فاطمه رنجبران

پروژه ی تلسکوپ  (gran telescopio canarias)gtc  با همکاری بین چند موسسه از اسپانیا،مکزیک،دانشگاه فلوریدا ساخته شده است.برنامه ریزی ساخت این تلسکوپ در ابتدا در سال 1987با همکاری 1000 نفر از 100 شرکت صورت گرفته.از سال 2009 این تلسکوپ بزرگترین تلسکوپ تک دیافراگمه جهان است.با توجه به هزینه ای که برای ساخت آن کرده اند 90% زمان ها در اختیار اسپانیا و 5% در مکزیک و 5%   در اختیار دانشگاه فلوریدا می باشد. Gtc از سال 2009 وارد فاز تولید علم شده است.این تلسکوپ در جزیره Lapalma  واقع شده است.این جزیره برای شرایط عالی دیداری معروف است.به  این دلیل که به طور کلی شفافیت خوب و پایداری نسبت به آسمان شب دارد و در آنجا قانون حفاظت از  آسمان در مقابل آلودگی های نوری بر قرار است.از این تلسکوپ در تمام شب های سال می تواناستفاده کرد.

تعدادی از کاربرد های تحقیقاتی این تلسکوپ:

1-مشاهده اجرام منظومه شمسی:به طور مثال comet p/2013 R3 (comet به معنی دنباله دار است)درسال 2013 توسط Licandro  و همکارانش دیده شد.این جرم در کمربند سیارکی بین مریخ و مشتریوجود دارد .

یک نمونه ی دیگر از این تحقیقات یک کمربند اصلی دنباله دار با عنوان p/2013p5 است که توسطMonero و همکارانش در سال 2014 به وسیله این تلسکوپ مطالعه شده است.به نظر می رسد این 

شئ متعلق به خانواده ای از اجرام بوده است که در حدود 155 میلیون سال قبل از یک جسم بزرگتر جدا شده است.این به محققان این امکان را می دهد که رفتار دم غباری دنباله دار را با جزئیات فراوانمدلسازی کنند.فعالیت gtc در این مورد برای تکمیل دانش در مورد گذشته ایجاد منظومه شمسی است چرا که این اشیاء در ایجاد آب در کره زمین نقش داشته اند.

2-مطالعه ی سیارات خارج از منظومه شمسی:ساخت gtc با دوره اهمیت یافتن پژوهش در زمینهسیارات بیرون از منظومه شمسی همزمان شده است.در این زمینه gtc نقش مهمی ایفا کرد.

برای اولین بار وجود پتاسیم در اتمسفر سیاره ی Xo-2b را نشان داد.این مار توسط sing و همکارانش درسال 2011 انجام شد.در ادامه موفقیت همان گروه حضور سدیم را نیز در آن سیاره کشف کردند.و با این تلسکوپ اتمسفر چند سیاره خارجی دیگر هم آنالیز شد.

3-مطالعه ی اجرام فشرده شبه ستاره ای:یک نتیجه جالب در مطالعه ی دوره گردش یک ستاره به دور یک سیاه چال به دست آمد.در این اندازه گیریِ دوره مشاهده شد که زمان گردش برای هر ستاره تغییر می کند و مقدار این تغییر خیلی بیشتر از مقدار مورد انتظار است.با کمک مشاهدات بیشتر و مدل های تئوری می توان این تناقض را توجیح کرد.

Gtc تا کنون در مطالعه ی جزئی چهار سیستم Am CVn استفاده شده است.این سیستم شامل یک کوتوله سفید* اصلی و یک ستاره جانبی است که بر روی یک دیسک غیر متمرکز با هم تبادل جرمی دارند.

4-مطالعه ی فضای بین ستاره ای:دوربین CanariCam نصب شده بر روی gtc یکی از محدود تجهیزات نجومی در کل جهان استکه قابلیت مشاهده ی طول موج های بین 8-25 میکرون (ناحیه میانی فروسرخ) را فراهم می کند.این دامنه برای مطالعه ی اشیاء و محیط های غبار آلود جزءاصلی مواد شیمیایی سازنده جهان به حساب می آید اهمیت ویژه ای دارد.یکی از این موارد مطالعه ی اشیائی به نام SuperNove یا ابر نواختر است.(ابر نواختر:یک انفجار شبه ستاره ای است که برای مدتی کوتاه تمام کهکشان را روشن می کند و انرژی ای به اندازه ی خورشید که در تمام دوره ی حیات خود گسیل می کند،تابش می نماید.این مدت تابش بین چند هفته تا چند ماه طول می کشد.

اکتشاف ابرنواختر SN/2014 j در کهکشان M82 در ژوئن 2014 یک موقعیت ویژه برای مطالعه دقیق یکی  از پر انرژی ترین پدیده های طبیعت فراهم نمود. در طی زندگی یک ستاره در دوران پیری برخی از ستارگان که از حد مشخصی بزرگتر باشند به سیاه چاله و اگر از این حد کوچکتر باشند تبدیل به کوتوله سفید می شوند.این اصطلاح برای توصیف مرحله ای از تکامل ستاره ای به کار می رود که ستاره پس از تبدیل شدن به غول سرخ در آن مرحله از انقباض باز می ایستد.در مرحله ی کوتوله سفید،ماده ی ستاره ای فشرده می شود و به جسم کم نور،به اندازه  ای بسیار کوچک ،به بزرگی زمین،تبدیل می شود.از آنجا که ستاره دیگر هیچ منبعی برای تولید انرژی ندارد ، سرد می شود.

مرگ خورشید ما با تولد یک کوتوله سفید همراه است.

منابع:

ویکی پدیا
www.gtc.iac.es/news