ناو کیهانی «سایوز تی.ام.آ-15 ام» روز یکشنبه راهی مدار زمین می شود تا ماموریتی جدید بر عرشه ایستگاه فضایی بین المللی را آغاز کند.

سیروس برزو، روزنامه نگار علمی و پیشگام ترویج دانش کیهان‌نوردی در کشور در گفت‌و‌گو با خبرنگار فناوری ایسنا ضمن اشاره به ماموریت‌ و برنامه‌های کیهان‌نوردان سایوز توضیحاتی در خصوص رخدادهای فضایی چند هفته اخیر از جمله سقوط فضاپیماهای ناسا ارائه داده است. وی همچنین با اشاره به ماموریت یک میلیون دلاری ناسا برای شبیه سازی سفر به مریخ در دامنه کوهی در جزایر هاوایی به وجود کوه‌هایی مشابه سیاره سرخ در حوالی شهر دامغان اشاره کرد که به عقیده وی بیشترین شباهت را با مریخ داشته و در صورت معرفی مناسب زمینه بسیار خوبی برای جلب گردشگران داخلی و خارجی

و احداث کمپ‌های تحقیقاتی دارد.

پرواز سایوز تی.ام.آ-15 ام چه ویژگی هایی دارد؟

این در حقیقت یکصد و بیست و چهارمین ماموریت سرنشیندار ناو کیهانی سایوز از سال 1967 میلادی است. طی این مدت، سایوز تغییرات زیادی در برخی سخت افزارها و بسیاری از نرم افزارها داشته است. با پیشرفت فناوری های مختلف مرتبا به روز شده و نمونه فعلی در حقیقت پنجمین نسل ناو های سرنشیندار سایوز به شمار می رود. به طور کلی می توان گفت سفر به ایستگاه فضایی بین المللی دیگر امری عادی به شمار می رود و روس ها در ساخت و راه اندازی سایوز مهارت پیدا کرده اند اما باید به خاطر داشت که پروازهای فضایی تکراری نیستند و شل و سفت شدن هر پیچ از هزاران پیچ موشک بالابرنده و یا ناو ممکن است منجر به بروز حادثه ای غیرقابل پیش بینی شود.

صحبت از حادثه کردید. اخیرا دو حادثه فضایی باعث از بین رفتن ناو باربری سیگنوس و انفجار اسپیس شیپ-2 شد آیا چنین حوادثی می تواند سرنوشت برنامه های فضایی را تعیین کند؟

این نه اولین بار است و نه آخرین بار که موشکی منفجر می شود و یا سفینه ای طبق برنامه عمل نمی کند. حوادث در تاریخ فناوری فضایی کم نیستند. همانطور که در پاسخ به سوال قبلی هم گفتم، حتی در مورد ناو هایی مثل سایوز که دیگر برای روس ها ساخت و پرتاب آنها به قول ما ایرانی ها مثل آب خوردن آسان شده، باز هم ممکن است اتفاق های پیش بینی نشده ای رخ دهد. اما اینگونه حوادث نمی توانند باعث تعطیلی کار شوند و حتی می شود گفت در پیشرفت کارها موثر واقع می شوند چون کارشناسان با بررسی حادثه به اشکال کار خود پی برده و در صدد رفع آن بر می آیند. مثلا حادثه سایوز-11 که باعث کشته شدن سه فضانورد آن شد، باعث شد روس ها پوشیدن لباس فضایی را که مدتی به فراموشی سپرده بودند از سر بگیرند و لباسی تهیه کنند که به مرتب از لباس های فضایی قبلی راحت تر و پیشرفته تر بود.

وضعیت ایستگاه فضایی بین المللی در حال حاضر چگونه است؟ آیا تنش های به وجود آمده بین روسیه و آمریکا تاثیری در روند فعالیت ها دارد؟

تاثیر زیادی که به چشم بخورد ندارد چون آمریکایی ها مجبورند در این مورد کوتاه بیایند. فعلا آنها به سفینه دیگری دسترسی ندارد و باید از سفینه های روسی سایوز برای رفت و برگشت فضانوردان خود و هم پیمانان شان به ایستگاه استفاده کنند. ترکیب بندی ایستگاه هم به گونه ای است که آمریکا نمی تواند حتی در صورت جدا کردن بخش های مربوط به خودش، به طور مستقل در مدار بماند و فعالیت کند. به همین دلیل مسلما این اتفاق ها نخواهد توانست خللی در برنامه ایستگاه فضایی بین المللی ایجاد کند. فعلا تمام صندلی های ناوهای سایوز تا سال 2016 پر است و تقریبا نیمی از آنها را آمریکا برای فضانوردان خودش و یا هم پیمانانش خریداری کرده است.

در حال حاضر دو فضانورد روس یعنی ساماکوتایف و سیروا و فضانورد آمریکایی ویلمور در ایستگاه اقامت دارند. با اضافه شدن گروه بعدی، ساکنان ایستگاه به شش نفر افزایش خواهند یافت که شامل دو خانم فضانورد روس و ایتالیایی یعنی سیروا و کریستوفورتی و چهار مرد فضانورد خواهند بود. ساماکوتایف، سیروا و ویلمور که حدود سه ماه قبل به ایستگاه رفتند، تقریبا سه ماه دیگر جای خود را به پادالکا، کورنیینکو و کلی خواهند داد. طبق برنامه پیش بینی شده، کورنیینکو و کلی باید دوره یک ساله ای را در ایستگاه فضایی بین المللی بگذرانند که تاکنون در این ایستگاه سابقه نداشته است.

چین نیز طی ماه گذشته سفینه مهنورد خود را آزمایش کرد. این آزمایش چه ویژگی هایی داشت؟

همانطور که قبلا در مصاحبه ام با ایسنا گفته بودم، چین برنامه بسیار هوشمندانه ای برای توسعه فضانوردی خود ریخته و گام به گام آن را به اجرا در می آورد. این کشور برای استقرار در ماه و بهره برداری از آن، طرحی درازمدت دارد. کاری که اخیرا با پرتاب کاوشگر خودکار چانگ انجام داد گامی مهم برای طرح نمونه برداری از خاک ماه است. پرتاب یک سفینه به سوی ماه و بازگرداندن آن اهمیت زیادی دارد و توانایی فنی پیچیده ای را می طلبد. گرچه در بیشتر خبر ها آزمایش سپر حرارتی ناو مطرح بود اما این ماموریت جنبه های فنی دیگری هم داشت البته بازگشت یک سفینه از ماه به زمین یکی از مهمترین معضلات فنی کار است زیرا سرعت سفینه ای که به ماه می رود و بر می گردد با ناوی که در مدار زمین فعال بوده و باید برگردد تفاوت زیادی دارد.

در پرواز به طرف ماه، کاوشگر چانگ از مسیر ویژه ای که به اصطلاح خط سیربازگشت آزاد گفته می شود استفاده کرد. در این مسیر چانگ تحت تاثیر گرانش ماه به سوی آن حرکت کرده و بعد از دور زدن این کره بدون نیازبه روشن کردن موتور های موشکی به سمت زمین برگشت.

هدف این مأموریت، بررسی فناوری طراحی شده برای بازگشت نمونه بعدی این سفینه به اسمچانگ 5 است که باید در 2017 به سوی ماه پرتاب شده و بعد از فرود آرام بر سطح آن، به جمع‌آوری نمونه خاک و سنگ ماه پرداخته و سپس به زمین برگردد. این بازگشت با سرعت بالا صورت می گیرد و برای کم کردن سرعت و ورود مناسب به جو زمین، باید از شیوه خاصی پیروی کند به این ترتیب که ابتدا تا حدودی وارد جوزمین می‌شود. سپس با یک مانور ویژه و طی مسیری کوتاه مجددا از جوخارج شده و بعد بار دیگر وارد جو می شود. این حرکت باعث کند شدن سرعت ناو می‌شود و شبیه حالت سنگی است که در یک حرکت افقی بر روی آب دریاچه حرکت می کند و بعد از چند بار اصابت به سطح آب سرعتش را از دست می دهد و وارد آب می شود.البته زاویه برخورد به جو بسیار اهمیت دارد و ممکن است باعث برخورد نامناسب و نابودی سفینه و یا دور شدن همیشگی اش از زمین شود.البته این روش سال ها قبل توسط روس ها در جریان سفر کاوشگر های زوند آزمایش شده بود. ناو آپولو هم توانایی چنین مانوری را داشت. سفر چانگ به مدار ماه و بازگشت سالم آن نشان داد که دانشمندان فضایی چین درست برنامه ریزی کرده بودند.

در پایان اگر نکته ای به نظرتان می آید مطرح کنید.

چندی پیش در خبر ها داشتیم که یک گروه از کارشناسان با همکاری و سازماندهی ناسا در دامنه کوهی در جزایر هاوایی در محفظه ای شبیه سازی شده مثل مریخ اقامتی چند ماهه را آغاز کرده اند و ناسا بیش از یک میلیون دلارهزینه صرف مجموعه‌ای از سه بخش این برنامه کرده که «شبیه‌سازی تفحص فضایی هاوایی» نام دارد تا به مشکلات بالقوه اعزام افراد طی گذراندن زمانی طولانی بر روی سیاره‌ پی‌ببرد.

خواندن این خبر و دیدن عکس هایش برای من باعث تاسف شد زیرا می دانم محلی به مرتب با شباهت بیشتر به مریخ در شهر تاریخی اما مظلوم دامغان که تنها به پسته اش معروف است وجود دارد. متاسفانه از چنین امکان جالبی هیچ بهره برداری نشده و حتی کمتر کسی در ایران از آن مطلع است. چند سال پیش که با فضانورد شریپف به این منطقه رفته بودیم او با دیدن آنجا شگفت زده شده بود و به شوخی می‌گفت کاش لباس فضاییم را آورده بودم و با آن چند عکس در اینجا می گرفتم و مدعی می شدم به مریخ سفر کرده ام!

من از طریق دوستی به مسوولان این شهر پیغام دادم امکان این وجود دارد که با همکاری مسوولان دانشگاهی و حتی حضور یک فضانورد، کمپ مشابهی بسازیم و برنامه هایی را تدارک ببینیم تا زمینه تبلیغات چشمگیری برای این شهر باستانی را فراهم آوریم. من آماده ام اگر مسوولان سیاسی و دانشگاهی این شهر علاقمند باشند، زمینه دعوت از یکی دو کارشناس و یا فضانورد و یا برعکس سفر کارشناسان دامغانی برای تبادل نظر با کارشناسان و اهل فن در روسیه را فراهم کنم. این کار می تواند نام دامغان را به رسانه های بین المللی بکشاند و زمینه جذب توریست و سرمایه زیادی را در منطقه فراهم کند.

من خیلی متاسفم که می بینم امکانات خیلی خوبی در ایران وجود دارد و ما فرصت سوزی می کنیم و بهره لازم را برای اعتلای نام ایران و به دست آوردن موقعیت‌های جدید نمی بریم.