گزارش های برگزاری باشگاه های نجوم ایران در بهمن ماه 1387

هفتادمین باشگاه نجوم اصفهان

طلوع هفتادمین نشست ماهانه باشگاه نجوم اصفهان پس از آیاتی چند از کلام الله مجید با سخنان آقای محمد سلطانی و تبریک سی امین بهار انقلاب اسلامی آغاز گردید. به گفته محمد سلطانی ما در حالی باشگاه هفتادم را آغاز می کنیم که به دلایلی از جمله حضور میهمان ویژه و ازدیاد جمعیتی که برای این باشگاه پیش بینی می شد، برای اولین بار از زمان آغاز قعالیت باشگاه، مکان باشگاه نجوم اصفهان تغییر کرد. وی در ادامه صحبتهای خود به تشریح برنامه های باشگاه هفتادم پرداخت.

 

هفتادمین باشگاه نجوم اصفهان توضيحات: جناب آقای دکتر رضا منصوری، میهمان ویژه هفتادمین باشگاه نجوم اصفهان و آقای مهدی اسحاقی، مدیر مرکز آموزش نجوم ادیب

"سایوز، اتحاد فضایی" عنوان سمینار آقای محمدرضا رضایی، مدیر گروه فضانوردان جوان، بود که به تشریح ناو کیهانی سایوز و پروازهای این سفینه پرداخت. پرتاب این فضاپیما در سال 1967 و استفاده آن تا به امروز قدمت این فضاپیما را به قدمت عصر فضا رساتده است. سایوز که به معنای اتحاد است در سال 1967 توسط روس ها به منظور پروژه ی سفر به ماه ساخته شد اما به دلایلی این پروژه لغو شد و روس ها از این فضاپیما برای سفر به ایستگاه فضایی و حمل و نقل کیهان نوردان استفاده کردند.

محمدرضا رضایی به بررسی بیشینه ای از سفینه های سرنشین دار روسی قبل از سایوز پرداخت، فضاپیمای وستک و وسخد. فضاپیمای وستک اولین فضاپیمای سرنشین دار جهان بود که یوری گاگارین توسط آن به فضا رفت. در مجموع 6 پرتاب موفق این فضاپیما رکوردهای قابل توجهی را به ثبت رساند که از جمله میتوان به پرتاب اولین کیهان نورد (وستگ1)، پرتاب جوانترین فضا نورد (وستگ2)، اولین رهگیری دو فضا پیمای سرنشین دار در فضا (وستگ 3و4)، نخستین ملاقات دوفضاپیمای سرنشین دار با هم (وستگ4و5) و حضور نخستین فضانورد زن جهان (وستگ6) اشاره کرد.

فضاپیمای وسخد1 (1964) تنها یکبار به فضا پرتاب شد و نخستین راهپیمایی فضایی با وسخد2 (1965) انجام گرفت. در نخستین سفر سایوز، هنگام بازگشت، چتر نجات این سفینه باز نشد و فضانورد آن کشته شد. از سایوز11 به بعد، به علت حادثه ای که برای سه سرنشین آن بوجود آمد، فضا نوردان لباس مخصوص پوشیدند.

رضایی در ادامه به توضیحاتی درباره نمونه های دیگر سایوز با ظرفیت 3 فضانورد با لباس فضایی، سایوز تی ام برای ایستگاه فضایی میر و فضاپیمای تی ام آ برای سرویس دهی ایستگاه بین المللی، قسمت های مختلف آنها، پرتابگر و بخش های مختلف آن و پایگاهی که برای پرتاب سایوز مورد استفاده قرار می گیرد پرداخت. سپس درباره مراحل پرتاب تا قرار گرفتن در مدار، اتصال به ایستگاه فضایی، جابجایی فضانوردان و بالاخره بازگشت آنها به زمین توضیحاتی ارائه داد.

وی در پایان اشاره ای به پرتاب موفقیت آمیز ماهواره بر سفیر2 کرد و گفت: پس از دو پرتاب ناموفق اخیر، بالاخره ایران توانست ماهواره ای را در مدار زمین قرار دهد. با این پرتاب حرف کسانی که مدعی شدند ایران در این پروژها شکست خورده و توانایی انجام آن را ندارند رد کردیم. فناوری فضایی، فناوری برتر محسوب می شود و این شکست ها در این پروژه ها آخر پیروزی می باشد. ما جزء اولین کشورهایی هستیم که به بحث کاربرد فناوری فضایی روی آوردیم و باید از این طرح ها حمایت کنیم زیرا که آینده در گرو تسخیر فضا است. بگذاریم کسانی که علاقه و استعدادی در این زمینه ها دارند وارد عرصه شوند.

دومین سمینار این ماه باشگاه با عنوان "تمدن های کیهانی2" (ادامه سمینار تمدن های کیهانی1 مرداد 87)، توسط آقای رضا ماه منظر و خانم مژده بدیعی، از اعضاء گروه جستجوگران حیات، ارائه گردید. در این سمینار دستاوردهای تحقیقات این گروه بیان شد. تمدن های کیهانی1 به منشا تمدن، خصوصیات یک موجود هوشمند، ماهیت تمدن، میزان هوشمندی و مصرف انرژی پرداخت.

مژده بدیعی محوری ترین موضوع سمینار را بررسی مشکلات احتمالی دانست که شامل دو بخش عوامل محدود کننده و مشکلات در برقراری ارتباط مستقیم است. این مبحث خود نیز به دو بخش دنیای چهار بعدی و میزان پیشرفت تمدن تقسیم می شود. رضا ماه منظر پس از تعریف بعد اولین عامل محدود کننده را دنیای چهار بعدی و دومین عامل محدود کننده را ضعف تکنولوژی ما یا آنها دانست و گفت: شاید امواجی به طرف ما فرستاده شود که به دلیل ضعف در تکنولوژی توانایی دریافت آنها را نداشته باشیم یا اینکه اصلا تمدن ما را به حساب نیاورند و دستاوردهای ما برای آنها بی ارزش باشد و یا برعکس آنها توانایی دریافت امواج ما را نداشته باشند و در عصر پارینه سنگی باشند که در اینصورت در برقراری ارتباط دچار محدودیت می شویم. پنج عامل  زمان، فاصله، تکنولوژی ضعیف، پارازیت ها و اشتباهات و کافی نبودن هوش باعث عدم ارتباط ما می شوند. حداقل فاصله زمان فرستادن و دریافت یک پالس در مجموع 6000 سال است و در صورتیکه بخواهیم موجود زنده ای را بفرستیم، باید بتواند در این فاصله زمانی دوام بیاورد که یکی از راه حل های این مشکل منجمد کردن آن موجود در یک لحظه و زنده کردن آن بعد از رسیدنش به مقصد در کسری از ثانیه است. اما این موضوع هنوز یک تخیل می باشد.

بدیعی در رابطه با دومین عامل یعنی فاصله گفت: بر اساس پیش بینی های امروزه دانشمندان در فضای بین کهکشانی حدود 2000 تمدن وجود دارد که تقریبا 3400 سال نوری بین هر تمدن فاصله است. برای ارسال و دریافت یک پیام 3400 سال زمان نیاز داریم! مشکل بعدی محدودیت در سرعت است که برای برقراری ارتباطی خوب به امواجی با سرعت بالا نیاز داریم که متاسفانه هنوز تکنولوژی استفاده از این امواج را نداریم.

راهکارهای ارائه شده در مورد مشکل سرعت: استفاده از سفینه های یونی (سفینه هایی که با نیروی شتاب یون کار می کنند)، بادبانهای خورشیدی، که در این روش حدود 15 سال تا نزدیک ترین ستاره زمان نیاز داریم و 2.5 میلیون سال طول می کشد تا قطر کهکشان را بپیماییم و خم کردن صفحه فضا-زمان و تولید کرم چاله که با تکنولوژی که بدست می آوریم این راه حل هم در حد نظریه می باشد.

ضعف های تکنولوژی ما در برقراری ارتباط استفاده از امواج مغناطیسی است که با توجه به وسعت کیهان باید از امواجی با سرعت بالا استفاده کرد. امواج مغناطیسی در این زمینه ناکار آمد می باشند و می توان برای رفع این مشکل از لیزر و ذره مانند نوتریونها برای ارسال پیام استفاده کرد که مقاومت بالایی دارند. عامل مشکل ساز بعدی وجود پارازیت ها و اشتباهات است که دسته اول آنها گاز، غبار و اجرام می باشد که ممکن است باعث تغییر در طول موج ارسالی شود و پیام درست ارسال نگردد و دسته بعدی انحنای صفحه فضا-زمان و همچنین وجود تپ اختر ها (ستارگان تپنده)، ستارگان نوترونی و سحابی های در حال انقراض و تاثیر آنها بر روی امواج ارسالی و بروز مشکل توسط آنها است. همچنین جذب امواج توسط جو زمین نیز از این عوامل محسوب می شوند. اگر امواجی به سوی تمدن ما فرستاده شود، به دلیل فاز نامناسب، وجود هیدروژن های اتمی و میدان مغناطیسی ممکن است برخی توسط جو زمین جذب شود. امواج رادویی بهترین دسته از امواج اند که از زمین قابل رصد می باشند.

ماه منظر در ادامه افزود: اگر هم امواجی دریافت کنیم هوش به تنهایی نمی تواتد تضمینی برای برقراری ارتباط باشد. ما چیزی برای رمز گشایی آنها نداریم و ممکن است به دلیل دید متفاوت افراد به هزاران تعبیر برسیم. پس درک نکردن علایم رسیده یکی از مشکلات اساسی می باشد. اما چه نیازی برای برقراری ارتباط وجود دارد، چه نیازی به تکنولوژی آنها داریم، آیا ما خودمان نمی توانیم مشکلات خودمان را حل کنیم؟ تنها مسئله ای که ما را به تشویق یافتن موجودات هوشمند دیگری می کند چیزی جز ذات کنجکاو انسان نیست.

مسابقه نجومی
توضيحات: مسابقه پرسش و پاسخ نجومی هفتادمین نشست ماهانه باشگاه نجوم اصفهان

درحالیکه اکثر حضار برای استراحت و پذیرایی سالن را ترک می کردند، دکتر رضا منصوری، میهمان ویژه این باشگاه، به جمعمان پیوستند و از همان ابتدا پاسخگوی پرسشهای ما بودند.

اخبار نجومی قسمت دیگری از برنامه ها بود که توسط مجری باشگاه ارائه گردید.

در ادامه پخش کلیپ زیبایی بود که توسط بچه های کمیته ی اجرایی تهیه شده بود.

بالاخره نوبت به سخنرانی جناب دکتر رضا منصوری، معاون پژوهشی دولت سابق و مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران، با عنوان "رصدخانه ملی، چالش­ها و انتظارات" رسید:

متولد 1323 در تهران، در سال 1344 در دانشکده فنی علوم تهران پذیرفته شد و برای ادامه تحصیل به دانشگاه وین در اتریش رفت، 1351 دکترای فیزیک نجوم گرفت و 1358 به ایران برگشت. مجله ی نجوم، که امسال 15 ساله می شود به صاحب امتیازی و مدیر مسئولیت وی منتشر شد، مجله فیزیک نشر دانشگاهی، مجله فیزیک پژوهش ایران و مجله علمی دانشگر به مدیرمسئولی وی منتشر می شود. عضو هیئت مدیره انجمن گرانش نسبیت عام و عضو هیئت مدیره فرهنگستان علوم جهان سوم است.

دکتر رضا منصوری در ابتدا خوشحالی خود از حضور دوباره اش در اصفهان را ابراز داشت و در ادامه گفت: طرح رصد خانه ی ملی در سال 1382 به تصویب رسید، با همکاری دولت آغاز شد و همچنان نیز دولت پشتیبان این طرح است و از آن حمایت می کند.

وی در ابتدا اشاراتی به تصور ما از فضا-زمان، فواصل بسیار زیاد در جهان، و این واقعیات که کهکشان ما در این جهان تنها یک نقطه است کرد و گفت: زمانی که ما به کیهان نگاه می کنیم در واقع به گذشته خود می نگریم و نمی توانیم بگوییم در زمان حال در فواصل دور چه اتفاقاتی رخ می هد. نوری که از جسمی به چشم ما می رسد ممکن است چندهزار سال تا چندین میلیارد سال نوری در راه بوده است. اجرامی که تلسکوپ هابل در فاصله چند میلیارد سال نوری رصد می کند مربوط به چندین میلیارد سال پیش است. علم جدید کیهان شناسی عمدتا به 50 سال گذشته مربوط می شود. شعاع دید تلسکوپ هابل با عکسی که از عالم گرفته است 13 میلیارد سال است. قسمتی از نقشه عالم منطقه عصر تاریک نامیده شده که هنوز  اطلاعات درستی از آنجا نداریم و در انتظار تلسکوپ های رادیویی و اپتیکی هستیم تا ما را در کشف این نقاط کمک کنند.

دکتر منصوری در ادامه درباره تابش زمینه کیهانی و فتونهایی که 13/3 میلیارد سال در راه بودند و اطلاعات با ارزشی برای ما دارند، علم کیهانشناسی، جایگاه علم نجوم در عصر حاضر، معرفی و مقایسه تلسکوپهای نقاط مختلف دنیا، دقت در ثبت تصاویر و بالاخره تلسکوپ رصدخانه ملی سخن گفت و افزود: نمی توان با وجود فناوری جدید به سراغ فناوری کلاسیک سال 1990 رفت، قطعا باید به سمت فناوری نوین و ساخت تلسکوپی رفت که بتوان تحقیقات نجومی انجام داد و فعالیت های عبدالرحمن صوفی قرن چهارم، یعنی حدود هزار سال پیش را بیان کرد.

وی با ذکر داستان سید محمود خان قمی که بی نتیجه سعی کرد تا ناصرالدین شاه را متقاعد کند تا ایران یک رصد خانه سلطنتی داشته باشد و جواب شاه که گفت: ما برای هوا پول نداریم، افزود: هم اکنون هم اوضاع فرق نکرده و ما در مقایسه با کشورهای دنیا در تعداد منجم بسیار اندک می باشیم.

در ادامه ی مباحث طرح مکان یابی و انتخاب رصد خانه از بین 50 قله سراسر ایران، شرایط سخت مکان یابی و حوادثی که در این راه بوجود آمد، شرایط سخت حمل و نقل وسایل، نصب آنتن های هواشناسی مطرح شد.

دکتر منصوری پروژه رصدخانه ملی را بزرگترین پروژه ی علمی کشور دانست و گفت: در کنار ساخت این تلسکوپ باید آموزشهایی دید ،فناوری استفاده بهتر از این تلسکوپ را یاد گرفت و این دانش را در بین منجمان کشور گسترش داد. درپایان هدیه ای به رسم یادبود از طرف مرکز نجوم ادیب و از طرف آقای مهدی اسحاقی، مدیریت مرکز ادیب، تقدیم به آقای دکتر منصوری شد.

بخش بعدی باشگاه مسابقه پرسش و پاسخ نجومی بود که توسط الهه نوربخشیان انجام گرفت. سپس بخش قرعه کشی از بین شماره هایی که در طلوع باشگاه به حضار داده شده بود انجام شد و به برندگان و منتخبین خوش شانس جوایز ارزنده ای از طرف موسسه آسمان پارس و فروشگاه آسمان و طبیعت اهدا گردید.

آقای محمد سلطانی در آخرین بخش، غروب باشگاه، از کلیه کسانی که در برگزاری این باشگاه نقش داشتند و همچنین از مدیران گروه کمیته اجرایی تشکر نمود و از حضار دعوت کرد تا در جلسه آتی باشگاه که در روز 26 اسفند همراه با جشن ویژه ای به مناسبت افتتاحیه سال جهانی نجوم برگزار خواهد شد و آقای دکتر اکرمی مهمان ویژه ماه بعد در زمینه تقویم و تاریخ نجوم سخنرانی خواهند کرد شرکت کنند.

سال جهانی نجوم، دیدگاهها و توانمندی ها؛ اخبار نجوم؛ اپتیک جو (خرمن ها)؛ رصد خانه ملی ایران، چالش ها و امید ها؛ کیهان شناسی – آنتروپی – زمان؛ نجوم دریچه ای به سوی زندگی متعال؛ اولین ارگانیسم زنده؛ عکاسی نجومی؛ گوشه هایی از تاریخ نجوم؛ نیرو های کیهانی بر سر نوشت آنها تاثیر می گذارد؛ ناو کیهانی سایوز؛ خموش و گویا؛ رصد ماهواره؛ در آسمان چه خبر است و رویت هلال ماه بخش های ویژه نامه پربار این ماه باشگاه بود که جا دارد از تمامی اعضای پرتلاش هیات تحریریه ویژه نامه و همچنین خانم ندا افقری تشکر نماییم.

با تشکر از آقای محمد محمدی که در تکمیل این گزارش ما را همراهی نمودند و همچنین آقای محمدرضا معصومی که این نشست را به تصویر کشیدند.

در ادامه باشگاه:

پس از اتمام هفتادمین باشگاه سعی شد تا از حضور دکتر منصوری در جمع منجمان اصفهانی بیشتر استفاده شود. به همین منظور سه نشست دیگر در مرکز آموزش ادیب برگزار شد که نتیجه آنها گفتگوی خبرنگاران رادیو نجوم با دکتر، نشست خبری خبرنگاران روزنامه همشهری و باشگاه نجوم اصفهان، معرفی گروههای نجومی مرکز ادیب توسط مدیران گروهها و عملکرد این مرکز از ابتدا تا کنون بود.

دکتر منصوری در انتهای سفر 7 ساعته خود به اصفهان پس از اعلام رضایت از پیشرفت علم ستاره شناسی در این شهر و تغییرات قابل توجه آن نسبت به 9 سال گشته (در سفری که به منظور کسوف 78 به اصفهان داشتند)، پیشنهاداتی را از جمله استفاده از پروژه های علمی مرکز، نرم افزارها و فعالیتهای الکترونیکی و همچنین نیرو و تجربه اعضای آن در رصدخانه ملی مطرح نمودند که باعث خرسندی همه و همچنین تشویق بیشتر اعضا به انجام فعالیتهای مسمم تر شد.

دکتر منصوری وعده برگزاری سمیناری ملی از طرف رصدخانه ملی ایران در سال آینده و در مرکز ادیب را داد و در انتها دست نوشته ای را به منظور یادبود این روز به یاد ماندنی تقدیم تمامی اعضای مرکز آموزش نجوم ادیب نمود:

هیچ چیز تا این اندازه خوشحالم نمی کند که ببینم چگونه عده ای جوان با حمایت شهرداری فهیم شهر اصفهان امکان شکوفایی ایده های جوانان دیگر را فراهم می کنند. تاثیری که این مجموعه با فعالیتهایش در توسعه ایران دارد را به هیچ وجه نمی توان دست کم گرفت. دست مریزا

رضا منصوری