بنام خدا

با سلام خدمت  اساتید ، همکاران وکارشناسان رصدگر هلال وسایر علاقه مندان به موضوع رؤیت هلال ماه

بعد از گذشت هشت ماه انتظار( از هلال محرم 1426 ) دوباره فرصت آن رسید تا بتوانیم بار دیگر معیارهای رؤیت هلال را بیازماییم (در اینجا فقط به بررسی معیار یالوپ می پردازیم)، اینبار قرعه به نام هلال ماه مبارک رمضان افتاده است و چه هدیه ای از این بهتر که بتوانیم با یک تیر چند نشان را بزنیم ؛ از یک طرف ارزش فراوان مذهبی  و از طرف دیگر ارزش علمی  رؤیت این هلال باعث صد چندان شدن جذابیت آن شده است . موقع آن رسیده که رصدگران هلال بار دیگر سر از پا نشناخته و با برنامه ریزی بسیار دقیق و مسلح کردن خود به انواع و اقسام ابزارهای رصدی مناسب بر حسب موقعیت جغرافیایی به شکار این موهبت الهی (هلال دل فریب) بپردازند. ارتفاع کم این هلال وبه دنبال آن مکث بسیار کم آن باعث تبدیل شدن این هلال به یک هلال بحرانی شده است وبرای رصد آن احتیاج به یک افق عاری از گرد وغبار ویا ابر هستیم .

 

- مقارنه ماه و خورشيد برای هلال رمضان 1426

مقارنه ماه و خورشيد ، هنگامی است که مراکز زمين ، ماه و خورشيد در يک صفحه قرار گيرند. اگر در اين زمان ، مراکز اين سه جرم بر روی يک خط قرار داشته باشند پديده ی خورشيد گرفتگی مشاهده خواهد شد. مقارنه ماه و خورشيد برای هلال رمضان 1426  در ساعت 10:28 روز دوشنبه 3 اکتبر 2005 به وقت بین المللی ( ساعت 13:58 روز دوشنبه 11 مهر 1384 مصادف با 28 شعبان 1426 به وقت رسمی ایران ) روی خواهد داد. بر اساس قواعد علم نجوم ، ماه قمری از زمان وقوع مقارنه ماه و خورشيد آغاز می شود ولی بر اساس احکام فقهی ، ملاک آغاز ماه قمری ، رويت هلال ماه ، پس از غروب خورشيد است.

 

- وضعيت رويت پذيری هلال رمضان 1426 در غروب روزدوشنبه 11 مهر1384 ، 28 شعبان 1426 و 3 اکتبر 2005

نقشه زیر وضعيت رويت پذيری هلال رمضان 1426 را برای روز دوشنبه 11 مهر 1384 نشان می دهد. بدليل فاصله زمانی بسيار کم بين مقارنه ماه و خورشيد با غروب خورشيد روز دوشنبه 11 مهر ماه ، نه تنها در ايران ، بلکه در هيچ نقطه از خشکی های کره زمين ، هلال رمضان ، در غروب روز دوشنبه قابل رويت نخواهد بود.

 

 در سه نقطه شاخص واقع در شمال غرب ، غرب و جنوب غربی ايران ، مختصات هلال رمضان در زمان غروب خورشيد روز دوشنبه 11مهر ماه به شرح ذيل است:

 

 

 

  

مختصات اين هلال در شهرهای سانتياگو ( پايتخت کشور شيلی ) و ليما ( پايتخت کشور پرو ) که در منتهی اليه غرب قاره امريکای جنوبی واقع شده اند برای غروب روزدوشنبه 11 مهر برابر با 3 اکتبر 2005 به شرح زير است:

 

 

 

تمامی اين اطلاعات نشان دهنده این است که در غروب روز دوشنبه 11 مهر در تمام اين مناطق ، جدائی زاويه ای ماه و خورشيد از حد آندره دانژان کمتر بوده و ساير پارامترهای ماه نيز از رکوردهای پذيرفته شده جهانی رويت هلال ماه بسيار کمتر است ، در نتيجه هلال ماه در هيچ يک از اين نقاط قابل رويت نخواهد بود. بنابراين ، بررسی رويت هلال رمضان 1426 بايد برای غروب روز سه شنبه 12 مهر 1384 مصادف با 29 شعبان 1426 و برابر با 4 اکتبر 2005 صورت پذيرد. لازم به ذکر است برای محاسبه مختصات ماه از نرم افزار محاسبات ماه ( ويرايش 6 ، دکتر منظور احمد ) استفاده شده است.

 

- وضعيت رويت پذيری هلال رمضان 1426 در غروب روزسه شنبه 12 مهر1384 ، 29 شعبان 1426 و 4 اکتبر 2005

در نظريه دکتر برنارد يالوپ ، پارامتری که " کيو " ناميده شده است ، محاسبه و مورد بررسی قرار ميگيرد. برای محاسبه " کيو " ، از اختلاف ارتفاع ماه و خورشيد در دستگاه مختصات زمين مرکزی و ضخامت هلال در دستگاه مختصات مکان مرکزی در زمانی که از لحظه غروب خورشيد به ميزان چهار نهم مدت مکث ماه گذشته باشد استفاده ميشود. در اين معيار ، مقدار اين پارامتر تعيين کننده وضعيت رويت پذيری هلال است بگونه ای که اگر:

 

(A)             q > +0·216               Easily visible (ARCL ³ 12°)                                        

(B)      +0·216 ³ q > -0·014      Visible under perfect conditions

(C)      -0·014 ³ q > -0·160      May need optical aid to find crescent                        

(D)      -0·160 ³ q > -0·232      Will need optical aid to find crescent

(E)      -0·232 ³ q > -0·293       Not visible with a telescope ARCL £ 8·5°

(F)             -0·293 ³ q               Not visible, below Danjon limit, ARCL £ 8°                   

 

 

 

 

اگر هلال در قسمت " آ " قرار گيرد ، رويت آن با چشم غير مسلح ، به راحتی مقدور است .

اگر هلال در قسمت " بی " قرار گيرد ، رويت هلال با چشم غير مسلح در صورت وجود شرايط مناسب رصدی (مکانی و جوی) مقدور است.

اگر هلال در قسمت "سی " قرار گيرد ، رويت هلال با ابزار اپتيکی مقدور و رويت آن با چشم غير مسلح محتمل است.

اگر هلال در قسمت " دی " قرار گيرد ، رويت هلال فقط با ابزار اپتيکی مقدور است.

اگر هلال در قسمت " ای " قرار گيرد ، جدايی زاويه ای ماه و خورشيد از حد نظری آندره دانژان بيشتر است ولی هلال قابل رويت نيست.

اگر هلال در قسمت " اف " قرار گيرد ، جدايی زاويه ای ماه و خورشيد از حد نظری آندره دانژان کمتر است و هلال قابل رويت نيست.

 

حال با توجه به مقادیر مختلف پارامتر "کیو" در نقاط مختلف کشور عزیزمان ایران می توان خطوط رؤیت پذیری هلال را بر اساس این معیار رسم کرد و محدوده های رؤیت پذیری را مشخص نمود. نقشه زیر وضعيت خطوط  و رؤیت هلال رمضان 1426 را برای  روز سه شنبه 12 مهر 1384 نشان می دهد:

 

 

 

خط صورتی (بر اساس پارامتر"کیو"   159/ 0-)

در غرب ایران از نقطه (صورتی 1)، 1 کیلومتری غرب روستای کبکان در استان بوشهر با مشخصات مندرج درجدول زیر، می گذرد.

در شرق ایران از نقطه (صورتی 2)، 10 کیلومتری جنوب شرق روستای هنگ  در استان سیستان وبلوچستان با مشخصات مندرج درجدول زیر، می گذرد.

 

خط سبز (بر اساس پارامتر"کیو"    231/0-)

در غرب ایران از نقطه (سبز 1)، 16 کیلومتری جنوب غرب روستای ابوغویر در استان ایلام  با مشخصات مندرج درجدول زیر، می گذرد.

در شرق ایران از نقطه (سبز 2)، 9 کیلومتری شمال شرق روستای قلعه روم در استان سیستان وبلوچستان با مشخصات مندرج درجدول زیر، می گذرد.

 

خط آبی{خط اصلاحی معیار یالوپ} (بر اساس پارامتر"کیو"    280/0-)

در غرب ایران از نقطه (آبی 1)،  5/1 کیلومتری جنوب غرب روستای هووان در استان کرمانشاه با مشخصات مندرج درجدول زیر، می گذرد.

در شرق ایران از نقطه (آبی 2)، 5/19 کیلومتری شرق روستای چاه مضراب در استان خراسان جنوبی با مشخصات مندرج درجدول زیر، می گذرد.

 

 

قابل ذکر است که برای تعیین مختصات نقاط شاخص دو طرف خطوط ، با استفاده از نرم افزار قدرتمند (مایکروسافت انکارتا) و سی دی  اطلس ایران و نقشه های گیتا شناسی ،استفاده شده است واین نقاط   با دقت ( مثبت و منفی ، یک دقیقه قوسی ) محاسبه و ترسیم شده اند.

 

 

 

جدول مختصات هلال رمضان 1426 در لحظه غروب خورشيد روز سه شنبه 12 مهر 1384 ، 29 شعبان 1426 ، 4 اکتبر 2005

برای  نقاط شاخص دو طرف خطوط ترسیمی

اختلاف ساعت رسمی ایران با زمان بین المللی 03:30 است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- بررسی محدوده های رؤیت هلال بر اساس معيار پروفسور برنارد يالوپ

 

بر اساس اين نظريه ، در شامگاه روز سه شنبه 12 مهر ماه سال جاری بخشهای وسيعی از ايران برای رويت پذيری هلال رمضان  مناطق " سی " و " دی " قرار می گيرد.

 

تمامی نقاطی که در روی خط صورتی و زیر آن قرار دارند درمحدوده "سی" قرار می گیرند. یعنی در این مناطق رؤیت هلال ماه براحتی توسط ابزار صورت گرفته ودر صورت وجود آسمانی پاک و شفاف احتمال رؤیت با چشم غیر مسلح  هم وجود دارد. ازجمله این مناطق می توان شهرهای لار ، بندر دیر، بندر کنگان ، بندرلنگه ، بندر عباس ، چابهار و جزایر قشم ، کیش ، ابوموسی ، تنب بزرگ و کوچک را نام برد.

 

تمامی نقاطی که در بالای خط صورتی تا روی خط سبز قرار دارند در محدوده "دی" قرار می گیرند . به این معنی که در این محدوده برای رؤیت هلال احتیاج به ابزار است و هرچه از خط صورتی فاصله گرفته و به خط سبز نزدیک تر می شویم به خاطر کم شدن ارتفاع ماه در لحظه غروب خورشید و کم شدن مکث آن، احتیاج به افق رصدی باز و ابزار قدرتمندتری است. که در این محدوده ميتوان شهرهای  زاهدان ، سراوان ، کرمان ، بم ، جیرفت ، شیراز ، صفا شهر ، سعادت شهر ، فسا ، جهرم ، یاسوج ، اهواز و آبادان را نام برد.

 

تمامی نقاطی که در حد فاصل دو خط سبز و آبی  قرار دارند ، طبق نظریه یالوپ با وجود آنکه ، جدايی زاويه ای ماه و خورشيد از حد نظری آندره دانژان بيشتر است ولی هلال قابل رويت نيست . شهرهایی را که در این محدوده قرار می گیرند در دو دسته نام می بریم ؛  دسته اول شهر های  زابل ، یزد ، اردکان ، اصفهان ، نجف آباد ، شهررضا ، شاهین شهر، شهرکرد ، دزفول و دهلران ؛ دسته دوم شهرهای  بیرجند ، کاشان ، اراک ، کرم

انشاه  و قصرشیرین  را می توان نام برد. ( دلیل این تقسیم بندی و به طور کلی این محدوده را در قسمت خط آبی یا خط اصلاحی معیار یالوپ بیشترمورد بررسی قرار خواهیم داد.)

 

آنچه که گذشت بررسی رؤیت هلال رمضان از دیدگاه معیار یالوپ بود اما در قسمت بعد به نقد و بررسی این نظریه با توجه به تجربیات رصدی بدست آمده در چند سال اخیر می پردازیم.

 

 

 

- وضعیت رؤیت پذیری هلال رمضان 1426 درغروب روزسه شنبه 12 مهر 1384 براساس خط اصلاحی معیاریالوپ { خط آبی } (بر اساس پارامتر"کیو"   280/0-)

همانگونه که در مطالب فوق ذکر شد آخرین حد رؤیت هلال رمضان امسال با ابزار قدرتمند از دیدگاه معیار یالوپ خط سبز با پارامتر"کیو"      ( 231/0 -) است واز دیدگاه معیار یالوپ از خط سبز بالاتر هلال قابل رؤیت نیست . اما موضوع به اینجا ختم نمی شود ، چون در چند سال اخیر رصدگران هلال ماه با انجام رصدهای متعدد در پی مهک زدن نظریه ها ومعیارهای رؤیت هلال بوده اند که معیار یالوپ نیز از این قضیه بی بهره نبوده وتا کنون هفت بار به چالش كشيده شده است که شش بار آن مربوط به رصدگران ایرانی ودر ایران بوده است . وجود چندین تجربه رصد موفق هلال با دوربینهای دوچشمی قدرتمند در خارج از محدوده معیار یالوپ نشان میدهد که احتمالا" مقدار پارامتر "کیو" برای رویت هلال با دوربینهای قدرتمند کنونی ، می تواند تا میزان ( 280/0-  ) کاهش یابد. بنابراین حد نهایی پیشنهادی برای استقرار رصدگرانی که با دوربین دوچشمی به رصد هلال می پردازند بر اساس خط آبی تعیین خواهد شد.

 با توجه به رصدهای صورت گرفته می توان خط آبی را براساس پارامتر "کیو"( 280/0- ) ترسیم کرد. با این تفاسیر می توان گفت که محدوده رؤیت پذیری این هلال با ابزار از بالای خط صورتی شروع شده وتا  خط آبی ادامه می یابد. در اینجا است که هلال جذاب و بحرانی رمضان امسال ، از لحاظ علمی نیز از اهمیت بالایی برخوردار می شود و رصدگران هلال بار دیگر می توانند با رصد های ارزشمند خود وتهیه گزارش در جهت آزمايش این معیار گام بردارند .

با توجه به آنچه که گذشت رصد هلال رمضان امسال در مناطقی که در نزدیکی خط آبی (چند کیلومتری بالا یا پا یین آن) قرار دارند ، نسبت به سایر نقاط رصدی از ارزش علمی فوق العاده بالایی برخوردار خواهند بود. البته رصدگران عزیز باید توجه داشته باشند که در این مناطق با ارتفاع ، مکث بسیار پایین هلال و روشنایی افق  روبرو هستند و باید در مکانهایی با افق باز و ابزارهای قدرتمند( دوربینهای 150*40 و یا تلسکوپهای 8 اینچ به بالا ) به رصد بپردازند. از جمله این مناطق می توان شهرهای  بیرجند ، کاشان ، اراک ، کرمانشاه  و قصرشیرین  را نام برد.

 

 - ماه رمضان 1426 در کشورهای مختلف در چه روزی آغاز می شود؟

شايد خوانندگان اين مقاله پس از اينکه کشورهای مختلف ، روزهای متفاوتی را برای آغاز ماه مبارک رمضان اعلام نمايند ، در صحت مطالب اين مقاله ترديد نمايند . بنابراين لازم است در اين خصوصی نيز توضيحاتی داده شود.

کشور ليبی ، معيار مخصوص به خود را برای آغاز ماههای قمری بکار می برد. بدين صورت که در هر روزی مقارنه ماه و خورشيد روی دهد ، روز بعد ، اول ماه خواهد بود. از آنجا که مقارنه ماه و خورشيد برای ماه رمضان 1426 در روز دوشنبه 11 مهر روی می دهد ، بنابراين در کشور ليبی روز سه شنبه 12 مهر ، روز اول ماه رمضان خواهد بود.

در کشور عربستان سعودی نيز مبنای آغاز ماههای قمری ، رويت هلال نيست  و چنانچه مقارنه ماه و خورشيد ، قبل از غروب خورشيد روی داده و هلال بعد از غروب خورشيد ، بالای افق باشد ( حتی اگر رويت نشود ) ، روز بعد اول ماه است. طبق تقويم ام القراء در کشور عربستان نيز روز سه شنبه 12 مهر ، روز اول ماه رمضان اعلام شده است.

 اما کشورمان ایران ؟

طبق تقویم رسمی  در کشور ما  شروع اول ماه رمضان روز پنج شنبه 14 مهر اعلام شده است . البته با توجه به مقاله فوق و رؤیت پذیر بودن این هلال با ابزار در پهنه گسترده ای از کشورمان درغروب روز سه شنبه 12 مهر، اگر گزارشات رؤیت هلال گروه های رصدی ( دوره دیده ) با تنوع منطقه ای و از لحاظ تعداد به حد کفایت باشد ، روز اول ماه مبارک  رمضان   چهارشنبه 13 مهرماه خواهد بود .

 

با تشکر

رضا طیب طاهر- کارشناس ومربی نجوم

عضو گروه غيرحرفه ای رؤيت هلال ماه های جوان درايران

reza_rtt@yahoo.com