بسم الله الرحمن الرحیم
با عرض سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات تمامی مومنین در ماه شریف و پر برکت رمضان
یکی از دوستان گرامیم از بوشهر تماس گرفتند و فرمودند با اینکه امشب ، شب هفتم ماه رمضان است اما ماه در حالت تربیع قرار ندارد. این دوست گرامی نگران این موضوع بودند که این مساله باعث شود که گروهی تصور کنند ماه رمضان یک روز زودتر از آنچه که باید ، آغاز شده است.
پس از این تماس تلفنی ، به روی بام رفتم و با دوربین ، عکسی از ماه گرفتم. همانگونه که در عکس مشاهده میشود ، فاز ماه به 50% ( تربیع) نرسیده است. محاسبات هم نشان میدهد در لحظه گرفتن این عکس ، فاز ماه حدود 40.6% بوده است. فردا شب ( سه شنبه 28 شهریور ) در ساعت 20:01 به وقت رسمی ایران ، فاز ماه به 50% خواهد رسید. شاید کسانی که ماه مبارک رمضان را از جمعه 23 شهریور آغاز کرده اند تصور کنند ، وقوع تربیع اول در شامگاه 4 شنبه 28 شهریور دلیل محکمی است برای اینکه ماه رمضان باید از جمعه آغاز میشد؛ اما این استدلال صرفا" بر مبنای یک باور عمومی استوار شده و مبنای علمی ندارد. عموم مردم تصور میکنند همیشه تربیع اول باید در شب هفتم و حالت بدر ( روشن شدن تمامی قرص ماه ) باید در شب چهاردهم ماه قمری مشاهده شود.
این تصور ، در غالب مواقع عینیت نیز می یابد اما همیشه مصداق پیدا نمی کند. برخی نیز تصور میکنند که این مشکلات ( وقوع تربیع در شب هشتم ماه قمری ) از زمانی شروع شده که رویت هلال با ابزار پذیرفته شده است و اگر مبنای اعلام اول ماه ، همان رویت با چشم غیر مسلح باشد دیگر چنین مسائلی روی نخواهد داد. لکن این موضوع نیز واقعیت ندارد و با ذکر دو مثال عدم صحت هر دو نظر را به اثبات خواهیم رساند. به دو مثال زیر که در آن فرض شده است مبنای اعلام اول ماه ، رویت هلال با چشم غیر مسلح باشد توجه فرمایید :
1- در شامگاه دوشنبه 16 می 1988 هلال شوال 1408 در افق شهر کرمانشاه در وضعیتی قرار گرفته بود که امکان رویت آن با چشم غیر مسلح وجود داشته است. بنابراین بر مبنای رویت هلال با چشم غیر مسلح ، دوشنبه شب ، شب اول ماه شوال و یکشنبه شب بعدی ( 22 می ) مصادف با شب هفتم ماه شوال بوده است.
2- در شامگاه سه شنبه 24 اکتبر 2006 هلال شوال 1427 در افق شهر کرمانشاه در وضعیتی قرار گرفته بود که امکان رویت آن با چشم غیر مسلح وجود داشته است. بنابراین بر مبنای رویت هلال با چشم غیر مسلح ، سه شنبه شب ، شب اول ماه شوال و دوشنبه شب بعدی (30 اکتبر) مصادف با شب هفتم ماه شوال بوده است.
در مثال اول ، فاز ماه در لحظه غروب خورشید یکشنبه 22 می برابر با 40.33% بوده است. در ساعت 20:01 شامگاه دوشنبه 23 می ( شب هشتم ماه شوال 1408 ) فاز ماه برابر 50% ( تربیع ) بوده و بنابراین مردم کرمانشاه تربیع را در شب هشتم ماه قمری شاهد بوده اند.
در مثال دوم ، فاز ماه در لحظه غروب خورشید سه شنبه 7 اکتبر برابر با 57.79% خواهد بود. بنابراین مردم کرمانشاه در حالی شب هفتم ماه شوال 1427 را آغاز کرده بودند که ماه حدود 18 ساعت قبل از آن ( شب ششم ماه شوال ) ، از تربیع خارج شده بود.
در این خصوص مثالهای متعدد و جالبتر دیگری نیز وجود دارد. این موضوعی بوده است که استاد ارجمند جناب آقای مهندس میر سعید مطالعه زیادی در رابطه با آن انجام داده اند و مثالهای بسیار جذابتری را سراغ دارند که شاید باور آن برای مردم سخت باشد ؛ اما کاملا" واقعیت دارد. تربیع اول در اکثر موارد در شب ششم و یا هفتم ماه قمری مشاهده خواهد شد اما امکان مشاهده آن در شب پنجم و یا هشتم ماه نیز وجود دارد. از مشاهده تربیع و زمان وقوع آن ، نمیتوان در مورد روز اول ماه ، به برداشت صحیحی رسید. این وضعیت در مورد حالت بدر نیز صدق میکند.
با احترام
علیرضا بوژمهرانی
27 شهریور 1386