وقتی ذرات گرد وغباری که در فضای بين سيارات قرار دارند وارد جو زمين می شوند دراثر سرعت بالای آنها و اصطکاک شديد به وجود آمده می سوزند و به صورت شهاب ديده می شوند. در يک آسمانی صاف و تاريک ممکن است در هر ساعت چند شهاب را مشاهده کنيد که در نقاط مختلف آسمان ظاهر و به سرعت محو می شوند. اما در شبهای خاصی از سال تعداد شهابها به يکباره زياد می شود که به اين پديده «بارش شهابی » گفته می شود. بارش های شهابی در اثر ورود توده ای از ذرات به جو زمين به وجود می آيند.اين ذرات با سرعت های زياد(چند ده کيلومتر در ثانيه) و تقريبا" به طور موازی وارد جو می شوند در نتيجه از ديد ناظر زمينی به نظر می آيد که همه اين شهابها از يک نقطه آسمان خارج می شوند که به اين نقطه کانون بارش گفته می شود. کانون بارش در هر صورت فلکی باشد ، بارش شهابی به نام آن خوانده می شود. منشاء بسياری از بارش های شهابی ، دنباله دارها هستند. اين صخر های يخی با حرکت در مدار خود ذرات ريزی به جا می گذارند. با نزديک شدن دنباله دار به خورشيد تعداد ذرات به جا مانده افزايش می يابد. بنابراين مدار دنباله دار مملو از ذراتی می شود که با همان سرعت دنباله دار و تقريبا" در همان مدار به دور خورشيد می گردند. به دليل حرکت متناوب زمين به دور خورشيد، سياره ما در زمان مشخصی از سال به نزديکی مدار دنباله دار می رسد و با برخورد به اين ذرات بارش شهابی رخ می دهد. البته بارشهايی نيز شناخته شده اند که منشاء آنها سيارکها هستند که معروفترين نمونه آن بارش جوزايی است که منشاء آن يک سيارک است. بارش شهابی برساووشی يکی از معروفترين بارش های شهابی ساليانه است که در ۲۱-۲۲مرداد به اوج فعاليت خود می رسد. شايد به جرات بتوان گفت که بارش برساوشی، يکی از شورانگيزترين فستيوالهای ساليانه نجومی باشد که در شب های گرم تابستان منجمان آماتورها را گرد هم می آورد.نخستين گزارشات رصد اين بارش به بيش از ۲۰۰۰ سال پيش برمی گردد که در شرق دور(چين، ژاپن و... ) ثبت شده است. دنباله دار منشاء بارش برساوشی دنباله دار سويفت ـ تاتل است که در سال ۱۸۶۲ توسط لوييس سويفت از نيو يورک و هورس تاتل از رصدخانه هاروارد در ماساچوست کشف شد. چند سال پس از کشف اين دنباله دار بود که « شياپارلی » با کمک محاسباتش نشان داد که دنباله دار سويفت ـ تاتل مشاء اين بارش شهابی است. اين اولين بار بود که ارتباط بارش شهابی و دنباله دار به اثبات می رسيد.افزايش فعاليت بارش برساووشی در سالهای١۸۶۳-١۸۶١ تاييدکننده اين مطلب بود. دوره تناوب دنباله دار سويفت ـ تاتل حدود ۱۳۰ سال است وآخرين بار در اوايل دهه ۱۹۹۰به حضيض خود رسيد و در سالهای ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲، ZHR آن به بيش از ۲۰۰ نيز رسيد. اما پس از آن، اين مقدار شروع به زوال نمود .در چند سال گذشته بارش برساووشی با ZHR حدود ۱۰۰ فعاليت معمول خود را داشته است.
بارش شهابی برساووشی ۲۷ تير هر سال همزمان با برخورد زمين با توده ذرات برساووشی فعال می شود و تعداد شهابهای آن به تدريج افزايش می يابد تا در حوالی۲۲ مرداد به اوج خود می رسد در اين هنگام زير آسمان تاريک می توان شاهد ۴۰-۶۰شهاب در ساعت بود. پس از آن تعداد شهابهای برساوشی به تدريج کاهش می يابد تا اينکه در ۳ شهريور با خروج زمين فعاليت آن به پايان می رسد. اما محاسبات Esko Lyytinen (محقق فنلاندی) نشان می دهد که اختلالات گرانشی سياره مشتری باعث می شود که امسـال شهابواره های برساوشی ۰/۰۱ واحد نجومی به خورشيد نزديکتر شوند در نتيجه زمين از بخش چگال تر توده ذرات عبور می کند. او پيش بينی می کند که بارش ساليانه امسال از حالت عادی خود پر تعدادتر باشد. زمان اوج آن ساعت ۱۵:۳۰ (به وقت رسمی ايران) ۲۲ مرداد محاسبه شده است. حتی تعدادی از محققين با توجه به دوره تناوب ۱۲ ساله سياره مشتری برای افزايش فعاليت بارش برساووشی دوره ۱۲ سال را در نظر می گيرند. رصدهای دهه های گذشته تا حدودی اين مطلب را نشان می دهند ولی به هر حال اين مطلبی است که رصدها بايد آن را تاييد کنند.
فاصله رشته ذرات ۱۸۶۲ از مدار زمين طی سالهای مختلف(مرجع Meta Research )
اما ويژگی امسال بارش برساووشی فقط در همين خلاصه نمی شود. محاسبات Lyytinen نشان می دهد که علاوه براين امسال زمين از فاصله ۰/۰۰۱۳واحد نجومی رشته ای از شهابواره های برساووشی عبور می کند. اين رشته ذرات از عبور سال ۱۸۶۲ دنباله دار سويفت-تاتل به جا مانده اند. او زمان برخورد زمين با مرکز رشته را ساعت۲۰:۵۴زمان جهانی (حدود ۱:۳۰ بامداد ۲۲ مرداد) محاسبه کرد. محاسبات Vaubaillon( از رصدخانه پاريس) و Sergey Shanov (محقق روسی) نيز اين گفته را تاييد کرد.پيش يينی مقدار ZHR کار مشکلی است. دوره تناوب دنباله دار سويفت-تاتل بيش از دوره دنباله دار تمپل-تاتل(منشاء بارش اسدی)است بنابراين شناخت ما از اين دنباله دارکمتر است و اين عامل باعث می شود پيش بينی ZHR برای بارش برساووشی امسال مشکل تر از پيش بينی بارش اسدی باشد.به عقيده Lyytinen اگر مکانيسم خروج ذرات از دنباله دار سويفت-تاتل مانند تمپل-تاتل باشد آنگاه برای اين برخورد ZHR حدود ۱۰۰ پيش بينی می شود ولی هسته دنباله دار سويفت-تاتل حدود۸ برابر بزرگتر است و اين عامل می تواند باعث افزايش ZHR حتی تا حدود ۱۰۰۰ شود ولی اين ذرات بسيار کم جرم خواهند بود. بنابراين افزايش تعداد شهابها در زمان ياد شده محتمل است ولی اکثر اين شهابها نسبتا" کم نور(قدر۳-۴) خواهند بود. بر عکس اوج ساليانه ، مدت زمان برخورد زمين با اين رشته ذرات فقط۴۰ دقيقه محاسبه شده است.
هر چند که بارش برساووشی در ۲۱-۲۲ مرداد به اوج می رسد ولی اين بارش بيش از يک ماه فعال است و اين امکان ايجاد می شود در شبهای تابستان رصد آن در برنامه کاری گروههای نجومی قرار گيرد. چند روز قبل و بعد از اوج بارش برساووشی نيز تعداد شهابها قابل توجه هستند بنابراين می توان از ۱۷ مرداد رصدها را شروع کرد. رصد اين بارش را می توان از ساعت۱۱ شب شروع کرد.البته بهترين زمان بعد از نيمه شب و قبل از سحراست که در آن وقت ارتفاع کانون بارش زياد می شود. شهابواره های برساووشی با سرعت حدود ۶۰ کيلومتر بر ثانيه وارد جو می شوند و شهابهای سريعی محسوب می شوند. در شبهای اوج ،بعد و ميل کانون به ترتيب ۴۶ و ۵۸+ است. برای رصد اوج تيز بارش (ساعت ۱:۳۰بامداد ۲۲ مرداد) بهترين منطقه اروپا و غرب آسيا است. بنابراين برای رصدگران ايرانی فرصت خوبی فراهم خواهد شد. خوشبختانه امسال نور ماه هم چندان مزاحم رصد نيست.
برای انجام يک رصد موفق و بياد ماندنی ، الگويی ساده رصدی شامل تيمی دو نفره از راصد و کاتب تدوين و برای علاقه مندان عرضه شده است. به منظور رفع اشکالات جزيی و اطلاع رسانی به منجمان آماتور به همراه فرمها توضيحات کافی نيز ضميمه شده است. اميد است که برساووشی امسال برای همه لذت بخش باشد !!
در همین زمینه :
- رگبارهای شهابی و رصد آن
[ فرم ثبت اطلاعات شهابها (1) ] [ راهنمای ثبت اطلاعات شهابها (1) ] [ مثالی از فرم تکميل شده (1) ]
[ فرم ثبت اطلاعات شهابها (2) ] [ راهنمای ثبت اطلاعات شهابها (2) ] [ مثالی از فرم تکميل شده (2) ]
[ نقشه ترسيم رد شهابهای برساووشی ]