یونس بخشی

حدود چهار یا پنج سال می شود که همه از موجودیت متان در اتمسفر مریخ خبر داریم. اما نمی دانیم که از کجا این متن بوجود آمده است.

در زمین، متان بوسیله گونه های بیولوژیکی بوجود می آید: یعنی بوسیله مصرف گیاهان یا باد شکم حیوانات بزرگ مانند گاو. در ضمن بوسیله تحقیقات مریخ نورد ها و مریخ گرد ها و تصویر برداری های دقیق، همه مطمئن هستیم که هیچگونه گاوی در سطح سیاره سرخ وجود ندارد تا برگ درختان یا گیاهان را نشخوار کنند. حتی اگر در گذشته ها هم حیاتی در مریخ وجود داشته، متان تولید شده بوسیله آن مدت ها قبل در اثر تابش نور خورشید از بین رفته و دانشمندان هم محاسبه کرده اند که فقط به مدت چند صد سال متان می توانسته در اتموسفیر مریخ باقی بماند. باید گفت احتمال دارد که متان بصورت منظم از طریق فعل و انفعالات شیمیایی یا بیولوژیکی جابجا شده باشد و حالا دو گزارش جداگانه از کشفیات تازه در مریخ معمای متان را بیشتر از این پیچیده می سازد.  

در سال 2003 و 2004 متان به وسیله سه گروه مستقل در مریخ کشف گردید. یکی از این کشفیات بوسیله سفینه مریخ اکسپرس انجام شده و تحقیقات دومی با استفاده از رصد های تلسکوپ دو چشمی کک و تلسکوپ بزرگ جیمنی و تحقیق سوم با استفاده از تلسکوپ مشترک کشور کانادا و فرانسه در هاوایی انجام شده است.

راز دوباره پر شدن متان در مریخ باعث شده تا دانشمندان به رصد های شان ادامه دهند و سعی نمایند تا بفهمند که در سیاره سرخ چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است. آقای مایکل موما از مرکز پرواز فضایی گودارد ناسا در مریلند یکی از اولین کاشفان متان در مریخ است. طی چهار سال اخیر رصد های را که همراه با تیم اش انجام داده نشان می دهد که متان در سراسر مریخ بصورت یکسان پخش نشده بلکه در چند "نقطه داغ" متمرکز می باشد. آنها متوجه شدند که ابر های متان بر فراز این نقاط داغ تا چند صد کیلومتر گسترانیده شده اند و طی یک سال از هم پراگنده شدند، البته آهسته تر از 300 تا 600 سالی که گمان میرود متان توسط نور خورشید از بین رفته. اگر متان مریخ به این سرعت از بین رفته، در آنصورت تولید آن هم باید در میزان بالاتر از تصور قبلی باشد. آقای موما این گزارش را در یک کنفرانس علوم سیارات در ماه گذشته ارایه نمود.

یکی از نقاط داغ بنام نیلی فوسه (Nili Fossae) در واقع شیاری است که حالا فرسوده شده و قسمتی از آن به وسیله ته نشین و خاک رس بیرون ریخته از یک دهانه نزدیک پر شده است. آیا امکان دارد در اینجا زیر سطح مریخ یک اکوسیستم  زنده، پنهان شده باشد؟ در زمین میکروب های زیر زمینی بدون نور خورشید، دریافت اکسیژن آزاد یا تماس مستقیم با سطح زندگی می کنند. حالا با درک این که میکروب های زنده در اعماق زمین موجودات ابتدائی تک سلولی اند که متابولیسم (سوخت و ساز حیات) را بوسیله انرژی محیط اطراف تقویت می کنند، این معما بیشتر پیچیده می شود. این مکیروب ها بنام "methanogens" تیره یا نسل متانی یاد می شوند، چون متان را به صورت یک محصول باطله یا ضایع تولید می کنند.

نیلی فوسه یکی از مکان های قابل فرود برای آزمایشگاه علوم مریخ می باشد. (نسل بعدی مریخ نوردان که سال آینده به سیاره سرخ می رود)

اما زیست-ستاره شناسان احتمال وجود بعضی از پروسه های شیمیایی در سطح مریخ که متان تولید می کنند را بعید نمی دانند. با اینکه این موضوع چنین مرموز است، اما بصورت حتم پروسه های فعالی در درون مریخ جریان دارند. یکی از نظریات مطرح شده اخیر این است که متان در نزدیکی سطح مریخ گیرمانده و از آنجائیکه حرارت و فشار نزدیک سطح مدام تغییر می کند، بصورت منظم مقدار کم متان آزاد می شود. متان پراکنده شده در مریخ بصورت یخ یعنی در درون ساختار کریستالی آب جامد (یخ) می باشد.

کارولین توماس و همکاران اش در دانشگاه دفرانس کومت می گوید اگر زمانی اتمسفر مریخ سرشار از متان بوده، در آنصورت توده های متان فقط می توانند در نزدیکی سطح پراکنده باشند. در غیر آن متان بصورت پراکنده هرگز نمی توانست بوجود بیاید. یک احتمال دیگر این است که شاید در اثر برخورد سیارکی اتموسفیر مریخ پر از متان شده باشد. همچنان کشف بقایای خاکستری رنگ کریستال های هماتیت (نوعی سنگ آهن) در سطح می تواند یک ثبوت قاطع در مورد اتمسفر تقریبأ غنی از متان مریخ باشد. در غیر آن پژوهشگران می گویند که احتمال حتمی دیگر، وجود منابع بیولوژیکی است.

تحقیق کنندگان چنین می نویسند " نتایج ما نشان می دهد که پوشش آبی متان پراکنده شده، بصورت زیاد در قسمت های زیر سطح مریخ تنها در صورتی می تواند پایدار بماند که زمانی اتمسفر اولیه سرشار از CH4 بوده باشد و یا در صورتی که منابع CH4 زیر سطح هنوز هم وجود داشته باشند.

شاید مریخ نورد آزمایشگاه علوم مریخی بتواند این معما را حل کند و یا ما را حد اقل به حل آن نزدیک سازد. در غیر آن، حل این مشکل بوسیله دیگر سفینه ها و یا تلسکوپ های ناظر مریخ بی نهایت زمان می برد. شاید هم تا زمانی که انسان پا بر سطح سیاره سرخ نگذاشته، نفهمیم چرا در این سر زمین مرموز متان وجود دارد!!!