میلاد جبوری عباسی

10 پرسش و پاسخ درباره شهابسنگ ها 

( تبادل نظر در باره شهابسنگ و شهاب و نحوه فروش و یا خرید شهابسنگ در بخش تبادل نظر سایت آسمان پارس)

 1- منظور از شهابواره،شهاب،شهابسنگ،آذرگوی و آتشگوی چیست؟

در فضای منظومه شمسی، اجرام سرگردانی وجود دارند که دارای مدارهای مستقلی هستند. این اجرام تا زمانی که در فضا سرگردانند شهابواره خوانده می شوند. وقتی که وارد جو زمین می شوند بر اثر اصطحکاک با لایه های مختلف جو به شدت داغ شده و می سوزند و به رنگهای مختلفی می درخشند. اگر این اجرام به طور کامل در جو بسوزند شهاب و اگر تکه هایی از این اجرام به زمین سقوط کنند، شهابسنگ نامیده می شوند. آذر گوی ها هم اجرامی هستند که قدری بیش از 4- (بیشتر از قدر سیاره زهره) دارند. و آتشگوی ها، آذرگوی هایی هستند که در ارتفاعات مختلفی از سطح زمین منفجر می شوند.

2- خرده شهابسنگ چیست؟

هر ساله حدود 40000 تن سنگ و غبار کیهانی وارد جو زمین می شوند که منشاء آنها باقی مانده دنباله دارانی است که مدتها قبل از نزدیکی مدار زمین عبور کرده اند و یا ذرات باقیمانده از شهابسنگهایی هستند که در جو زمین می سوزند. بیشتر این مواد به صورت ذرات میکروسکپی به زمین می رسند که به آنها خرده شهابسنگ می گویند. بررسی این ذرات که از غبار اولیه منظومه شمسی اند دانسته های بسیاری را درباره پیدایش منظومه شمسی و چگونگی پیدایش حیات روی زمین در اختیار ما می گذارند.

3- چرا شهابها به رنگ های مختلفی دیده می شوند؟

اغلب شهابها به رنگ های مختلفی دیده می شوند: سبز،زرد،آبی،قرمز و سفید. دلیل این امر این است که هنگامی که شهابواره ها با سرعتی معادل 10 تا 75 کیلومتر بر ثانیه وارد جو زمین می شوند، بر اثر اصطکاک با اتمهای  جو، به شدت داغ شده و دمای آنها به بیش از 2000 درجه سانتیگراد می رسد. این دمای بسیار زیاد باعث تحریک گازهای اطراف شهاب می شوند و گازهای مختلف موجود در جو بر اثر این دمای زیاد داغ شده و می سوزند و به رنگ های مختلفی دیده می شوند. برای مثال: رنگ سبز بیشتر شهابها از مولکولهای داغ اکسیژن جو گسیل می شوند. نیتروژن رنگ آبی تولید می کند و سدیم موجود در شهابسنگ رنگ زرد. عموماً شهابهای پر سرعت به رنگ سفید دیده می شوند چون تمام این رنگها با هم مخلوط می شوند. وقتی که سرعت شهاب کم شود به رنگ قرمز در می آید.

 

4- منشاء شهابسنگ ها کجاست؟

بیشتر شهابسنگها تکه های کنده شده از خرده سیاره های سرگردان در منظومه شمسی اند. در کمربند سیارکها بین مدار مریخ و مشتری، انبوهی از آنها وجود دارد که برخوردهای پیاپی میان آنها از ابتدای پیدایش منظومه شمسی تا به امروز، تعداد بسیار زیادی تکه سنگهای سرگردان را ایجاد کرده است. این سنگها وقتی از جسم مادر خود کنده می شوند ممکن است میلیون ها سال در فضا سرگردان باشند تا اینکه به طور تصادفی به کره ای مانند زمین برسند. منشاء برخی از شهابسنگها با چند سیارک شناخته شده تطبیق داده شده است. به طور مثال شهابسنگهای سنگی یوکریت به احتمال بسیار قوی از سیارک وستا که یکی از شناخته شده ترین سیارک ها است کنده شده اند. اما برخی از شهابسنگها از ماه یا مریخ به زمین می رسند که بسیار نادر و ارزشمندند. این سنگها بر اثر برخوردهای فضایی شدید با سطح ماه یا مریخ به فضا پرتاب می شوند و پس از مدتی سرگردانی به دام گرانش زمین می افتند. تاکنون بیش از 30 شهابسنگ مریخی پیدا شده است. از آنجا که بشر هنوز ماموریت رفت و برگشتی به مریخ انجام نداده است تا نمونه هایی را به زمین بیاورد این سنگها تنها نمونه های مریخی روی زمین اند.

5- شهابسنگها را بیشتر در چه مناطقی می توان یافت؟

شهابسنگها به طور تصادفی در همه جای زمین سقوط می کنند و جایی از زمین میزبان بهتری برای آنها نیست. اما در بعضی از مناطق مانند مناطق قطبی، شهابسنگها را راحت تر از هر جای دیگر می توان شناسایی کرد. چون در این مناطق پوشیده از برف و یخ اغلب بجز سنگهای آسمانی نشانی از سنگ زمینی نیست و جستجوگران قادرند از دوردستها آنها را به خوبی شناسایی کنند. علاوه بر آن، کویرهای شنی و صحراهای بسیار خشک مانند صحرای آفریقا ، صحرای آریزونا و همچنین کویر مرکزی ایران نیزمیزبان بسیار خوبی برای یافتن  شهابسنگها می باشند.

6- عمر شهابسنگها چقدر است؟

در زندگی هر شهابسنگ چهار دوره زمانی مجزا وجود دارد:

1- سن زمینی: منظور مدت زمانی است که از سقوط شهابسنگ بر سطح زمین می گذرد.

2- سن تابش پرتوهای کیهانی: منظور مدت زمانی  است که طی آن مانند جرمی کوچک و سرگردان(به صورت شهابواره) در مداری به دور خورشید می گردید.

3- سن پیدایش: منظور مدت زمانی است که از آخرین رویداد عمده دمای زیاد در شهابسنگ می گذرد.

4- سن ماقبل پیدایش: تقریباً تمام عناصر به جز هیدروژن و هلیم در دل گونه های مختلف ستاره ها پدید آمده اند. این موضوع نه تنها درباره شهابسنگها بلکه در مورد هر آنچه در زمین یافت می شود( از جمله بدن خود ما) صادق است. سن ماقبل پیدایش برای هر عنصر فاصله زمانی میان پیدایش آن در یک ستاره تا شرکت آن در تشکیل سیارات یا شهابسنگ ها است.

7- شهابسنگ ها به چند نوع تقسیم می شوند؟

شهابسنگ ها به طور کلی به سه نوع اصلی تقسیم می شوند: سنگی، آهنی و سنگی – آهنی. شهابسنگ های سنگی عمدتاً از سیلیکاتهایی همانند سیلیکاتهای سنگهای زمینی تشکیل شده اند و به همین دلیل یافتن آنها مشکل تر است.

شهابسنگ های آهنی عمدتاً از آهن و نیکل تشکیل شده اند. آنها بسیار کم در معرض هوازدگی قرار می گیرند. بنابراین چندین سا ل هم که از سقوطشان بگذرد باز هم شکل اولیه خود را حفظ می کنند.

شهابسنگهای سنگی – آهنی، نادرترین نوع شهابسنگ ها هستند. در آنها بلورهای سنگی در زمینه فلز دیده می شود و در مواردی سنگ و فلز با هم مخلوط شده اند.

8- چگونه می توان شهابسنگ ها را از سنگهای زمینی تشخیص داد؟

شهابسنگ ها شکلهای گوناگونی دارند که این اشکال در شناسایی آنها به ما کمک می کنند. بسیاری از آنها رویه ای صاف دارند و فاقد لبه های تیزند. روی بعضی از آنها فرورفتگی ها و برجستگی های ملایمی به چشم می خورد. مثل اینکه روی آنها را با نوک انگشت فشرده اند. تا زمانی که شهابسنگ ها کاملاً در معرض هوازدگی قرار نگیرند در درون این فرورفتگی ها آثاری از پوسته سوخته و جوشیده شهابسنگ دیده می شود.

برای اینکه با اطمینان بسیار بدانید که کدام سنگ شهابسنگ است باید چند آزمایش کوچک انجام دهید:

1- چگالی سنگ را اندازه بگیرید. چگالی شهابسنگ ها حداقل 3/3 گرم بر سانتیمتر مکعب است. سنگی را که فکر می کنید شهابسنگ است را به دقت وزن کنید. اگر سنگ کوچک بود می توانید از یک جواهرفروش درخواست کنید که آن را وزن کند. سپس حجم سنگ را محاسبه کنید. برای این کار، ظرفی را پر از آب کنید و سنگ را توی آن بیندازید. مقدار آبی را که بیرون می ریزد، با سرنگ یا پیمانه ای که حجمش مشخص است، اندازه بگیرید. حجم بدست آمده در واقع حجم سنگ است. حا ل وزن را بر حجم تقسیم کنید تا چگالی بدست آید. اگر چگالی سنگ بیشتر از 3/3 گرم بر سانتیمتر مکعب بود احتمال آسمانی بودنش بیشتر است.

2- قطب نمایی را به سنگ نزدیک کنید. اگر عقربه قطب نما منحرف شد، باعث خوشحالی است چون هرچه خاصیت مغناطیسی سنگ بیشتر باشد احتمال اینکه شهابسنگ باشد، بیشتر است.

3- بخش کوچکی از سنگ را به آرامی با سمباده بسایید. در شهابسنگ های سنگی رگه ها یا دانه های درخشان فلزی دیده می شود. در شهابسنگ های آهنی نیز رگه ها به صورت شعاع های براق دیده می شوند که روی هم افتاده اند. دقت کنید که این شعاع های فلزی را با بلورها و رگه های درخشان کوارتز یا میکای سنگ های زمینی اشتباه نگیرید. با یک ذره بین با بزرگنمایی 10 یا بیشتر، این رگه ها را بررسی کنید و از زوایای مختلف به آنها نگاه کنید. سطح رگه ها باید مانند سطوح فلزی به نظر آیند. با سوزن تیزی روی آنها خط بکشید. اگر خش نیفتاد، رگه ها فلزی اند و سنگ هم به احتمال بسیار زیاد شهابسنگ است.

پس اگر برای گردش به کوه یا صحرا می روید، یادتان باشد که به سنگ ها خوب نگاه کنید. سنگ های قهوه ای سوخته، سنگ های دوکی شکل، سنگ های سیاهی که در سطحشان قطراتی همانند قطرات منجمد آهن جوشکاری شده دیده می شود و سنگ هایی که سنگین تر از جثه شان هستند، احتمال دارند که آسمانی باشند.

 

9- منظور از دانه های کندرول و شهابسنگ های کندریت و آکندریت چیست؟

کندرول ها میراث بازمانده از دوران پیدایش منظومه شمسی اند. در ابر اولیه خورشیدی، غبار میان ستاره ای موجود کم کم بر اثر متراکم شدن، ذرات بزرگتر و دانه هایی را ساخت. الحاق این دانه ها تکه سنگ های اولیه منظومه شمسی را ایجاد کردند و برخوردهای پیاپی میان آنها سبب بزرگتر شدن برخی از صخره ها و ایجاد خرده سیاره های چند ده کیلومتری شد که بلوک های سازنده سیارات بوده اند. شهابسنگ های سنگی به دو نوع کندریت و آکندریت تقسیم می شوند. شهابسنگ هایی که دارای دانه های کندرول هستند، کندریت و آنهایی را که فاقد کندرول باشند را آکندریت می نامند.

10- آیا شهابسنگ ها ارزش مادی دارند؟

سیارک های موجود در کمربند سیارک ها حاوی مواد معدنی بسیار زیادی می باشند. طبق یک تخمین علمی، ارزش تمام مواد معدنی موجود در کمربند سیارک ها برای هر انسان روی زمین معادل 100 میلیارد دلار است. البته شکی نیست که استخراج این معادن در حال حاضر بیش از این هزینه دارد.

شهابسنگ هایی هم که به زمین سقوط می کنند دارای مقادیر بسیار ناچیزی از این مواد معدنی هستند که این مواد اطلاعات بسیار زیادی را از منظومه شمسی در اختیار دانشمندان قرار می دهد. به همین دلیل مراکز خرید و فروش شهابسنگ ها در برخی از کشورها دایر شده است که مشتریان اصلی این مراکز بیشتر اوقات موزه ها و مراکز پژوهشی اند که نمونه های مهم تازه یافت شده را خریداری می کنند. نشانی اینترنتی www.meteorite.com و www.imo.net نمونه ای از چنین مراکزی است که به خرید و فروش شهابسنگ ها می پردازند. همچنین در این سایت ها اطلاعات جامعی را درباره شهابسنگ ها می یابید.

  منابع

ماهنامه نجوم شماره 144- 143

شناخت شهابسنگ ها، نویسندگان: رابرت هاچیسون و اندرو گراهام، ترجمه: حسین علیزاده غریب، ناشر: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح(1379)

 ( تبادل نظر در باره شهابسنگ و شهاب و نحوه فروش و یا خرید شهابسنگ در بخش تبادل نظر سایت آسمان پارس)