کسوف در مریخ!

کاوشگر «آپورچونیتی» ناسا که هم اکنون در ناحیه ی «مریدیانی پلانوم» مریخ قرار دارد، تصویری از خورشید گرفتگی
ایجاد شده توسط دو قمر مریخ، به نامهای «فوبوس» و «دیموس» را به زمین ارسال کرد.▼


▲تصویر عبور «دیموس» از روی قرص خورشید در ساعت 6:34 بامداد پنجشنبه 14 اسفند 1382 توسط کاوشگر «آپورچونیتی» در مریخ گرفته شد. در این تصویر، دیموس تنها بصورت یک لکه بر روی سطح خورشید دیده می شود.	▲تصویر عبور «فوبوس» از روی قرص خورشید در ساعت 6:16 بامداد یکشنبه 17 اسفند 1382 توسط کاوشگر «آپورچونیتی» در مریخ گرفته شد. در این تصویر، فوبوس بصورت یک لکه ی نسبتا بزرگ در سمت چپ خورشید دیده می شود.

البته قبلا نیز دو مریخ نورد ماموریت وایکینگ در دهه ی 1970 میلادی و نیز مریخ نورد «سوجورنر» در ماموریت «رهیاب مریخ» در سال 1997، موفق به ثبت سایه ی یکی از دو قمر مریخ بر روی سطح مریخ شده بودند ولی اخیرا مریخ نورد «آپورچونیتی» برای اولین بار موفق به مشاهده ی مستقیم عبور دو قمر مریخ موسوم به «فوبوس» و «دیموس» از روی قرص خورشید شد. بدین ترتیب دانشمندان برای اولین بار موفق به مشاهده ی مستقیم عبور یک قمر از روی سطح خورشید از روی یک سیاره ی دیگر شدند.

دوربین تمام منظر کاوشگر «آپورچونیتی» که هم اکنون در ناحیه ی «مریدیانی پلانوم» مریخ قرار دارد، در 14 اسفند 1382 تصویر خورشید گرفتگی ایجاد شده توسط «دیموس» و در 17 اسفند، تصویر خورشیدگرفتگی بوجود آمده توسط «فوبوس» را ثبت و به زمین ارسال کرد. اعضای گروه کنترل و هدایت کاوشگرهای «آپورچونیتی» و «اسپیریت» در آزمایشگاه پیشرانش جت(JPL) ناسا در پاسادینای کالیفرنیا قصد دارند در شش هفته ی آینده با استفاده از دوربین های تمام منظر این دو مریخ نورد، تصاویر مربوط به پدیده های مشابه دیگر را از سیاره ی مریخ به زمین ارسال کند.

«جیم بل» دانشمند اصلی دوربینهای تمام منظر این دو کاوشگر از دانشگاه کورنل نیویورک می گوید: «احتمالا در حوالی روز چهارشنبه 20 اسفند، تصاویر زیباتری از فوبوس به زمین ارسال خواهد شد.»
به گفته ی «بل»، ارزش علمی مشاهده و ثبت خورشید گرفتگی های ایجاد شده توسط قمرهای مریخ در این است که می توان با استفاده از آنها، مختصات مداری این دو قمر را تصحیح و تغییرات ایجاد شده در مدار آنها که به مرور زمان رخ می دهد را مشخص کرد.
البته مشاهده ی خورشید گرفتگی از روی سطح یک سیاره ی دیگر، بخودی خود پدیده ای جالب و مهیج است. تصاویر ارسالی از عبور «فوبوس» از روی سطح خورشید همچنین می تواند به تعیین دقیق تر شکل نامنظم و کشیده ی این قمر که شبیه یک سیب زمینی پخته است کمک کند.


سیاره ی مریخ دارای دو قمر به نامهای «فوبوس» و «دیموس» است. تصاویر «فوبوس» (سمت راست) و «دیموس» (سمت چپ) در سال 1977 توسط مدارگرد « وایکینگ 1 » گرفته شده اند.

حداکثر طول فوبوس، 27 کیلومتر و حداقل پهنای آن حدود 18 کیلومتر است. ابعاد واقعی دیموس، حدود نصف فوبوس است. همچنین فاصله ی فوبوس از سیاره ی مریخ بسیار کمتر از فاصله ی دیموس تا سیاره است از اینرو یک ناظر مریخی، فوبوس را بسیار بزرگتر از «دیموس» می بیند.
عبور دیموس از روی سطح خورشید، بین 50 تا 60 ثانیه و عبور فوبوس حدود 20 تا 30 ثانیه طول می کشد. از روی زمین، اندازه ظاهری قرص ماه و خورشید تقزیبا برابر است بنابراین در هنگام خورشید گرفتگی(کسوف) کامل، تقریبا تمام سطح خورشید برای چندین ثانیه پوشیده می شود.

فاصله ی خورشید از مریخ، بیشتر از فاصله ی خورشید تا زمین است. به همین دلیل، اندازه ی ظاهری قرص خورشید در مریخ، دو سوم اندازه ظاهری خورشید بر روی زمین است. قمرهای مریخ، یعنی فوبوس و دیموس نیز آنقدر کوچک هستند که تنها قادر به پوشاندن حدود نیمی از قرص خورشید هستند. بنابراین در مریخ هیچگاه نمی توان یک خورشید گرفتگی کامل را مشاهده کرد!

کاوشگر «آپورچونیتی» دومین کاوشگر ماموریت «مریخ نوردهای کاوشگر مریخ» (MER) است که در 16 تیر 1382 سفر خود به سیاره سرخ را آغاز کرد و سرانجام روز یکشنبه پنجم بهمن ماه در دشت «مریدیانی پلانوم» مریخ فرود آمد و از آن هنگام تاکنون سرگرم جستجوی نشانه های وجود آب در گذشته ی مریخ بوده است.
اولین کاوشگر ماموریت «MER»، موسوم به «اسپیریت»، در 20 خرداد 1382 به فضا پرتاب شد و روز شنبه 13 دی، با موفقیت در دهانه برخوردی «گوسف» در مریخ فرود آمد و تصاویری از یک سرزمین خشک و سنگلاخی ارسال کرد. دو کاوشگر این ماموریت، هم اکنون در دو مکان مختلف مریخ قرار دارند و ماموریت هر یک از آنها، از زمان فرود حداقل تا 90 روز ادامه دارد. ماموریت «MER» حدود 800 میلیون دلار هزینه در برداشته است.