نكته‌هاي برجسته در تاريخچه ازن

·        در سال 1839 م (1218) گاز ازن توسط C.F.Schonbein دانشمند آلماني كشف شد.

·        در سال 1860 م (1239) صدها ايستگاه، اندازه‌گيري گاز ازن را در سطح زمين آغاز كردند.

·        در سال 1880 م (1259) ويژگي جذب پهناي گسترده‌اي از پرتوهاي خورشيدي، در گستره طول موج‌هاي 200 تا 320 نانومتر، در لايه‌هاي بالايي جو توسط Hartley دانشمند انگليسي عنوان شده، اين منطقه ازنوسفر ناميده شد.

·        در سال 1913 م (1292) با اندازه‌گيري  پرتوهاي فرابنفش خورشيدي ثابت شد كه بيشتر مقدار گاز ازن در استراتوسفر جاي دارد.

·        در سال 1920 م (1299) نخستين اندازه‌گيري‌هاي كمي در باره ظرفيت كل گاز ازن انجام گرفت.

·        در سال 1926 م (1305) براي اندازه‌گيري كل ضخامت لايه ازن، شش دستگاه بيناب‌سنج نوري (اسپكتروفتومتر) گاز ازن، دابسون، در نقاط گوناگون جهان نصب شد.

·        در سال 1929 م (1308) با كشف روش Umkehr، (اندازه‌گيري برپايه پژواك)، براي اندازه‌گيري قائم مقدار گاز ازن، مشخص شد كه بيشينه (ماكزيمم)  اين مقدار در زير ارتفاع 25 كيلومتري قرار دارد.

·        در سال 1930 م (1309) فرضيه نور-شيمي (فتوشيميايي) تشكيل ازن در استراتوسفر، بر پايه شيمي اكسيژن خالص مطرح شد.

·        در سال 1934 م (1313) با اندازه‌گيري مقدار ازن جو بالا، به وسيله بالن (ازن سوند-ازن سنج) مشخص شد كه بيشينه اين مقدار در ارتفاع حدود 20 كيلومتري قرار دارد، اين محدوده را لايه ازن ناميدند.

·        در سال 1955 م (1334) فرضيه تباهي ازن توسط بنيان‌هاي HO_x عنوان شد.

·        در سال 1957 م ( 1338) سازمان جهاني هواشناسي WMO مسئول مشاهده و بررسي يكنواختي لايه ازن در سطح جهان معرفي شد و سيستم جهاني لايه ازن را منتشر كرد.

·        در سال 1965 م (1344) فرضيه نور-شيمي لايه ازن و نابودي آن توسط بنيان‌هاي HO_x مطرح شد.

·        در سال 1966 م (1345) نخستين اندازه‌گيري لايه ازن توسط ماهواره انجام شد.

·        در سال 1971 م (1350) نابودي ازن توسط فرايند NO_x مطرح شد.

·        در سال 1974 م (1353) بررسي شيميايي ClO_x به عنوان فرايند تباه كننده ازن آغاز شد.

·        در سال 1974 م (1353) مواد كلرين CFC كه توسط انسان استفاده مي‌شوند، منبع و سرچشمه كلرين در لايه استراتوسفر شناخته شد.

·        در سال 1975 م (1354) نخستين نشست بين‌المللي وضعيت جهاني ازن توسط سازمان جهاني هواشناسي WMO برگزار شد.

·        در سال 1977 م (1356) نقشه دگرگوني‌هاي لايه ازن، توسط UNEP با همكاري سازمان جهاني هواشناسي WMO ترسيم شد.

·        در سال‌هاي 1994-1981 م (1373-1360) بررسي‌هاي علمي تغييرات لايه ازن، توسط WMO، UNEP و سازمان ملي پژوهش چاپ و منتشر شد.

·        در سال 1984 م  (1363) براي نخستين بار كاهش غيرطبيعي لايه ازن (حدود 200 ميلي‌اتمسفر سانتي‌متر) در Syowa، جنوبگان، در تايخ اكتبر 1982 (شهريور 1361) در نشست جهاني كمسيون Halkidiki مطرح شد، اما بررسي اين مساله به سال بعد موكول شد.

·        در سال 1985 م  (1364) در كنوانسيون وين، براي حفاظت و نگهداري لايه دربردارنده ازن و داده‌هاي ايستگاه Hally، بر مبناي وجود شكافي در لايه ازن در طي فصل بهار نيمكره جنوبي بر فراز جنوبگان توسط بريتانيا انجام شد.

·        در سال 1986 م  (1365) بررسي‌هاي مؤسسه مونتسوري پاريس (Montsouris) در دوره زماني 1910-1873 م (1289-1252) نشان داد كه در سده پيشين، مقدار گاز ازن در سطح زمين، كه آلاينده بسيار خطرناكي است، نصف مقدار كنوني بوده است.

·        در سال 1987 م  (1366) تحت نظر UNEP، توافق‌نامه (پروتكل) مونترال، بر مبناي عوامل تباه‌كننده لايه ازن تشكيل شد و اساسنامه ازن فراملي توسط IOTP نوشته شد.

·        در سال 1988 م  (1367) بر اساس گزارش سازمان ناسا، غلظت لايه ازن در استراتوسفر پاييني، كاهش يافته است. علت آن فعاليت تركيبات دوتايي كلر و برم است كه به وسيله فعاليت‌هاي صنعتي بشر ايجاد شده و منشا ايجاد شكاف بهاري در لايه ازن بر فراز جنوبگان بوده است.

·        در سال 1990 م (1369) براي استحكام توافق‌نامه مونترال، لايحه لندن، ميني بر توقف مرحله به مرحله كليه فعاليت‌هاي ايجادكننده و مصرف‌كننده CFC تاپايان سال 2000 م (1379) تدوين شد.

·        در سال 1991 م (1370) بررسي‌هاي WMO و UNEP نشان داد كه لايه ازن نه تنها در زمستان-بهار جنوبگان، بلكه در تمامي جهان به جز منطقه حاره، به سرعت رو به تباهي مي‌رود. اندازه‌گيري غلظت ClO در شمالگان، توان بالقوه نيرومندي براي نابودي هرچه بيشتر لايه ازن را نشان داد.

·        در سال 1992 م (1371) قطعنامه كپنهاگ براي تقويت هرجه بيشتر توافق‌نامه مونترال مبني بر توقف توليدات CFC تا پايان سال 1995 م (1374) و كنترل شديد بر تركيبات ديگر آن ارائه شد.

·        در سال 1994-1992 م (1373-1371) در طي بهار جنوبگان، كاهش غلظت لايه ازن (تا 100 ميلي اتمسفر سانتي‌متر) و به پهناي حدود 24 متر در كيلومتر مربع، كشف شد. همچنين كمترين غلظت لايه ازن در زمستان-بهار نيمكره شمالي به همراه افزايش توان ويرانگر تركيبات كلر و برم در استراتوسفر همراه بوده است.

·        در سال 1995 م (1374) بر روي سيبري و پهنه گسترده‌اي از اروپا، در طي ماه‌هاي ژانويه تا مارس ( دي تا اسفند) كاهش لايه ازن تا حدود 25% ميانگين دوره طويل اندازه‌گيري آن گزارش شد.

جعفر سپهری

سازمان انرژی اتمی ایران، کارشناسی ارشد هواشناسی و مهندسی برق