آسمان شب این ماه (قسمت اول)

معرفی اجرام غیر ستاره ای شهریورماه

علی پزشکی

با تاریک شدن هوا در این شبها مثلث تابستانی شامل نسر واقع، دنب و نسر طائر در بالای سر ما خودنمایی می کند. ستاره سرخگون سماک رامح کم کم به پائین افق غربی فرو می رود و ستاره های اصلی دب اکبر در افق در پائین سمت شمال غربی قرار می گیرند. اما ستاره قلب العقرب در جبهه جنوب غربی برای ناظران زیر عرض جغرافیایی 50 درجه تلالو دارد در حالی که در منطقه جنوب شرقی، ستاره تنهای فم الحوت کم کم در بالای افق و در مکانی خالی و خلوت ظاهر می شود. در سمت شرق چهار گوش اسب بالدار و به دنبال آن ستاره های آندرومدا طلوع می کنند. در افق جنوبی هم قوس از قوری داغ خود هنوز بخار ایجاد می کند و با آن هاله کهکشان راه شیری را می سازد. اما فراتر از صورت فلکی های شهریورماه اجرام غیر ستاره ای آن دل هر رصدگری را که شیفته آسمان شب باشد می رباید. در این مقاله قصد دارم تا به معرفی تعدادی از این اجرام بپردازم:                                                

1- سحابی سیاره نمای هلیکس: به طور حتم شما با این سحابی سیاره نما آشنا هستید و تصویر سه بعدی را که هابل چند سال پیش از آن تهیه کرد را به خاطر دارید. سحابی زیبایی که با نمایش خود، مرگ خورشید را در پنج میلیارد سال آینده شبیه سازی می کند. در میانه صورت فلکی های حوت جنوبی و حجار و جدی قرار دارد، بنابراین نمی توان گفت که این جرم جزء کدام صورت فلکی است ولی در طراحی نقشه های نجومی آن را جزء صورت فلکی حجار حساب می کنند. با قدر 6.5+ در فاصله ای حدود 450 سال نوری از ما قرار گرفته است. این شبها تقریباً با کمی اختلاف حدود ساعت 21 از افق محل شما بالا می آید. برای پیدا کردن آن ستاره 88- حجار را با قدر 3.5 که یکی از ستاره های همین صورت فلکی است پیدا کنید و در میدان دید دوربین خود قرار دهید. سپس حدود 8 درجه به سمت شمال شرق ستاره حرکت کنید تا ستاره اپسیلون- حجار با قدر 5.8+ را بیابید. تقریباً هلیکس در یک دقیقه قوسی این ستاره قرار دارد. جرمی مه آلود که باید با روش چپ چپ نگاه کردن آن را مشاهده کنید.

2- سحابی عقاب: جرمی که با قدر 6.5+ در فاصله 7000 سال نوری از ما قرار دارد. همه ما تصویری را که هابل در پانزدهمین سالگرد خود از قلب این سحابی گرفت به خاطر داریم. برای رصد آن ستاره دوتایی گاما-سپر را پیدا کرده و 2 درجه به سمت جنوب شرق این ستاره حرکت کنید تا شانزدهمین جرم از کاتالوگ مسیه در میدان دید شما قرار گیرد. اگر رصدگری تیزبینی باشید خوشه ستاره ای میان آن را می توانید ببینید.                         

 3- سحابی اُمگا: هفدهمین جرم از کاتالوگ مسیه که در فاصله 5000 سال نوری از ما قرار گرفته است. با قدر7.0+ در دو درجه ای سحابی عقابف کمی بالاتر از قلب کهکشان راه شیری واقع است. آن را جزء صورت فلکی قوس به شمار می آورند. برای مشاهده آن در آسمان پس از پیدا کردن ستاره گاما-سپر، 2 درجه به سمت جنوب غرب این ستاره حرکت کنید تا این جرم را که خوشه ای را در قلب خود جای داده است مشاهده کنید.                 

4- سحابی سه تکه: جرم مه آلود بارزی که در آسمان نواحی دور از شهر به راحتی با چشم غیر مسلح از قدر 5.0+ پیداست. در فاصله 5200 سال نوری از ما که در صورت فلکی قوس واقع شده است. برای یافتن آن ستاره مو- قوس را در چشمی دوربین خود پیدا کنید و 3 درجه به سمت جنوب شرق آن حرکت کنید تا آن را مقابل چشمان خود ببینید. 

5- سحابی مرداب: بهترین جرم سحابی گون برای مشاهده در فصل تابستان. دقیقاً در قلب کهکشان واقع شده است. از قدر5.0+ و در فاصله 5000 سال نوری از ما در صورت فلکی قوس خودنمایی می کند. سحابی زیبایی همراه با خوشه ستاره ای در وسط آن و همدم سحابی سه جزئی که در 1 درجه ای آن واقع است. درست در 1 درجه ای جنوب غرب سحابی سه تکه. اگر از دوربین دوچشمی استفاده می کنید هر دور را در یک میدان دید می بینید.                                          

6- سحابی آمریکای شمالی: به حتم با این سحابی آشنا هستید ولی کمتر کسی پیدا می شود که آن را به طور مستقیم دیده باشد. به قدر 4.0+ آن نگاه نکنید زیرا قدر بیان شده قدر مجموع آن است. هفت هزارمین جرم از کاتالوگ ان.جی.سی در فاصله 1600 سال نوری از ما واقع در دجاجه. برای شکار آن 3 درجه به سمت جنوب شرق دنب (آلفا-دجاجه) حرکت کنید.

8- سحابی سیاره نمای حلقه ای: یکی از مشهورترین اجرام طبقه خود واقع در صورت فلکی شلیاق با قدر مجموع 9.6+ با گستردگی تقریباً یک دقیقه قوسی. به خاطر قدر مجموع کم آن شاید نتوانید آن را با تلسکوپ و دوربینهای کوچک پیدا کنید اما در عوض یافتن جای آن در آسمان شب بسیار ساده است. با پیدا کردن بتا-شلیاق به سمت گاما- شلیاق حرکت کنید. اگر ابزار مناسبی داشته باشید در میانه راه، آن را پیدا خواهید کرد.

9- سحابی ساعت شنی: با قدر مجموع 7.5+ در فاصله 1000 سال نوری از قرار گرفته است. بیست و هفتمین شماره از کاتالوگ مسیه را به خود اختصاص داده است. برای رصد آن اتا-سپر را مشاهده کرده و سپس 3 درجه به سمت شرق آن حرکت کنید تا این سحابی زیبا در میدان دید شما ظاهر شود. با نامهایی نظیر نیم سیب، سحابی دمبلی و یا خفاش آن را می شناسید. مشاهده این سحابی سیاره نما سرنوشت خورشید را که در پنج میلیارد سال دیگر برای ما یادآوری می کند.   

10- خوشه باز پروانه: از قدر 4.5 در صورت فلکی عقرب واقع شده و 2000 سال نوری با ما فاصله دارد. اگر 3 درجه به سمت غرب آن حرک کنید سحابی بطلمیوس (ام 7) را می بینید.             

11- خوشه کروی آدامس بادکنکی: از این نام تعجب نکنید. بیشتر منجمان جهان دوازدهمین شماره از کاتالوگ مسیه را به این نام می شناسند. در مارافسای قرار دارد و  از قدر 8 در  16000 سال نوری از ما درخشش ضعیف خود را به ما می نمایاند. پیدا کردن آن از روش پرش پله ای ستارگان سخت است زیرا ستاره پرنوری در اطراف آن دیده نمی شود. در 3 درجه ای ام 10 واقع شده است.        

12- کهکشان گردابی: کهکشانی واقع در صورت فلکی دب اکبر. تلسکوپ فضایی هابل در پانزدهیمن ساگرد تولد خود از آن تصویر زیبایی تهیه کرد. از قدر 8 بوده و برای پیدا کردن آن آخرین ستاره ملاقه دب اکبر را در میدان دید چشمی قرار دهید. درست در 3.5 درجه ای جنوب این ستاره واقع شده است.