امير حسن زاده*

بارش هاي شهابي زيادي طي سال اتفاق مي افتد که از اين بين چند بارش شهابي به علت تعداد شهاب ها از اهميت بيشتري برخوردار هستند که به معرفي آنها مي پردازيم.

ارديبهشت؛ بارش شهابي شلياقي

بارش شهابي شلياقي يکي از قديمي ترين بارش هاي شهابي رصدشده است. چيني ها دو هزار سال پيش آن را ثبت کرده اند. منشاء اين بارش، دنباله دار تاچر (Thatcher, C/1861 G1) است. اين دنباله دار در سال 1861 کشف شد. دوره تناوب اين دنباله دار 415 سال محاسبه شده است. ساکنان نيمکره شمالي مي توانند اين بارش را در بيشتر طول شب مشاهده کنند. البته شدت شهاب هاي آن زياد نيست و در بهترين شرايط و در آسماني کاملاً تاريک به حدود 15 شهاب در ساعت مي رسد.

اوج بارش شلياقي امسال صبح روز سوم ارديبهشت بود که وجود نور ماه کامل باعث شد از مشاهده بسياري از شهاب هاي آن محروم شويم.

ارديبهشت؛ بارش شهابي اتا- دلوي

بارش اتا - دلوي از بقاياي ذرات به جاي مانده از دنباله دار هالي است. به علت ارتفاع کم کانون بارش، رصد آن از نيمکره شمالي به خوبي ميسر نيست. رصدگران مي توانند در سپيده دم، کانون بارش را در افق جنوب شرقي خود مشاهده کنند. اوج آن امسال در شامگاه 16 ارديبهشت اتفاق افتاد و هلال آخر ماه هيچ مزاحمتي براي رصد آن ايجاد نکرد.

مرداد؛ بارش شهابي دلتا- دلوي جنوبي

مرداد، ماه بارش هاي شهابي است. در اين شب ها چندين بارش شهابي به طور همزمان فعال هستند. بارش شهابي دلتا- دلوي جنوبي که بيشتر براي ساکنان نواحي جنوبي مناسب است در 6 مرداد به اوج خود مي رسد. در بامداد آن روز، کانون نسبتاً خوبي از افق جنوبي مي گيرد و شرايط رصد اين بارش ميسر مي شود. هلال ضخيم ماه مزاحمت چنداني براي رصد به وجود نمي آورد.

مرداد؛ بارش شهابي برساووشي

بارش شهابي برساووشي يکي از معروف ترين بارش هاي شهابي ساليانه است که در 21 تا 22 مرداد به اوج فعاليت خود مي رسد. شايد به جرات بتوان گفت بارش شهابي برساووشي يکي از شورانگيزترين برنامه هاي ساليانه نجومي است که در شب هاي گرم تابستان منجمان آماتور را گردهم مي آورد. نخستين گزارش هاي رصد اين بارش به بيش از دو هزار سال پيش برمي گردد که در شرق دور (چين، ژاپن و...) ثبت شده است. منشاء بارش برساووشي، دنباله دار سويفت- تاتل است که در سال 1862 کشف شد. چند سال پس از کشف اين دنباله دار بود که «شياپارلي» با کمک محاسباتش نشان داد دنباله دار سويفت- تاتل منشاء بارش شهابي است. اين اولين بار بود که ارتباط بارش شهابي و دنباله دار به اثبات مي رسيد. افزايش فعاليت بارش برساووشي در سال هاي 63-1861 تاييدکننده اين مطلب بود. دوره تناوب دنباله دار سويفت- تاتل حدود 130 سال است و آخرين بار در اوايل دهه 1990 به حضيض خود رسيد و در سال هاي 1991 و 1992 نيز تعداد شهاب هاي بارش برساووشي بيش از حد معمول بودند.

اوج اين بارش امسال در بعداز ظهر 22 مرداد اتفاق مي افتد. در زمان اوج اين بارش شهابي در زير آسمان تاريک در هر ساعت ده ها شهاب قابل مشاهده خواهد بود. البته کانون اين بارش در ساعت 10 شب از سمت شمال شرقي آسمان طلوع مي کند و به تدريج ارتفاع آن زياد مي شود. ماه در نيمه شب غروب مي کند و پس از آن شرايط رصدي اين بارش بهتر مي شود.

مهر؛ بارش شهابي جباري

منشاء اين بارش، دنباله دار هالي است. کانون اين بارش در نزديکي ستاره معروف قرمزرنگ اين صورت فلکي قرار دارد که پس از نيمه شب طلوع مي کند و تا صبح در آسمان است. اوج اين بارش در بامداد آخرين روز ماه مهر اتفاق مي افتد. در اين هنگام ماه تربيع مزاحم رصد خواهد بود.

آبان؛ بارش شهابي اسدي

ظهور چشمگير بارش اسدي 1799 را بسياري از دريانوردان و ساکنان قاره امريکا رصد کردند. در سال 1833 نيز بارش اسدي شگفتي آفريد. در مدت چند ساعت تعدادشان به هزاران شهاب در ساعت رسيد، به طوري که بسياري تصور کردند جهان به پايان رسيده است.

در سال 1837، «هاينريش اولبرس» با بررسي بارش اسدي دهه هاي گذشته، دوره فعاليت آن را 33 يا 34 سال تعيين کرد. در آن زمان مشخص شد منشاء بارش شهابي اسدي، دنباله دار تمپل- تاتل است. در دهه هاي بعدي بارش شهابي اسدي فعاليت چشمگيري نداشت، اما در سال 1966 شهاب هاي اسدي غوغايي آفريدند. در مدت کوتاهي آسمان پر از شهاب شد، به طوري که برخي رصدگران در امريکاي شمالي از ظهور 30 شهاب در يک ثانيه خبر دادند.

دنباله دار تمپل- تاتل در آخرين گذر خود در نهم اسفند 1377 به حضيض مدارش رسيد. در اين سال اوج بارش 20 ساعت زودتر از زمان پيش بيني شده اتفاق افتاد. آنهايي که موفق به رصد آن شدند، آذرگوي هاي بي نظيري را ديدند. در سال 1378 بارش اسدي در 30/5 صبح 27 آبان با ظهور هزاران شهاب در ساعت به اوج خود رسيد. در آن زمان کانون در ارتفاع زيادي قرار داشت و بسياري از ساکنان خاورميانه توانستند شاهد اين آتش بازي آسماني باشند. در سال هاي اخير فعاليت اين بارش با ظهور حدود 10 شهاب در ساعت، معمولي بوده است. بارش امسال در 27 آبان به اوج مي رسد که وجود ماه در آسمان بامدادي مزاحم رصد خواهد بود.

آذر؛ بارش شهابي جوزايي

اين بارش به علت تعداد شهاب هاي زياد و پرنور، مورد توجه بسياري از رصدگران است. کانون اين بارش تقريباً در تمام شب در آسمان است. امسال اوج آن در بامداد 24 آذر اتفاق مي افتد. متاسفانه وجود ماه کامل و نزديکي آن به کانون بارش باعث از دست دادن بسياري از شهاب هاي آن خواهد شد.

دي؛ بارش شهابي ربعي

بارش شهابي ربعي يکي از چند بارش شهابي فعال ساليانه است. ربع نام صورت فلکي کوچکي است که در تقسيم بندي انجمن بين المللي نجوم جزيي از صورت فلکي عوا محسوب شده است، به همين دليل نام اين بارش شهابي براي خيلي ها آشنا نيست. سرد بودن هوا در اين زمان باعث مي شود رصدگران کمي به رصد آن بپردازند. کانون اين بارش پس از نيمه شب از شمال شرق طلوع مي کند و در ساعت 5 بامداد به ارتفاع حدود 50 درجه از افق شرقي مي رسد. شهاب هاي اين بارش سرعت نسبتاً کمي دارند. امسال اوج بارش شهابي ربعي در بامداد 14 دي ماه خواهد بود. در زمان اوج بارش، نور ماه مزاحمتي براي رصد ايجاد نخواهد کرد.

* عضو انجمن علمي پژوهشي نجم شمال