صورتهای فلکی

اين چهره‌ها معمولاً شكل‌هايي از قهرمانان، اساطير و خدايان افسانه‌اي، مخلوقات گوناگون و اجرامي بود‌ند كه به نظر آنها بر روی زمین اثر گذار ند. اين مفهوم عاميانه صورت فلكي است.
اما در ستاره‌شناسي نوين، لغت صورت فلكي به بخشي از آسمان اطلاق مي‌شود كه در مرحله‌ي اول اشكالي را تداعي مي‌كند كه هزارها سال پيش براي اولين بار مورد توجه انسان‌هاي باستاني قرار گرفته است.
اين مناطق بر روي كره‌ي سماوي، مانند استان‌ها يا كشورهاي مختلف بر روي نقشه‌هاي زميني هستند. در حال حاضر هر نقطه‌اي از آسمان بالاي سر ما، حتماً متعلق به يك صورت فلكي است. حد فاصل بين صورت‌‌هاي فلكي در قالب خط مستقيم بوده ولي شكل‌ها مي‌توانند كاملاً غيرمتقارن و غيرهندسي باشند. به هر تقدير هر صورت فلكي تعدادي از ستارگان آسمان را درون محدوده‌ي خود جاي مي‌دهد.
صورت فلكي براي ايجاد راحتي و تسهيل در شناخت اجرام و پيدا كردن بخش خاصي از آسمان مفید است. از ديد ما، مي‌توان تصور كرد كه تمام ستارگان درون محدوده يك صورت فلكي از نظر فيزيكي با هم در ارتباط هستند. از آنجا كه با چشم غيرمسلح نمي‌توان عمق فضا را تشخيص داد، لذا انسان همه‌ي ستارگان را در يك صفحه و ظاهراً در يك فاصله و بسيار نزديك به هم مي‌بيند. در حقيقت هر ستاره‌اي مي‌تواند در فاصله‌ي زيادي نسبت به ديگري قرار گيرد كه اين جدايي تا حد صدها و حتي هزارها سال نوري هم مي‌رسد.
در بين تمدن‌هاي باستاني اولين فرهنگ‌هايي كه شروع به طبقه‌بندي آسمان براي نامگذاري نمودند عبارتند از بابلي‌ها، هندي‌ها، يوناني‌ها، رومي‌ها، چيني‌ها و میان قاره‌ي آمريكا. انسان‌هاي ساكن در نيمكره‌ي شمالي قادر بودند فقط ستارگان قابل ديد در اين نيمكره را شناسايي و طبقه‌بندي نمايند، زيرا ستارگان عرض‌هاي جنوبي و پايين‌تر از آن نقاط قابل رؤيت نبودند. در قرن دوم ميلادي بطلميوس ستاره‌شناس يوناني ـ‌مصري، توانست بيش از 1000 ستاره را در قالب 48 صورت فلكي در كتاب مجستي فهرست نمايد. اين صورت‌هاي فلكي كه يادمان دوران عتيق است، به نام صورت‌هاي فلكي باستاني ناميده مي‌شوند.
از قرن 16 كه اروپايي‌ها به كشف مناطق جنوبي كره‌ي زمين پرداختند، فهرست ستارگان نيمكره‌ي جنوبي براي دنياي غرب شناخته شد. اين صورت‌هاي فلكي جديد را به نام «صور فلكي نوين» مي‌نامند.
معمولاً نامگذاري صورت‌هاي فلكي باستاني بر اساس شكل آنهاست. صورت‌هاي فلكي جبار و اسد ظاهراً به شكلي است كه آنها را ناميده‌اند. تعدادي از صورت‌هاي فلكي نوين را از روي بعضي از اختراعات، نظير ميكروسكوپ و تلسكوپ نامگذاري نموده‌اند. شكل‌ها (مثلاً خطوط واصل بين ستاره‌ها) در اصل اختياري بوده و ممكن است روي نقشه‌هاي مختلف متفاوت باشند. بعضي از صورت‌هاي فلكي داراي بخش كوچكتري در درون منطقه‌اي وسيع است، مانند قسمت ملاقه يا آبگردان درون خرس بزرگ.
قبل از سال 1930 هر كسي هر قسمتي از آسمان را به طور دلخواه مي‌توانست به هر اسمي بنامد و در نتيجه هيچ گونه مرز تعريف شده‌اي در اطراف صور فلكي وجود نداشت. لذا براي رفع شبهه و ايجاد يگانگي، ستاره‌شناسان جهان در سال 1930 تصميم گرفتند كه نام‌هاي خاصي (به زبان لاتين) به همراه مرزي مشخص براي كليه‌ي صورت‌هاي فلكي انتخاب كنند. اين همان حدود و اسم‌هايي است كه امروزه در سطح جهاني پذيرفته شده است.
در زير نام صورت‌هاي فلكي آورده شده است :

ردیف	نام صورت فلکی	علامت لاتین	نام لاتین	بهترین زمان مشاهده در آسمان
1	آندرومدا، شاهزاده، زن در زنجير، امراه المسلسله	And	Andromeda	آبان
2	اژدها، تِنين	Dra	Draco	تیر
3	اسب بالدار، فَرَس اعظم	Peg	Pegasus	مهر
4	اسد، شير	Leo	Leo	فروردین
5	اكليل شمالي، تاج شمالي، افسر شمالي	CrB	Corona Borealis	تیر
6	برساوش، قهرمان	Per	Perseus	دی
7	تازي‌ها، سگ‌هاي شكاري	CVn	Canes Venatici	اردیبهشت
8	تكشاخ	Mon	Monoceros	اسفند
9	ثور، گاو	Tau	Taurus	دی
10	جام، پياله، باطیه، معلف	Crt	Crater	اردیبهشت
11	غراب، كلاغ، زاغ	Crv	Corvus	اردیبهشت
12	جبار، شكارچي	Ori	Orion	بهمن
13	جَدي، بز دريايي، بزغاله، بز ماهی	Cap	Capricornus	شهریور
14	جوزا، دو پيكر	Gem	Gemini	اسفند
15	حَمَل، بره، گوسفند	Ari	Aries	آذر
16	حوا، مارافساي، حامل مار	Oph	Ophiuchus	مرداد
17	حوت، ماهي	Psc	Pisces	آبان
18	حوت جنوبي، ماهي جنوبي	PsA	Piscis Austrinus	مهر
19	خرگوش، اَرنَب	Lep	Lepus	بهمن
20	دب اصغر، خرس كوچك	UMi	Usra minor	تیر
21	دب اكبر، خرس بزرگ	UMa	Usra major	فروردین
22	دجاجه، قو	Cyg	Cygnus	قو
23	دلفين	Del	Delphinus	شهریور
24	دلو، ريزنده آب	Aqr	Aquarius	مهر
25	ذات الكرسي، ملكه، خداوند كرسي	Cas	Cassiopeia	آبان
26	روباه، روباهك	Vul	Vulpecula	شهریور
27	زرافه، شترگاوپلنگ	Cam	Camelopardus	بهمن
28	سپر	Sct	Scutum	مرداد
29	سرطان، خرچنگ	Cnc	Cancer	اسفند
30	سكستان، ذات السدس، سكستانت	Sex	Sextans	فروردین
31	سنبله، دوشيزه	Vir	Virgo	خرداد
32	سوسمار، مارمولك، بزمجه	Lac	Lacerta	مهر
33	سهم، تير، پيكان	Sga	Sagitta	شهریور
34	سياهگوش	Lyn	Lynx	اسفند
35	شلياق، چنگ رومي	Lyr	Lyra	مرداد
36	شيركوچك، اسد اصغر	LMi	Leo minor	فروردین
37	عقاب	Aql	Aquila	شهریور
38	عقرب، كژدم	Sco	Scorpius	تیر
39	عوا، گاوران	Boo	Bootes	خرداد
40	قطعه الفرس، اسب كوچك، پاره اسب، پوني	Equ	Equuleus	شهریور
41	قوس، كماندار، نيم اسب	Sgr	Sagittarius	مرداد
42	قيطس، هيولاي دريايي، نهنگ	Cet	Cetus	آذر
43	قيفاووس، سلطان	Cep	Cepheus	مهر
44	كلب اصغر، سگ كوچك	CMi	Canis minor	اسفند
45	كلب اكبر، سگ بزرگ	CMa	Canis major	بهمن
46	كوره، تنور	For		آذر
47	گيسوي برنيكه، موي برنيكه	Com	Coma Berenices	اردیبهشت
48	مار، سر مار، دم مار	Ser	Serpens	تیر و مرداد
49	مار آبي، مار دريايي، شجاع	Hya	Hydra	فروردین
50	مثلث	Tri	Triangulum	آذر
51	ممسك العنان، ارابه ران، عنان دار	Aur	Auriga	دی
52	ميزان، ترازو	Lib	Libra	خرداد
53	نهر، جوي، رودخانه فلكي	Eri	Eridanus	دی
54	هركول، جاثي، پهلوان، بر زانو نشسته	Her	Hercules	مرداد

صورت‌هاي فلكي نيم‌كره‌ي جنوبي :
این صورتهای فلکی در جنوب میل منهای 30 درجه واقعند، لذا عمدتا از عرضهای جنوبی قابل مشاهده می باشند. در ایران هم تعدادی از آنها را در عرض های پایینتر می توان دید.

ردیف	نام صورت فلکی	نام لاتین
1	آب مار، نر مار	Hydrus
2	آپوس، پرنده بهشتي	Apus
3	اِسكنه، قلك سنگتراشي	Caelum
4	اكليل جنوبي، تاج جنوبي	Corona Australis
5	پرگار، قطب نما	Circnus
6	تلسكوپ	Telescopium
7	تير حمال، شاه تخته	Carina
8	ثُمن، اكتان، هشتك	Octans
9	چليپا، صليب جنوبي	Crux
10	حجار، سنگتراش	Sculptor
11	حربا، آفتاب پرست	Chamaeleon
12	حمامه، كبوتر	Columba
13	خط كش، گونيا، تراز	Norma
14	درنا	Grus
15	ساعت	Horlogium
16	سبع، گرگ	Lupus
17	شبكه، تور	Reticulum
18	شراع، بادبان	Vela
19	طاووس	Pavo
20	طوغان، توكان	Tucana
21	عنقا، ققنوس، سيمرغ	Phoenix
22	قطب نما	Pyxis
23	قِنطورس، ظليم	Centaurus
24	كشتيدم	Puppis
25	كوه ميز، ميز صحرايي	Mensa
26	ماهي پرنده	Volans
27	ماهي زرين، طلاماهي	Dorado
28	مثلث جنوبي	Triangulum Australe
29	مجمره، آتشدان، عودسوز	Ara
30	مِفرغه الهوا، تلمبه بادي	Antlia
31	مگس	Musca
32	ميكروسكوپ	Microscopium
33	نقاش	Pictor
34	هندي	Indus

پيدا کردن صورتهای فلکی در آسمان
فکر کنم علاقه مند شدید که این صورتهای فلکی را در آسمان پیدا کنید. برای این کار ابتدا باید یک نقشه آسمان شب را تهیه کنید که این صورتهای فلکی در آنها مشخص شده باشند. و سپس با استفاده از نقشه و دوربین دو چشمی یا تلسکوپ می توانید ستاره های تشکیل دهنده این صورتهای فلکی را رصد کنید. البته اگر آسمان محل سکونتتان صاف باشد و آلودگی نوری نداشته باشد می توانید با چشمان غیرمسلح نیز به شکار این اجرام آسمانی بروید.