هر سال در اواخر آبان ماه، زمین از میان مواد و ذرات غباری جدا شده از این دنباله دار عبور می کند.از روی زمین بنظر می آید که شهابها از نقطه ای در حوالی صورت فلکی اسد (شیر) شروع به حرکت و نورافشانی می کنند.از اینرو این بارش را "بارش شهابی اسدی" می نامند.بارشهای شهابی اسدی در سال 1966 و 2001 بسیار پر شهاب بودند بطوریکه در این دو بارش، بیش از 1000 شهاب در ساعت دیده شد.
|
|
|
صحنه ای از یک بارش شهابی اسدی که چند سال پیش اتفاق افتاده است. این عکس با لنز چشم ماهی و در طول چند ساعت از آسمان گرفته شده است. |
§ چهارشنبه 28 آبان 1382،اوج بارش ساعت 10:58(صبح)
دومین بارش اسدی ( اولین بارش در روز پنجشنبه 22 آبان 1382،اوج بارش ساعت 20:47(شب) اتفاق افتاده بود )سال جاری که جذابتر از بارش اول است،ساعت 10:58 صبح روز چهارشنبه 28 آبان 1382 به اوج می رسد که با توجه به نور خورشید،این بارش برای ساکنان ایران قابل رویت نخواهدبود. و برای مشاهده آن میبایست شب قبل و یا شب بعد از آن به رصدآسمان پرداخت.
این بارش شهابی،در اثر عبور زمین از میان ذرات بجای مانده از دنباله دار تمپل-تاتل در سال 1533 میلادی بوجود می آید.ساکنان سواحل شرقی ایالات متحده،بهترین موقعیت رصدی را برای رویت این بارش دارند.بعلاوه،هلال نازک ماه هیچ آلودگی نوری در آسمان ایجاد نخواهد کرد.بنابر پیش بینی ها،ساکنان این نواحی در هر دقیقه،بیش از یک شهاب را خواهند دید.همچنین،در منطقه برمودا بیشترین تعداد شهاب یعنی 76 عدد را در ساعت می توان دید.
|
|
تصویری خیالی از بارشهای شهابی. |
§ پیش بینی های آشوبی!
البته به دلیل پیچیدگی محاسباتی مدار ذرات بجای مانده از دنباله دارها،زمان اوج بارش و نیز حداکثر شهاب قابل رویت در یک محل با خطاهای(بعضا) قابل ملاحظه همراه بوده است!
مدار این ذرات،به دلیل تاثیرات گرانشی خورشید و سیارت غول پیکر منظومه شمسی،ماهیتی آشوبی دارد.بعبارت دیگر،با کوچکترین خطا(مثلا به اندازه یک صد هزارم واحد) در پارامترهای مداری،نتایج حاصل از محاسبات به مقدار قابل ملاحظه ای(مثلا 100000 واحد) تغییر می کند!
نوشته مسعود کمیلی
منشاء شهابها
هر انسان حداقل براي يك بار در زندگي خود نوري را در آسمان ديده است كه براي مدت كوتاهي خودنمايي مي‌كند و بعد خاموش مي‌شود. در تعاريف نجومي به اين جسم نوراني شهاب مي‌گويند. اما در بعضي مواقع تعداد شهابها در آسمان چشمگير خواهد بود و به نظر مي‌رصد كه آنها از يك نقطه در آسمان بوجود مي‌آيند. به اين پديده بارش شهابي مي‌گويند. بارش شهابي هنگامي روي مي‌دهد كه زمين در مدار خود با توده‌اي از ذرات برخورد كند. اين توده‌ها كه منشا بسياري از آنها دنباله‌دارها مي‌باشد. دنباله‌دارها در مدار خود ( كه به دور خورشيد مي‌چرخند )، هر بار كه از نزديك خورشيد عبور مي‌كنند، ذراتي را باقي مي‌گذارند كه زمين از ميان تعدادي از آنها عبور مي‌كند و در اين زمان بارش شهابي بوجود مي‌آيد. اين ذرات تقريبا در يك راستا و با سرعت يكساني در حركت هستند. اين شهابها در جو زمين مي‌سوزند ( در ارتفاع 80 تا 130 كيلومتري ) و ردي از خود در آسمان به جا مي‌گذارند. اين فاصله براي ما كه از روي زمين ناظر آن هستيم فاصله زيادي است و به دليل اثر پرسپكتيو چنين به نظر مي‌آيد كه شهابها از يك نقطه يا محدوده مي‌آيند. بارشهاي شهابي را به اسم صورت فلكي كه كانون در آن قرار دارند مي‌نامند. مثلاَ به بارشی که از دنباله دار تمپل-تاتل سر چشمه میگیرد بارش شهابي اسدي گفته میشود ، زيرا كانون بارش در اين صورت فلكي قرار دارد.
|
|
دليل اثر پرسپكتيو چنين به نظر مي‌آيد كه شهابها از يك نقطه يا محدوده مي‌آيند. بارشهاي شهابي را به اسم صورت فلكي كه كانون در آن قرار دارند مي‌نامند. |
روش ثبت شهابها
منجمان شهابها را به روشهاي گوناگوني مانند رصد مرئي، راديويي، تصويربرداري ( دوربين فيلمبراداي يا تلسكوپ ) ثبت مي‌كنند. يكي از ساده‌ترين روش ثبت و رصد شهابها، رصد مرئي است. در اين روش رصدگر با مشاهده شهابها تعداد و زمان و.. را مشخص مي‌كند. قدر، زمان، طول رد، رنگ، مدت دوام، باقي مانده و ZHR از مهمترين مقادير ثبت رصد شهابها است كه در اين مقاله به آنها اشاره مي‌كنيم. به همراه داشتن واكمن نيز در ثبت رصد بارشها مي‌تواند مفيد باشد، مخصوصاً اگر بارش شهابي داراي ZHR بالايي باشد.
قدر : براي سنجش نورانيت شهابها، همانند ستارگان از معيار قدر استفاده مي‌شود. قدر نشان دهنده اوج روشنايي يك شهاب است. بهترين روش براي تعيين قدر يك شهاب مقايسه آن با ستارگان است كه تمرين مي‌توانيد اين سنجش را با دقت تقريبي بالايي بدست آوريد. ارتفاع شهاب در نورانيت آن اثر زيادي دارد. به طور مثال شهابي كه در ارتفاع 45 درجه تا 65 درجه بوجود مي‌آيد، افت نورانيتي در حدود 0.5 واحد دارد. شهاب‌هاي كه در ارتفاع 15 درجه و كمتر بوجود مي‌آيند، افت نورانيتي در حدود 3 واحد دارند.
زمان : لحظه‌اي كه شهابي در آسمان بوجود مي‌آيد را حتماَ يادداشت كنيد. اگر از روش عكاسي در بارش شهابي استفاده مي‌كنيد و با گروهي در منطقه ديگري هماهنگي داريد، بهتر است زمان بوجود آمدن شهاب را يادداشت كنيد. زيرا از طريق اين عكسها و شهابي كه در عكس ثبت شده مي‌توان فاصله شهاب را از سطح زمين محاسبه كنيد.
طول رد : برخي از شهابها بعد از رد شدن از آسمان از خود ردي كوتاه يا بلند برجاي مي‌گذارند. معيار سنجش رد شهابها بر حسب درجه است.
رنگ شهاب : شهابها رنگهاي گوناگوني دارند. رنگ شهابها نشان دهنده رنگ عنصري است كه بيشتر يونيزه شده. بيشتر شهابها به رنگ سفيد ديده مي‌شوند.
مدت دوام يك شهاب : مدت دوام شهابها بسيار كم و ناپايدار است. شهابها بر حسب مدت دوام به چند دسته سريع، متوسط و كند تقسيم مي‌شوند.
دود : تعدادي از شهابها پس از خاموش شدن دودي از خود در آسمان به جا مي‌گذارند كه بعد از مدتي از بين مي‌روند.
ZHR (سرعت سمت‌الراسي) : تعداد شهابي كه در هر ساعت ديده مي‌شود ZHR گويند. اين ميزان زماني سنجيده مي‌شود كه كانون بارش در سمت‌الراس باشد و شفافيت هوا و حد قدر 6.5+ باشد. در تعيين ZHR بارش شهابي بهتر است آن بارش را از ديگر بارشها مجزا كنيد و شهاب‌هاي پراكنده را نيز در نظر داشته باشد. شهاب‌هاي يك بارش شهابي ممكن است در فاصله‌هاي دورتري از كانون ظاهر شوند پس بهتر است تا 60 درجه‌اي كانون بارش را نيز زير نظر بگيريد.
روش رصد بارش شهابي
براي رصد بارش شهابي مي‌بايست بهترين مكان رصد را بيابيد كه داراي آسماني صاف و تاريك و افقي باز باشد، زيرا هرچه آسمان تاريكتر باشد تعداد بيشتري شهاب خواهيد ديد. اگر در زمستان رصد مي‌كنيد لباس گرم و چاي حتماَ با خود به همراه داشته باشيد. لوازمي همچون زيرانداز، مداد يا خودكار، دفتر يادداشت، چراغ قوه و ساعت را به همراه خود ببريد. اگر به صورت گروهي به رصد شهابها رفته‌ايد، به چند گروه كوچك تقسيم شويد. سعي كنيد گروه‌ها دو نفري باشند، يكي براي رصد و ديگري براي ثبت مشخصات شهابها و زمان. آسمان را بين گروه‌ها تقسيم كنيد، به اين معني كه هر گروه بخشي از آسمان را زير نظر بگيرند و شهاب‌هاي آن بخش را ثبت كنند. بهتر است براي بدست آوردن ZHR كمي صبر كنيد تا كانون بارش 15 درجه از افق فاصله بگيرد.
رصدگران داراي وظايف مختلفي مي‌باشند مانند :
- مشخص كردن ميزان قدر هر شهابي كه در محدوده آن رصدگر قرار دارد و تعيين حد قدر آسمان محدوده خود.
- مشخص كردن شهاب‌هاي بارش و تفكيك آنها از ديگر شهابها كه به صورت پراكنده در آسمان ظاهر مي‌شوند.
- اعلام مشخصات شهابها و تعيين قدر و ... هر شهاب از ديگر وظايف رصدگر مي‌باشد.
نويسنده و شخصي كه شهابها را ثبت مي‌كند، نيز داراي وظايفي است كه در زير به آن اشاره مي‌كنيم:
1. ثبت زمان، تاريخ رصد، قدر و ... در جدول مخصوص شهابها از وظايف نويسنده است.
2. ثبت زمان مفيد رصد در اول و پايان رصد.
جمع آوري اطلاعات
بعد از پايان هر رصد، مي‌بايست تمامي مقادير و اطلاعاتي كه از رصد بارش بدست آمده تحليل كنيد و با رسم نمودار و جدول آنها را دسته بندي كرده و براي سازمانهاي معتبر بفرستيد. معتبرترين سازمان IMO است كه به جمع آوري اطلاعات تمامي بارشهاي شهابي مي‌پردازد. مهمترين كار گروه‌ها بعد از پايان بارش شهابي بدست آوردن ZHR آن بارش است كه مي‌توانيد از رابطه زير آن را بدست آوريد:
ZHR = Nxr 6.5-lm / T x ( 1 – c ) Sin ( θ )
N : تعداد شهابهايي است كه در يك بازده زماني (T) ديده شده است.
T: بازه زماني موثر در ثبت شهابها.
Lm: حد قدر محدوده رصدي كه بايد آن را با تقريب خوبي بدست آوريد.
r : شاخص جمعتي است كه معمولا عددي بين 1.8 تا 3.4 مي‌باشد
نوشته خسرو جعفری زاده
(با استفاده از مطالب منتشر شده از مجله نجوم)
برای آشنایی با عکاسی نجومی این مقالات را مطالعه نمایید :