سيد قاسم رستمي
هر ساله شروع سال جديد قمری با حلول ماه محرم همراه است. شايد رؤيت هلال ماه محرم در سال های قبل که کمتر بحرانی بوده و از امسال با بحرانهای آن روبرو خواهيم شد، در کنار غروبی که ابرها را به رنگ سرخ در آورده، برای هر يک از شما خاطره ای را به دنبال داشته است. مثل عکس زير از آقای علی ابراهيمی که سال قبل تهيه شده است:
1- بررسی علمی رؤيت پذيری هلال شامگاهی محرم
موعد رصد، روز يکشنبه 8 دیماه 1387(برابر با 28 دسامبر 2008 و 29 ذيحجه 1429) می باشد. زمان مقارنه هلال محرم ساعت 15:53 روز شنبه 7 دی (به وقت ايران) بوده و در غروب روز بعد، هلال حدود 25 ساعت سن و 11 درجه جدايي زاويه ای از خورشيد دارد. شايد اهميت اين هلال به خاطر در اوج بودن آن باشد (405 هزار کيلومتر). از نظر علمی نقشه زير خطوط رويت پذيری هلال را بر مبنای "بهترين زمان" و بر اساس مدل مثلثی ايران نشان می دهد (محاسبات را در سيستم مکان مرکزی و پارامترها بدون اثر شکست جوّی محاسبه کرده ام):
با توجه به اين نقشه، آخرين حد پيش بينی رؤيت با چشم مسلح از جنوب اين تا خط منتهی به ناحيه H1 که خط واصل شهر گناباد در استان خراسان و دماوند در استان تهران و اروميه در استان آذربايجان غربی می باشد. در اين ناحيه تنها در صورت وجود آسمان صاف و شفاف و تيز بودن چشمان رصدگر و تجربه کافی وی ، امکان رؤيت با چشم غير مسلح وجود دارد.
اما ناحيه H2 منتهی به خط واصل شهر زابل در استان سيستان و نظنز در استان اصفهان و پاوه در استان کردستان می باشد. در اين ناحيه امکان رؤيت با چشم غير مسلح در شمال ناحيه با کمی دقت و در جنوب آن به راحتی امکان پذير است. برای رؤيت اين هلال در نواحی شمالی ايران نياز به يک دوربين دوچشمی ضعيف در حد 50 يا 60 ميليمتر می باشد.
نکته1: در ناحيه H1 محاسبه برای پارامترهای لحظه "بهترين زمان" و در ناحيه H2 محاسبه برای پارامترهای لحظه غروب خورشيد انجام شده است.
نکته2: بررسی های دقيق، بر اساس رصدهای هلال در روز نشان می دهد که رؤيت اين هلال با ابزارهای متعارف نجومی نظير تلسکوپهای تا حد 10 اينچ، در ميان روز و قبل از غروب خورشيد امکان پذير نمی باشد.
2- پارامترهای هلال شامگاهی محرم
در جدول زير پارامترهای اين رصد در لحظه غروب خورشيد برای سه مکان آمده است (توپوسنتريک بدون اثر شکست). برای ديگر شهرها می توانيد به نرم افزارهای نجومی مراجعه نماييد:
|
پارامترها |
بندرعباس |
مرکز ايران |
تهران |
|
غروب خورشيد (ساعت ودقيقه) |
16:59 |
16:58 |
16:59 |
|
مدت مکث (دقيقه زمانی) |
45 |
44 |
44 |
|
ارتفاع(درجه) |
7.56 |
6.88 |
6.31 |
|
جدايي زاويه ای (درجه) |
10.76 |
10.80 |
10.85 |
|
اختلاف سمت (درجه) |
6.74- |
7.57- |
8.18- |
|
ضخامت (دقيقه قوسی) |
0.26 |
0.26 |
0.26 |
|
فاز (درصد) |
% 1 |
% 1 |
% 1 |
|
سن (ساعت ودقيقه) |
25:07 |
25:06 |
25:07 |
|
فاصله تا زمين (کيلومتر) |
405459 |
405550 |
405550 |
3- نکات رصدی هلال شامگاهی محرم
از نظر رصدگران با تجربه ای نظير آقایان قاضی ميرسعيد، بوژمهرانی و ... برنامه ريزی رصدی و توجه به نکات مربوط به هر رصد، مهمترين قسمت کار رؤيت هلال به شمار می آيد. چه بسا موفقيت يک رصد هم توجه به اين نکات و اتخاذ تصميمات مناسب باشد:
- استفاده از سيارات مشتری و زهره در آسمان شامگاهی برای بررسی ميزان فکوس ابزار مورد استفاده، می تواند مفيد باشد. عطارد هم در فاصله حدود 6 درجه ای شمال شمال غرب هلال، می تواند نشانه خوبی باشد.
- استفاده از شاخصهای مختلف روی افق با کمک خورشيد (قبل از غروب خورشيد) و يا ستارگان (در شب قبل) می تواند در پيدا کردن محل هلال مفيد باشد. برای اين منظور سمت هلال را در لحظه غروب و لحظات بعد، با سمت خورشيد يا ستاره خاص برابر گرفته و زمان عبور را از نرم افزار بدست آوريد.
- برای اين رصد بهتر است به دنبال رصدگاهی باشيد که افق صفر داشته باشد. وجود کوه در افق باعث می شود هلال در زمان روشنی آسمان، غروب کند و هلال از دست برود.
4- تکرار يک رصد مشابه
اکنون که به پارامترهای اين رصد نگاه می کردم، ديدم که تا حدی اين هلال به يک هلال رکورد شکن در گذشته دور شبيه است. دهه 1370 تا 1380 سالهايي است که مجله نجوم برای توسعه شاخه نجوم آماتوری در کشور دست به برنامه ها مختلفی زد و شايد اين تلاش اکنون بعد از 17 سال به بار نشسته است. خصوصاً در زمينه رؤيت هلال که همکاری آقاي صياد و گياهی با اين نشريه خيلی نزديک بود. در شماره 67-68 خبر شکسته شدن رکورد رؤيت هلال با چشم غير مسلح توسط استم در امريکا چاپ شد. پس از آن خبر شکسته شدن رکورد رؤيت هلال با چشم غير مسلح توسط آقای زاهد آرام در شماه 70 (تير 1376) منتشر شد. با اين خبر شوق و ذوق رصدگران برای رکورد شکنی بيشتر شد.
اما بازبينی اين رصد ( 17 ارديبهشت 1376 در شهر بيرجند) با استفاده از نرم افزاهای نجومی، نکات زيادی را به ما نشان می دهد. اينکه رؤيت کنندگان اين هلال (آقايان زاهد آرام و فيضی) هلال را در نزديکی افق و دقايقی قبل از غروب هلال رؤيت کرده اند. وجود پارمترهای اين رصد در زير حد رؤيت پذيری، امروزه کارشناسان را بر آن داشته تا رصدهای مشابه انجام شود تا در آينده بتوان برای پيش بينی رؤيت چنين هلالهايي، با اطمينان بيشتری صحبت کرد.
به نظر بنده برای رصد هلال محرم، نقاط شمالی ايران نظير شهرهای مشهد، سرخس و بجنورد، می تواند مقايسه خوبی برای اين دو هلال باشد. در زير پارامترهای مقايسه را در لحظه غروب خورشيد می بينيد:
|
پارامترها |
بيرجند
17-2-1376 |
هلال 8 دی 1387 |
|
مشهد |
سرخس |
|
غروب خورشيد (ساعت ودقيقه) |
19:19 |
16:24 |
16:18 |
|
مدت مکث (دقيقه زمانی) |
35 |
42 |
42 |
|
ارتفاع(درجه) |
6.01 |
5.99 |
5.88 |
|
جدايي زاويه ای (درجه) |
9.99 |
10.61 |
10.57 |
|
اختلاف سمت (درجه) |
7.35- |
8.14- |
8.17- |
|
ضخامت (دقيقه قوسی) |
0.24 |
0.25 |
0.25 |
|
فاز (درصد) |
% 0.87 |
0.96 |
0.95 |
|
سن (ساعت ودقيقه) |
18:03 |
24:32 |
24:26 |
|
فاصله تا زمين (کيلومتر) |
376074 |
405577 |
405582 |
بی شک ديدن هلال محرم با چشم غير مسلح برای نقاط فوق، يک رکورد از نظر پارامتر رؤيت در کمترين اختلاف ارتفاع محسوب خواهد شد.
با آرزوي داشتن آسماني بدون ابر و غبار و موفقيت براي تمام رصدگران هلال
سيد قاسم رستمي – عضو گروه غير حرفه ای رؤيت هلال
تفت- 4-10-87