فرناز محمدی

مانند کشف سیاره اورانوس ،اما چه کسی تصور می کرد که کشف سیارک ها از نتیجه ی ایراد وادر بر قانون بده حاصل شود . یوهان الرت بده اخترشناس آلمانی ، معتقد بود هر چه فاصله از خورشید بیشتر شود مدار سیاره ها بیشتر و بیشتر از هم دور می شوند و برای این اعتقاد که مبتنی بر افزایش فاصله سیارات از خورشید با نسبتی مشخص بود قانونی را به صورت زیر تدوین کرد :

هنوز سیارات اورانوس ، نپتون و پلوتون شناخته شده نبودند و  تنها ایراد وارد بر این قانون فاصله خالی از سیاره ، بین مریخ و مشتری بود . در واقع قانون بده یک تصادف بیشتر نیست که در مورد فاصله سیارات می باشد و تنها تا مدار اورانوس صادق است . الرت بده در سال 1772 این قانون را ارائه داد و تا سال 1801 طول کشید تا جوزپه پیاتزی ایتالیایی که برای تهیه نقشه ، از ستارگان ثابت آسمان در حال تلاش بود ، جسم جدیدی را در مدار بین مریخ و مشتری کشف کرد . پس از جوزپه گروههای بسیاری تلاش نمودند تا آن سیاره را کشف کنند . آن ها به این اطمینان رسیده بودند که این سیاره آن چنان کوچک است که تا به حال از نظر چشمان تیزبین آن ها دور مانده است . سرانجام ریاضیدان جوان آلمانی کارل فردریش گاوس به کمک رصدهای پیاتزی توانست مسیر حرکت سیاره گمشده را محاسبه کند . نام این سیاره را سرس (الهه رومی کشاورزی) نهادند . پس از کشف سرس اخترشناسان سیارات دیگری را هم کشف کردند که آن ها را پالاس (1802) جونو(1804) و وستا (1807) نامگذاری کردند .

آن ها می دانستند که آن سنگ های کشف شده بسیار کوچک اند ، در واقع سیارات کشف شده خرده سیاراتی بودند که سیارک نام گرفتند . قرص برخی از آن ها را می توان با تلسکوپ مشاهده کرد که می توان از سرس با قطر KM940 و پالاس KM 507 ، وستا KM 530  و جونو KM 248 یاد کرد . سیارکهای شناخته شده بیش از ده ها هزار می شوند با قطرهای متفاوت اما تنها 26 عدد از این فرزندان منظومه شمسی قطری بیش از KM 200 دارند .

همه ی سیارک ها : بگویید سیب

عکاسی هم مانند دیگر علوم به یاری اخترشناسان می آید و بر سرعت کشف اجرام آسمانی می افزاید . ماکس ولف هموطن فریدریش گاوس در سال 1891 روشی را ابداع کرد که توانست با استفاده از عکاسی و تلسکوپ شمار بسیار زیادی از این سیارک ها را شناسایی کند . با این روش ابداعی (که توضیح آن در این مقال نمی گنجد) مشخص شد ، تعداد بسیار زیادی از این اجرام در محدوده ای قرار دارند که آن را کمربند سیارک ها نامیدند . این کمربند در فاصلهAU 1/3 تا AU 13/3 از خورشید قرار گرفته است .

محدوده این کمربند تقریباً به اندازه فاصله زمین از خورشید است .

از کجا آمده اند :

در منظومه شمسی میلیارها خرده سنگ در ابر اورت ، کمربند کویپر و کمربند سیارک ها وجود دارند . عقیده بر این است که سیارک ها تکه هایی از مواد کیهانی اند که در دوران شکل گیری منظومه شمسی هرگز به هم نپیوسته اند تا سیاره ای را شکل دهند . جاذبه گرانشی مشتری عامل تعیین کننده بوده است که از به هم پیوستن و ایجاد سیاره ای دیگر جلوگیری نموده است .

سیارک چیست ؟

سیارک به جرم آسمانی کوچکی که قطر آن KM 800 یا کمتر با ظاهری سیب زمینی شکل می باشد . مانند سیارک کروتن با قطری حدودKM 5 که از زمین دارای شکلی شبیه اسب است یا سیارک جونو که به شکل حرف S می باشد . به سیارک ها استروئید (Asteroid) می گویند به معنای شبه ستاره چون این اجرام از خود انرژی و نور ندارند و نور خورشید را بازتاب می دهند . این اجرام نتوانسته اند به تعادل هیدرواستاتیک برسند ، در اطراف آنها غبار وجود دارد اما چون بسیار کوچک هستند جو ندارند و در مداری به دور خورشید می گردند .

دوستداران تنوع ، حتی در مدار

سیارک ها فضایی به اندازهKM  12/1 در آسمان ، را که بسیار وسیع است را اشغال کرده اند و بیشتر آنها بر مدارهایی بین مدار مریخ و مدار مشتری واقع هستند ، اما مدار آن ها مناسب نسبت به مدار سیارات بسیار آشفته و بسیار متنوع است . مدار سیارکی مانند ایدالگو به مدار کیوان می رسد و سیارکی به نام هکتور اوج مداری ، فراتر از مدار مشتری دارد . مدارهای  بعضی از آن ها بر دایره البروج منطبق است اما سیارکی مانند ایکاروس میل بزرگی را که برابر با 21درجه است با دایره البرج می سازد . مدار سیارک ها با متقاطع پیدا می کنند و حتی گاه به مدار سیارات بسیار نزدیک می شوند اما تا به حال دیده نشده است که سیارک ها با یکدیگر یا با دیگر سیارات برخوردی داشته باشند . حرکت آن ها در مدار مانند سیارات در خلاف جهت حرکت عقربه های ساعت می باشد .

نامگذاری :

معمولاً پس از آنکه مدار سیارکی مشخص می شود روی آن سیارک نامی می گذارند. اکثر اوقات کاشف سیارک آن نام را انتخاب می کند . اوایل نام های زنانه از اسطوره های یونان و روم را انتخاب می کردند و سپس نام هایی از نمایشنامه های معروف شکسپیر و واگنر ، اکثر اوقات نام مونث انتخاب شده است جز در مواردی که مدراهای نامتعارف دارند مانند ایکاروس (نگهبان دوزخ)

دید و بازدید :

 سیارک ها از نظر نزدیک شدن به خورشید و زمین مورد توجه ما هستند . ایکاروس از هر جرم شناخته شده ی دیگری (27 میلیون کیلومتر بیش از عطارد) به خورشید نزدیک تر می شود و چندین سیارک هم کشف شده اند که از فاصله کمتر از 16 میلیون کیلومتری مدار زمین می گذرند که در سال 1973 سیارک هرمس از فاصله 800 هزار کیلومتری زمین عبور کرد . احتمالاً حدود 1000 سیارک با قطری بیشتر ازKM 600 از مدار سیاره ما عبور کرده اند . در سال 1999 در ماه ژانویه آذرگوی درخشانی به نواحی غربی کانادا برخورد کرد و با انرژی 2000 تن دینامیت منفجر شد . از مشهورترین  برخوردهای سیارک ها با زمین که حدود 65 میلیون سال پیش موجب انقراض نسل دایناسورها گشت ، نام برد . اکنون ما در دوران دوستی سیارک ها و سیارات به سر می بریم ، ولی عبوری که سیارکKM 320 آپوفیس از فاصلهKM 30000 در تاریخ 2029 و 2036 از زمین خواهد داشت خطرناکترین دیدارهای این سیارک ها شناخته شده است این در حالی است فاکتور فاصله ماه از زمین KM360000 می باشد . البته خطر برخورد وجود ندارد ، اما وجود گرما و غبار پیش بینی می شود .

پس از دیدار سیارک ها از زمین اخترشناسان تصمیم به بازدید از دوستان قدیمی گرفتند و فضاپیمای گالیه که راهی مشتری بود از فاصلهKM 1600 سیارک گاسپارا در سال 1990 گذشت و از آن عکسبرداری کرد . این فضاپیما هم چنین از فاصلهKM 2400  سیارک آیدا هم گذر کرد و وجود قمری برای این سیارک را کشف نمود . حال می دانیم که سیارک آیدا243 ، قمر دارد و در آخر سفینه فضایی نی یر  (NEAR)خارق العاده ترین دیدار را انجام داد ، این سفینه اولین دوستی بود که توانست بر سطح یک سیارک بنشیند نام آن سیارک اروس بود .