت برنامه کاوش مریخ را در جی پی ال بر عهده دارد. دکتر لی متولد سال ۱۹۵۳ در هنگ‌کنگ است. او در سال‌های ۱۹۷۵ کارشناسی و در ۱۹۷۹ دکترای خود را در رشته فیزیک از موسسه فناوری ماساچوست (MIT) اخذ کرده است. دکتر لی در سال ۱۹۷۹ به جی پی ال پیوست و فعالیت خود را در بخش دورسنجی راداری آغاز نمود.
پس از مدیریت و مشارکت در چندین پروژه در فاصله سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۱ مدیریت برنامه هزاره جدید را بر عهده گرفت که وظیفه آن توسعه فناوری‌هایی بود که در مأمورت های آینده علمی فضایی نقش کلیدی و تأثیر گذاری را بازی کنند.
او در سال ۲۰۰۱ معاونت برنامه منظومه شمسی و در سال ۲۰۰۴ به معاونت دکتر نادری که در ان زمان مدیریت برنامه مریخ را بر عهده داشت، رسید. سال بعد و با تغییر سمت دکتر نادری، دکتر لی مدیریت برنامه کاوشهای مریخ را بر عهده گرفت و اکنون نیز مدیر این برنامه است. وی در سال ۲۰۰۷ مدال رهبری ممتاز ناسا و در سال ۲۰۰۸ مدال ناسا در زمینه خدمات برجسته به این سازمان را دریافت کرد.
برنامه ای که دکتر لی مدیریت آن را بر عهده دارد روز دوشنبه ۱۶ مرداد ماه شاهد روزی به یاد ماندنی بود و مریخ نورد کنجکاوی با موفقیت توانست با پشت سر گذاشتن ۷ دقیق وحشت به سلامت بر سطح مریخ فرود آید. به همین مناسبت با او گفتگویی تلفنی انجام دادم تا دیدگاهش را در باره کاوشهای مریخ جویا شوم.
دکتر لی اجازه دهید این گفتگو را با تبریک به شما و همکارانتان د رجی پی ال و برنامه مریخ شروع کنم. همه ما ۱۱ روز پیش شاهد فرود نفس گیر و چشمگیر کنجکاوی در مریخ بودیم. شما هم به عنوان مدیر پروژه مریخ در اتاق فرمان حضور داشتید و لحظاتی که فکر می‌کنم برای شما بسیار پر اضطراب هم بود را سپری می‌کردید. این لحظات در اتاق کنترل چگونه گذشت؟
لحظات بی نظیری را سپری کردیم. خوب به طور طبیعی همه ما نگران این عملیات بودیم و همان طور که حتما می‌دانید، پیچیدگی این فرود باعث شده بود تا مراحل ورود مریخ نورد به مریخ تا فرود آن به ۷ دقیقه وحشت معروف شود. همه ما احساس بی نظیری در هنگام فرود داشتیم و البته فکر می‌کنم پیش از آن همه ما اندکی دلهره و اضطراب داشتیم اما زمانی که سیگنال‌های ارسالی از مریخ فرود موفق کنجکاوی را تایید کرد، احساسی از آرامش و لذت مطلق را تجربه کردیم. برای من بسیار آرامش بخش بود که فرود را با موفقیت انجام دادیم و پس از آن حسی از رضایتمندی و لذت ناب را تجربه کردیم. خوشبختانه همه مراحل پیچیده که برای فرود طراحی شده بود خیلی عالی پیش رفت و مطابق برنامه بر سطح مریخ فرود آمدیم. این فرود واقعا بی نظیر و به خاطر ماندنی بود.
به نظر می‌رسد فعلا همه ابزارها به خوبی کار می‌کند وضعیت کنجکاوی الآن چگونه است و اهداف بعدی آن چگونه انتخاب خواهند شد؟
در دو بخش باید جواب شما را بدهم امروز ۱۱ روز مریخی است که ما در مریخ به سلامت فرود آمده‌ایم تا الآن و همان طور که شما هم دیده‌اید ما مجموعه ای از ابزارها را آزمایش کرده‌ایم. همین طور نرم افزار مربوط به کامپیوتر مریخ نورد را به روز کرده‌ایم تا برای مراحل بعدی آماده باشد. این نرم‌افزار جدید برای مأموریت مریخ نورد طراحی و جایگزین نرم افزاری که برای فرود طراحی کرده بودیم شده است. همان طور که حتما دیده‌اید در ۵ روز اول ما تصاویر زیادی را از دوربین‌های مختلف تهیه و دریافت کرده‌ایم و به نوعی متوجه شده‌ایم که دقیقا کجا هستیم و قرار است چه کار کنیم. الآن هم ابزارهای مختلف در حال بررسی است و ما تصویر دقیقی از وضعیتمان در مریخ داریم. ما از قبل می‌دانستیم کجا فرود می‌آییم اما حالا داریم با دقت و از نزدیک شرایط موجودمان را بررسی می‌کنیم. درباره بخش دوم در حقیقت من چندان مطمئن نیستم که اولین هدف‌ها کدام‌ها خواهند بود. همین الآن که داریم صحبت می‌کنیم تیم علمی بحث‌های جدی را پیگیری می‌کند و مشغول مباحثات زیادی است که اهداف اولیه را که قرار است مریخ نورد به سمت آن برود و آزمایش‌های علمی خود را آغاز کند مشخص کند. این وظیفه تیم علمی است که نقاطی را که از نظر آن‌ها دارای اهمیت بالایی است و می‌تواند داده های مناسبی را به زمین برگرداند مشخص کند و امیدواریم در چند هفته آینده بخش اکتشافی مأموریت به صورت جدی آغاز شود و مریخ نورد به سمت هدف‌هایی که تیم علمی برایش مشخص می‌کند پیش برود و نشانه‌هایی را که در اهداف علمی مریخ نورد بوده است پیدا کند .
(ساعتی پس از این مصاحبه سرپرست تیم علمی کنجکاوی اولین هدف مریخ نورد کنجکاوی را معرفی کرد)
پس از دو شکست قطب نشین مریخ و مدارگرد اقلیمی مریخ ناسا برنامه ویژه ای را برای کاوشهای مریخ در جی پی ال تاسیس کرد که اکنون مدیریت آن بر عهده شما است. چه نیازهایی ناسا را قانع کرد که مریخ نیازمند یک برنامه مستقل است؟
مریخ همیشه برای ما اولویت و جایگاه ویژه ای داشته است. دانشمندان همیشه معتقد بودند که مریخ می‌تواند به سوالات زیادی پاسخ دهد. اما اهدافی که برای بررسی مریخ وجود دارد در قالب یک مأموریت خلاصه نمی‌شود. ما برای اینکه پاسخ‌های خود درباره مریخ را پیدا کنیم نیازمند مجموعه ای از مأموریت‌ها هستیم که به شکل زنجیره‌ای در پشت سر هم انجام شود. ما بسیاری از سوال ها را می‌دانستیم اما مطمئن نبودیم کجا باید دنبال پاسخ‌های آن بگردیم. برای مثال ما دنبال آب در مریخ بودیم اما نمی‌دانستیم کجاها باید دنبال نشانه های آن بگردیم و اینکه اساس مساله مریخ با یک مأموریت و دو مأموریت قابل حل نبود. به همین دلیل باید ساختاری می‌داشتیم که برنامه طولانی مدتی برای مریخ بریزد و قدم به قدم دنبال پاسخ‌های خود باشد و به همین دلیل هم بود که برنامه مریخ تاسیس شد. ما در آن زمان واقعا مطمئن نبودیم کجاها برای جستجوهایی که در دستور کار داریم موثر است اما در طول این مأموریت‌ها توانستیم به بسیاری از این سوال ها پاسخ دهیم. ما کارمان را با اعزام تعدادی مدارگرد به دور مریخ آغاز کردیم. مدارگردهایی مثل اودیسه و MRO که در واقع حکم چشم‌های ما را در اطراف مریخ بازی می‌کردند و ما به کمک آن‌ها می‌توانستیم مریخ را زیر نظر بگیریم. این مدار گردها به ما کمک کردند تا شناخت بهتری از مریخ به دست بیاوریم و متوجه شویم برای کاوشهای بعدی باید در کدام قسمت مریخ فرود آییم. همچنین در مرحله بعد این مدار گردها در قالب رله های بین سیاره ای به کمک ما آمدند و شبکه ای را درست کردند که به کمک آن می‌توانستیم داده‌هایی را که مأموریت‌های سطح نشین می‌فرستند به زمین رله کنیم. یک دوره ای برای ما این سوال مطرح بود که آیا مریخ در زمانی آب داشته است یا نه . امروز نظر من این است که ما با قطعیت بسیار بالایی و بر مبنای مأموریت‌های قبلی خود می‌توانیم بگوییم بله. مریخ زمانی محیطی مرطوب و گرم‌تر از امروز داشته است و با اطمینان بالایی می‌توانیم بگوییم زمانی مریخ آب سطحی داشته است. سوال مهمی که باید پاسخ می‌گفتیم در مرحله بعد شرایط حیات بود. اکنون مریخ نورد کنجکاوی به دنبال این نشانه‌ها است. می‌دانید که برای وجود حیات حداقل به شکلی که ما می‌شناسیم نیاز به آب مایع و همچنین ساختارهای ارگانیک وجود دارد و در یک مجموعه از مأموریت‌ها و بعد از اینکه از آب مطمئن شدیم حال داریم دنبال اجزای سازنده ای می‌گردیم که می‌تواند نشان دهنده وجود ساختارهای حیاتی در گذشته یا امروز مریخ باشد. به همین دلیل می‌بینید که ما با یک رشته به هم پیوسته مواجهیم و باید گام به گام پیش می‌رفتیم .
فوک لی در کنار فیروز نادری در شب فرود کنجکاوی – عکس از فیس بوک دکتر نادری
از طرف دیگر برای سفر به مریخ ما با فرصت‌ها و یا پنجره های مشخصی مواجه بودیم. مریخ هر دو سال یک بار فرصت مناسبی را برای اعزام مأموریت‌هایی به آنجا در اختیار ما می‌گذارد و برای اینکه ما بتوانیم از این فرصت‌ها استفاده کنیم باید از قبل می‌دانستیم که قرار است در هر مرحله چه کاری را انجام دهیم و همه این برنامه ریزی ها و نظارت بر پروژه‌ها نیاز به مدیریت واحدی در باره مریخ داشت که منجر به تاسیس برنامه مریخ شد.
در برنامه های کاوش مریخ ، مریخ نوردها نقش قالب توجهی را بازی کردند و از زمان فرود اولین آن‌ها یعنی سوجورنر، ما شاهد رشد دایمی مریخ نوردها بوده‌ایم. چه در مورد اسپریت و اپورچیونتی و چه در مورد کنجکاوی. این مریخ نوردها هم از نظر اندازه و هم از نظر توانایی‌های فنی رشد کرده‌اند. فکر می‌کنید قدم بعدی چه خواهد بود؟ آیا ما باز هم به ارسال مریخ نوردهای پیچیده تر ادامه خواهیم داد؟ یا باید به فکر فصل جدیدی در کاوشهای مریخ باشیم؟
سوال بسیار خوبی است. واقعیت این است که ما در اینجا روندی را برای تعیین اهداف و اولویت‌های برنامه های علمی داریم. بنیاد ملی علوم و بقیه مراکز سیاست‌گذار علمی، معمولا سعی می‌کنند چشم اندازی از نیازهای علمی را برای یک بازه زمانی حداقل ده ساله پیش بینی کنند تا برنامه های اکتشافی در آن حوزه بر آن مبنا پیش برود. نتیجه بررسی این گروه های کارشناسی مسیر کاوشهای آینده را مشخص می‌کند و بر مبنای آن است که مشخص می‌شود چه ابزارهایی برای تحقق آن اهداف نیاز داریم. الآن هم ناسا کمیته ای شامل گروهی از متخصصان را تشکیل داده است تا چشم انداز کاوشهای ۱۰ سال بعد مریخ را مشخص کنند و در واقع ساختار فعالیت‌های بعدی ما را فرمول بندی کنند. این گروه با در نظر گرفتن همه داشته های ما و نیازهای علمی و فنی و همه شرایط دیگر، تصمیم می‌گیرند که قدم‌های بعدی چه خواهد بود.
مأموریت‌های فعلی ما هم بر مبنای چنین چشم اندازی بنا شده بود که حدود ۱۰ سال پیش مسیر را مشخص کرد. اولویت پیدا کردن آب باعث شد تا ما در کنار مدارگردهایی که فرستادیم مجموعه ای از ابزارها شامل سطح نشینی مثل فونیکس و یا مریخ نوردهایی مانند اسپریت و اپورچیونیتی و اکنون کنجکاوی را عازم مریخ کنیم.
من نمی‌دانم این گروه به چه نتیجه ای خواهد رسید و آیا برای تحقق اهداف آن ما نیاز به مریخ نورد بعدی داریم یا مأموریت‌های دیگری را تعریف خواهیم کرد. اما نکته ای که وجود دارد این است که شما در مقایسه با مریخ نوردهای قبلی و به خصوص اسپریت و اپورچیونیتی که نگاه کنید، در مورد کنجکاوی ما یک صعود و پرش بسیار چشمگیر را در زمینه طراحی و ساخت مریخ نوردها داشته‌ایم. از نظر فنی و امکانات علمی و از هر نظری که نگاه کنید، کنجکاوی یک پرش بسیار بلند در این مفهوم است و داده‌هایی که این مریخ نورد می‌فرستد هم البته در تعیین مسیر آینده نقش بازی خواهد کرد. کنجکاوی در حد اعلای تصور ما از یک روبات مریخ نورد اکتشافی قرار دارد و جهش بی نظیری است. اما من مطمئنم با توجه به مسیری که مشخص خواهد شد ما قطعا مأموریت‌های موفق دیگری را تعریف خواهیم کرد که بسته به نیاز شاید مریخ نورد و یا سطح نشین باشد اما می‌توانم با اطمینان بگویم که کاوشهای هیجان انگیز مریخ ادامه خواهد داشت.
و بر این اساس پروژه باز گرداندن نمونه خاک مریخ با توجه به علاقه ای که جامعه علمی به این پروژه دارد ممکن است اولویت بعدی باشد؟
نمی‌توانم با اطمینان بگویم. شکی در این وجود ندارد که همان‌طوری که شما گفتید یکی از پر طرفداران ترین ایده های برای مأموریت‌های آینده مریخ در جامعه علمی مأموریت بازگرداندن نمونه خاک مریخ به زمین (Mars Sample Return) است. این مأموریت بین دانشمندان طرفداران زیادی دارد و آن‌ها امیدوارند بتوانند نمونه های خاک مریخ را در آزمایشگاه بررسی کنند. اما واقعا نمی‌دانم آیا این برنامه در دستور کار قرار خواهد گرفت یا نه؟ این مساله ای است که همین کمیته‌ای که اشاره کردم، باید در باره آن اظهار نظر کند. البته این مأموریت یکی از اولویت‌های اصلی این تیم بررسی کننده خواهد بود و آن‌ها با توجه به نظر دانشمندان و بررسی شرایط مختلف آن را تحلیل خواهند کرد اما برای اینکه با اطمینان در این باره صحبت کنیم باید صبر کنیم تا نتایج کار این کمیته منتشر و مصوب شود تا بر آن مبنا مأموریت را آغاز کنیم. اما همان طور که گفتم مطمئنم این مأموریت اولویت بالایی در فهرست برنامه های این کمیته خواهد داشت.
چند روز گذشته رییس جمهور اوباما با جی پی ال تماس گرفت و ضمن تبریک فرود صحبت از تعهد شخصی خود برحمایت از کاوشهای علمی کرد. با این وجود برنامه کاوشهای روباتیک با کاهش بودجه مواجه است، فکر می‌کنید موفقیت مریخ نورد کنجکاوی این موقعیت را تغییر دهد؟
بخشی از این داستان هم دوباره به همین کمیته باز می‌گردد. اینکه آن‌ها چه طرحی را بتوانند مصوب کنند و وقتی طرحی تصویب شد بودجه آن هم تامین می‌شود. البته در این باره نگرانی وجود داشت که اگر مریخ نورد کنجکاوی موفق نشود، در این زمینه ما با مشکلاتی مواجه شویم اما اگر به فرود پیچیده این مریخ نورد نگاه کنیم و همین طور امیدوارانه به دست آوردهایی که در ماه های آینده، این مریخ نورد برای ما به ارمغان خواهد آورد و کشفیات هیجان انگیزی که در انتظارش هستیم نگاه کنیم؛ من با اطمینان می‌توان بگویم؛ که این مأموریت هیچ تاثیر منفی در تصمیم گیری درباره تقویت برنامه های کاوش مریخ نخواهد داشت و البته به طور جدی می‌تواند این تصمیمات را تقویت کند. این مأموریت هیچ بار و یا نیروی منفی در این زمینه وارد نکرده است و البته که ممکن است فضای مثبتی هم در این زمینه اعمال کند.
با وجود اینکه بسیاری از مردم با علاقه کاوشهای علمی ناسا و به خصوص کاوشهای مریخ را در سراسر جهان دنبال می‌کنند اما هنوز هم این سوال را زیاد می‌شنویم که چرا باید چنین هزینه و تلاشی را صرف کاوش مریخ کرد؟ به عنوان کسی که مدیریت این کاوش‌ها را بر عهده دارید پاسخ شما به این افراد چیست؟
از چند نظر می‌توان به این سوال پاسخ داد. شاید یک جنبه این باشد که چنین کاوش‌هایی نشان دهنده و منعکس کننده روحیه جستجو گر و پرسش گر ما انسان‌ها است. ما به دنبال پاسخ دادن به سوال های قدیمی و جدید خود هستیم و این کاوش‌ها می‌تواند نشان دهنده تلاش ما برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها باشد. ما با سوالات بسیار مهم و اساسی روبرو هستیم. پرسشی مثل اینکه آیا ما در عالم تنها هستیم؟ چنین پرسش‌هایی نیاز به تلاش وسیعی برای پاسخ دارد و در عین حال می‌تواند دیدگاه های ما از جهان را دچار و دستخوش تغییرات جدی بکند و ما در واقع با چنین کاوش‌هایی در تلاش برای پاسخ به چنین پرسش‌هایی هستیم و به طور همزمان مرزهای آگاهی و قدرت کنجکاوی و پرسشگری خودمان را افزایش می‌دهیم . نکته مهم دیگری که در این زمینه مایلم به آن اشاره کنم این است که بسیاری فکر می‌کنند ما این پول را صرف فضا می‌کنیم و مثلا به مریخ می‌فرستیم و در آنجا هزینه می‌کنیم. به نظر من این‌طور نیست. ما این پول را در زمین هزینه می‌کنیم. هزینه ای که برای پروژه های این‌گونه می‌شود روی زمین اتفاق می‌افتد و در کنار اینکه محصولی مانند یک کاوش فضایی را تولید می‌کند توانایی‌ها و مرزهای فناوری و دانش ما روی زمین را نیز توسعه می‌دهد بسیاری از فناوری‌ها، در دل این چنین پروژه های توسعه پیدا می‌کنند و بر بخش‌های دیگر تاثیر می‌گذارد. نکته دیگری که به نظر من اهمیت بالایی دارد این است که با چنین مأموریت‌ها و کاوش‌هایی ما، بذر علاقه به علم و فناوری را در ذهن و قلب بسیاری از مردم و به خصوص نوجوانان و جوانان می‌کاریم. این افراد کسانی هستند که تحت تاثیر این یافته‌ها و این اکتشافات قرار می‌گیرند و نسل بعدی محققان و دانشمندان را شکل می‌دهند. چنین مأموریت‌هایی به رشد علمی در جوامع مختلف در سراسر دنیا کمک می‌کند و بدین ترتیب تاثیر بزرگی در آینده علم خواهد گذاشت. به نظر من این موارد ارزش چنین سرمایه‌ها و هزینه‌هایی را دارد و دست آوردهای ما بیش از هزینه ای است که انجام می‌دهیم.
یکی از چشم گیرترین ایده‌ها در کل برنامه های فضایی، سفر انسان به مریخ است. شما به چالش‌های این سفر واقف هستید. آیا می‌توانید حدس بزنید که چه زمانی انسان می‌تواند قدم در راه سفر به مریخ بگذارد؟
ترجیح می‌دهم در این باره تاریخ مشخصی را بیان نکنم اما واقعا امیدوارم تا زمانی که زنده هستم شاهد چنین اتفاقی باشم. این مأموریت بسیار بزرگ و الهام بخشی خواهد بود و به یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های تاریخ ما بدل خواهد شد. اما پیچیدگی‌ها و چالش‌های زیادی هم سر راه این چنین مأموریتی وجود دارد که پیش بینی در باره آن را مشکل می‌کند به همین دلیل نمی‌توانم تاریخی برای وقوعش پیشنهاد کنم. امید من این است که طی ۲ تا ۳ دهه دیگر این سفر انجام شود و امیدوارم زمانی که این مأموریت آغاز می‌شود، من هم زنده باشم و این مأموریت و این سفر را ببینم و در لذت مشاهده چنین مأموریت عظیمی سهیم باشم.
به عنوان آخرین سوال دکتر لی، در هنگام فرود بسیاری از مردم در سراسر جهان و از جمله ایران، برنامه‌هایی را ترتیب دادند تا شاهد فرود مریخ نورد باشند و صحبت‌های زیادی درباره این فرود و مأموریت‌های مشابه بین مردم در جریان است. نگاه شما به این علاقه عمومی چیست؟
همان طور که گفتم این مأموریت‌ها تصور ما از عالم را تغییر می‌دهد و درک ما را توسعه می‌دهد در چنین کاوش‌هایی است که ما مرزهای جدیدی را کشف می‌کنیم و توسعه می‌دهیم و من و همکارانم مجذوب این پژوهش‌ها و کاوش‌ها هستیم. من امیدوارم مخاطبان شما و همه مردم در هر جای دنیا هم که هستند بتوانند این علاقه و این نگاه را تجربه کنند و بتوانند این لذت نابی که در توسعه مرزهای دانش و آگاهی ما وجود دارد را به طور واقعی درک کرده و در آن سهیم شوند.
http://pourianazemi.com *