بارش هاي شهابي

مقدمه

وقتي ذرات گرد وغباري كه در فضاي بين سيارات قرار دارند وارد جو زمين مي شوند در اثر سرعت بالا و اصطكاك شديد به وجود آمده مي سوزند و به صورت شهاب ديده مي شوند. در آسماني صاف و تاريك ممكن است در هر ساعت چند شهاب مشاهده كنيد كه در نقاط مختلف آسمان ظاهر و به سرعت محو مي شوند. اما در شبهاي خاصي از سال تعداد شهابها به يكباره زياد مي شود كه به اين پديده «بارش شهابي» گفته مي شود. بارش هاي شهابي در اثر ورود توده اي از ذرات به جو زمين به وجود مي آيند. اين ذرات با سرعت هاي زياد(چند ده كيلومتر در ثانيه) و تقريبا" به طور موازي وارد جو مي شوند. در نتيجه از ديد ناظر زميني به نظر مي آيد كه همه شهابها از يك نقطه آسمان خارج مي شوند كه به اين نقطه كانون بارش گفته مي شود. كانون بارش در هر صورت فلكي باشد، بارش شهابي به نام آن خوانده مي شود. اگر کانون دو يا چند بارش در يک صورت فلکی باشد ، از نام ستاره درخشان نزديک کانون هم استفاده می شود ، مانند بارش اتا – دلوی يا دلتا –دلوی

منشاء

منشاء بسياري از بارش هاي شهابي، دنباله دارها هستند. اين صخره هاي يخي با حركت خود ذرات ريزي به جا مي گذارند. با نزديك شدن دنباله دار به خورشيد تعداد ذرات به جا مانده افزايش مي يابد. بنابراين مدار دنباله دار مملو از ذراتي مي شود كه با همان سرعت دنباله دار و تقريبا" در همان مدار به دور خورشيد گردش مي كنند. به دليل حركت متناوب زمين به دور خورشيد ، سياره ما در زمان مشخصي از سال به نزديكي مدار دنباله دار مي رسد و با برخورد به اين ذرات بارش شهابي رخ مي دهد.

زمان اوج بارش	بازه فعاليت	نام بارش
2 ارديبهشت	27 فروردين-5 ارديبهشت	شلياقی
16 ارديبهشت	30 ارديبهشت ـ 7 خرداد	اتا ـ دلوی
6 مرداد	21 تير ـ 28 مرداد	دلتا دلوی جنوبی
21 مرداد	24 تير ـ 3 شهريور	دلتا دلوی شمالی
22 مرداد	26 تير ـ 2 شهريور	برساووشی
17 مهر	14 مهر ـ 18 مهر	تنينی
30 مهر	10 مهر ـ 16 آبان	جباری
14 آبان	9 مهر ـ 4 آذر	ثوری جنوبی
21 آبان	9 مهر ـ 4 آذر	ثوری شمالی
27 ابان	23 آبان ـ 30 آبان	اسدی
23 آذر	16 آذر – 26 آذر	جوزايی
1 دی	26 آذر ـ 5 دی	دبی
14 دی	11 دی ـ 15 دی	ربعی

مهمترين بارشهای شهابی ساليانه

معرفي چند بارش شهابي

بارش هاي شهابي زيادي در طي سال اتفاق مي افتد كه از اين بين جند بارش شهابي به علت تعداد شهابها از اهميت بيشتري بر خوردار هستند كه به معرفي آنها مي پردازيم:

بارش شهابي برساووشي

بارش شهابي برساووشي يكي از معروفترين بارش هاي شهابي ساليانه است كه در2 2-21 مرداد به اوج فعاليت خود مي رسد. شايد به جرات بتوان گفت كه بارش شهابي برساووشي، يكي از شورانگيزترين فستيوالهاي ساليانه نجومي باشد كه در شب هاي گرم تابستان منجمان آماتور را گردهم مي آورد. نخستين گزارشات رصد اين بارش به بيش از 2000 سال پيش بر مي گردد كه در شرق دور(چين،ژاپن و ...) ثبت شده است. دنباله دار منشاء بارش برساووشي دنباله دار سويفت-تاتل است كه در سال 1862 توسط لوييس سويفت از نيويورك و هورس تاتل از رصدخانه هاروارد كشف شد. چند سال پس از كشف اين دنباله دار بود كه «شياپارلي» با كمك محاسباتش نشان داد كه دنباله دار سويفت-تاتل منشاء بارش شهابي است. اين اولين بار بود كه ارتباط بارش شهابي و دنباله دار به اثبات مي رسيد. افزايش فعاليت بارش برساووشي در سالهاي 63-1861 تاييد كننده اين مطلب بود. دوره تناوب دنباله دار سويفت-تاتل حدود 130 سال است و آخرين بار در اوايل دهه 1990 به حضيض خود رسيد و در سالهاي 1992و 1991 نيز تعداد شهابهاي بارش برساووشي بيش از حد معمول بودند. در زمان اوج اين بارش شهابي در زير آسمان تاريك در هر ساعت دهها شهاب قابل مشاهده خواهد بود.

بارش شهابي اسدي

ظهور چشمگير بارش اسدی ۱۷۹۹ را بسياری از دريانوردان و ساکنان قاره آمريکا رصد کردند. در سال۱۸۳۳نيز بارش اسدی شگفتی آفريد. در مدت چند ساعت تعداد شهاب ها به هزاران عدد در ساعت رسيد . بطوريکه بسياری تصور کردند،جهان به پايان رسيده است. در اين سال رصدگران با مشاهده شهاب ها، کانون بارش را تشخيص دادند.

در سال ۱۸۳۷ ، «هاينريش اولبرس» با بررسی بارش اسدی در دهه های گذشته ، دوره فعاليت آن را ۳۳ يا ۳۴ سال تعيين کرد. در آن زمان مشخص شد كه منشاء بارش شهابي اسدي دنباله دار تمپل-تاتل است كه به تازگي كشف شده بود. در دهه هاي بعدي بارش شهابي اسدي فعاليت چشمگيري نداشت اما در سال۱۹۶۶ شهابهاي اسدي غوغايی آفريدند. در مدت کوتاهی آسمان پر از شهاب شد. بطوريکه برخی از رصدگران در آمريکای شمالی از ظهور۳۰ شهاب در يک ثانيه خبر دادند !

دنباله دار تمپل-تاتل در آخرين گذر خود در نهم اسفند۱۳۷۷ به حضيض مدارش رسيد. در اين سال اوج بارش ۲۰ ساعت زودتر از زمان پيش بينی شده اتفاق افتاد .آنهايی که موفق به رصد آن شدند آذر گوی های بی نظيری را ديدند.در سال ۱۳۷۸ بارش اسدی در۵:۳۰ صبح ۲۷ آبان با ظهور هزاران شهاب در ساعت به اوج خود رسيد.در اين زمان کانون در ارتفاع زيادی قرار داشت و بسياری از ساکنين خاور ميانه توانستند شاهد اين آتش بازی آسمانی باشند.

رصد بارش شهابي

اختر شناسان بارش های شهابی را با روش های مختلفی همچون رصد مرئی

، راديويی با تصويربرداری ويدئويی و حتی با تلسکوپ ( در برخی از بارش های کم شمار ) بررسی می کنند. با اين روش ها ، تا کنون بيش از ۵۰ بارش شهابی بررسی شده است. يکی از رايج ترين و کم هزينه ترين روش ها، رصد مرئی است ، يعنی تماشای مستقيم شهاب ها که به يکی از علاقه مندی های اصلی منجمان آماتور امروز تبديل شده است. منجمان آماتور در به دست آوردن داده ها و اطلاعات در اين زمينه نقش بسيار مؤثري دارند. داده هايي كه به وسيله ي آماتورها جمع آوري مي شود، مي تواند به اخترشناسان در درك بهتر از چگونگي پيدايش و تحول منظومه ي شمسي ، تكامل حيات كمك كند.

امير حسن زاده

انجمن علمي پژوهشي نجم شمال