سعادت شهر فارس با منجمان نوجوانش توجه زیادی را به خود جلب کرده است

اهالی محل از خردسال تا سالخورده، در اطراف رصدخانه محلی جمع می شوند تا تماشاچی جادوی ستاره ها در نمایشی رایگان باشند.سعادت شهر در شمال شرقی شیراز نه چندان دور از نقش رستم و تخت جمشید، محل این رویداد است.مردم شهر این علاقه را مدیون آموزگاری هستند که از 16 سال قبل آموختن نجوم را به کودکان شروع کرد.

مجموعه عکس از نجوم آماتوری در ایران 1

مجموعه عکس از نجوم آماتوری در ایران 2

تلاش های این آموزگار، اصغر کبیری، از چشم جهانیان پنهان نمانده است. سال گذشته جایزه بین المللی لاس کامپاناس در ترویج نجوم از سوی انجمن نجوم پاسیفیک در ایالات متحده نصیب او شد.

آموزگاری که انگار تنها با زدن یک کلید، حس کنجکاوی اهالی شهر به خصوص کودکان آن را بیدار کرده است.اکنون حتی امام جمعه این شهر 16 هزار نفری در 600 کیلومتری جنوب تهران، زمان برگزاری برنامه های رصد ماهانه و رویدادهای هفته بعد آسمان شب را اعلام می کند.به علاوه برنامه احداث رصدخانه ای در این شهر در جریان است؛ پروژه ای که با کمک جمعی مردم ممکن شده. از راننده و بقال گرفته تا زنان خانه دار همه در این پروژه شرکت کرده اند و گفته می شود بسیاری از زنان شهر با فروش جواهرآلات خود برای آن پول جمع کرده اند و برخی نیز اسباب خانگی خود را فروخته اند. با این حال عملیات ساخت رصدخانه هنوز ناتمام مانده است.تب نجوم چنان در این شهر فراگیر است که در جریان برنامه های بزرگ عمومی رصد، برق خیابان ها قطع می شود تا آسمان تاریک شده و جواهرات فلکی خودنمایی کنند.

نجوم آماتوری در ایران طی یک دهه اخیر شاهد رشدی انفجاری بوده است و در این میان یک نشریه نقش کاتالیزور را بازی کرده است: ماهنامه نجوم.ماهنامه ای که پس از آغاز انتشار از جمله آموزگاری شهرستانی – اصغر کبیری – را به فکر انداخت به دانش آموزان اصول ابتدایی نجوم را بیاموزد و آنها را به کشف پهنه اسرار آمیز آسمان شب ببرد.امروز برای نخستین بار در تاریخ ایران می توان در گوشه و کنار کشور به منجمان آماتور و باشگاه های نجوم برخورد کرد. همچنین برای اولین بار مراکز عرضه ابزار نجومی به راه افتاده اند که خود گویای رشد عشق به نجوم در این کشور است.

بابک امین تفرشی، روزنامه نگار علمی و سردبیر نجوم، که همچنین از منجمان ممتاز آماتور ایران است و نقش عمده ای در رشد این شاخه در کشور بازی کرده می گوید: "حدود 15 یا 16 سال پیش بود. زمانی که قرار بود اولین تلسکوپ خودم را بگیرم. مدتی با دوربین دوچشمی و چشم رصد کرده بودم و می خواستم چیزهای بیشتری ببینم. تمام بازار تهران را زیر و رو کردم اما تلسکوپی واقعی در حد توان مالی من پیدا نشد."

	مجله نجوم نقشی عمده در رشد نجوم آماتوری ایران بازی کرده است

آقای تفرشی می گوید امروز به جای زیر و رو کردن بازار، گاهی تنها با یک تماس تلفنی یا حتی ای میل می توان ابزار جدی نجوم آماتوری را تهیه کرد.

البته این به معنی در دسترس بودن آن برای همگان نیست. بهای یک تلسکوپ جدی آماتوری تقریبا معادل دلاری آنچیزی است که در آمریکا و اروپا عرضه می شود که از چند صدهزار تومان تا چند میلیون متفاوت است.اما یکی از مهمترین ابزارهای آشنایی و کاوش آسمان شب، یعنی مجله نجوم، برای اکثریت قریب به اتفاق مردم قابل تهیه است.انتشار نجوم، که مجله ای غیردولتی است، 16 سال قبل شروع شد. ناشر مجله شرکت زروان است که با ساخت رصدخانه و مراکز نجوم و انجام فعالیت های آموزشی نیازهای اقتصادی مجله را تامین می کند.

آقای تفرشی که از سال 1374 برای نجوم قلم زده و از دو سال قبل سردبیر آن بوده است، می گوید: "در سال 1370 که نخستین شماره نجوم درآمد کمتر کسی تصور می کرد که مجله ای با این موضوع خاص در ایران مخاطبی داشته باشد و بدون حمایت دولتی چند شماره ای بیشتر دوام بیاورد."این مجله در هر شماره ابتدا در چندین صفحه تازه ترین خبرهای نجومی را منعکس می کند و همچنین حاوی مقالات مفصل و جدی درباره علم اخترفیزیک است.یکی از بخش های پرطرفدار مجله "آسمان در این ماه" است که رویدادهای مهم فلکی ماه آینده را معرفی می کند. این بخش مزین به نقشه آسمان و نمودارهایی برای تشریح موقعیت سیارات است.

نجوم که تیراژ شماره های عادی آن شش هزار و شماره های ویژه آن 10 هزار است با کمک حدود 10 کارمند تمام وقت و 20 نویسنده پاره وقت منتشر می شود. بیش از نیمی از کارمندان و همکاران نجوم خانم ها هستند.آقای تفرشی می گوید حضور زنان در مجله را "می توان به تمام جامعه نجوم، به خصوص در بخش آماتوری، تعمیم داد. حضور خانم ها در این زمینه بسیار پررنگ است که همین نیز یکی از شگفتی های نجوم ایران برای همتایان ما در کشورهای دیگر است."هرچند ماهنامه نجوم از مجلات معتبر انگلیسی زبان، به ویژه "Sky&Telescope" که به گفته آقای تفرشی معتبرترین نشریه عمومی نجوم در جهان است الهام می گیرد اما خصوصیات یک نشریه پخته و جا افتاده در آن هویداست.

	بابک امین تفرشی روزنامه نگار علمی و منجم آماتور از جمله همکاران برنامه پرطرفدار تلویزیونی آسمان شب است

این پختگی بیش از هر چیز در مقالاتی خودنمایی می کند که نه حاصل ترجمه بلکه تالیف گزارشگران این نشریه است. این درحالی است که نشریات علمی در ایران به طور سنتی عمدتا به ترجمه یا چاپ گفتارهایی از متخصصان و دانشمندان بسنده کرده اند.

در هر شماره نجوم می توان به کار گزارشگری اصیل در زمینه فعالیت های نجومی در ایران برخورد.

نجوم از جمله در شماره مرداد 1385 گفتگویی اختصاصی با انوشه انصاری داشت. خانم انصاری اولین زن و اولین ایرانی است که به عنوان توریست با فضاپیمای روسی سویوز به ایستگاه بین المللی در مدار زمین رفت.

یکی از نقطه ضعف های مجله ای که حاوی عکس های زیادی از کهکشان ها، سحابی ها و خوشه های ستاره ای و دیگر اجرام آسمانی است، سیاه و سفید بودن آن است که البته ناشی از تنگناهای مالی است.

آقای تفرشی می گوید: "اخترشناسی و ژرفای آسمان شب یکسره رنگ است. گرچه چشم ما در رصد با تلسکوپ اغلب آنها را نمی بیند اما در عکس ها ثبت می شوند، رنگ های زیبای سحابی ها، ستاره های رنگارنگ، خاک سرخ مریخ، رقص نور در شفق های قطبی و غیره. بنابراین رنگی بودن یک مجله عمومی نجوم نیازی قطعی است. با رنگی شدن، مخاطبان بسیار بیشتر می شوند زیرا برای بسیاری تصاویر جذاب تر از متن است."او می گوید نشریه به آستانه برنامه ریزی برای رنگی شدن رسیده است اما هنوز توانایی مالی آن را ندارد.

وی درباره مشکلات مجله می گوید: "بزرگترین گرفتاری تنگنای مالی مجله است، همین طور کمبود نیروی انسانی متخصص در علمی نویسی و عدم درک عمومی از اهمیت توسعه علم و چاپ نشریه ای مانند نجوم در ایران. این موضوع وقتی گرفتاری بزرگی می شود که مسئولان دولتی نیز با همین تفکر علم گریز یا بی تفاوتی با نشریه ای مانند نجوم برخورد کنند."

در یک دهه اخیر در حدود 100 انجمن کوچک و بزرگ نجومی در ایران شکل گرفته و اکنون بیش از 30 رصدخانه غیرحرفه ای در کشور دایر شده است

علیرغم این مشکلات ماهنامه نجوم در این 16 سال بی وقفه منتشر شده و بسیاری از مردم به ویژه نسل جوان را به سوی نجوم کشانده است.شمار منجمان آماتور ایران اکنون بیش از چهار هزار نفر تخمین زده می شود که احتمالا فعال ترین جامعه نجومی در خاور میانه است.

به علاوه حدود 100 انجمن کوچک و بزرگ نجومی در یک دهه اخیر در ایران شکل گرفته و اکنون بیش از 30 رصدخانه غیرحرفه ای در کشور دایر شده است.تاسیس شاخه فعالیت های آماتوری و ترویجی در انجمن نجوم ایران از سال 1380 که به برگزاری کارگاه های آموزشی برای منجمان آماتور پرداخته از دیگر عوامل این شکوفایی بوده است.

از سال 1380 همچنین برنامه تلویزیونی زنده ای به نام "آسمان شب" در شبکه چهار تلویزیون ایران به کوشش سیاوش صفاریان پور، کارگردان و تهیه کننده، آغاز شد که به گفته آقای تفرشی آن نیز نقش چشمگیری در افزایش علاقه عمومی داشته است. آقای تفرشی خود از همکاران این برنامه است.او می گوید: "خوشبختانه این برنامه بیش از شش سال ادامه یافت و به طولانی ترین برنامه در نوع خود در تلویزیون ایران بدل شده است."حالا با وجود این برنامه و مجله نجوم، جوانان سعادت شهر فارس و سایر نقاط ایران شب های غیررصدی را نیز می توانند صرف خودآموزی در زمینه علم نجوم کنند.