مهدی فاتحی

در طی ده سال گذشته فعالیت های نجومی در بین علاقه مندان به آسمان به صورت غیرقابل تصوری افزایشی چشم گیر داشته است؛ تشکیل وگسترش کمّی انجمن ها و گروه های نجومی و رصدی به صورت خود بنیاد، برگزاری گسترده هشت ماراتن مسیه و دو رقابت صوفی در طی هشت سال گذشته و برپایی موفقیت آمیز مراسم روز جهانی نجوم در شهرهای کوچک و بزرگ نمونه ای از فعالیت های منجمان آماتور ایرانی است.

ارتباط وثیق نجوم آماتوری با رصد آسمان از یک سو و زیبایی محصورکننده آسمان شب از سوی دیگر، باعث شده تا منجمان آماتور و علاقه مندان به آسمان شب، شب هایی از هر ماه را به دور از آلودگی نوری شهرها و بعضاً تحت شرایط نا مطلوب و خطرناک، برای رصد اجرام اعماق آسمان بگذرانند.

این مسئله باعث شد تا کميته تخصصي رصدگاه‌ شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران از چند سال پيش در راستاي زمينه‌سازي براي ايجاد زير ساخت‌هاي استاندارد مورد نياز منجمان آماتور ايراني از سوي شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران مامور بررسي تدوين استانداردهاي لازم براي رصدگاه ها در ايران شده است.

بر اين اساس شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران با توجه به آغاز سال جهاني نجوم، قصد دارد ضمن تدوين اصول توسعه گردشگري نجومي، بر اساس معيارهايي مانند آسمان تاريک منطقه رصدگاه، نزديکي رصدگاه به جاذبه‌هاي مکمل فرهنگي و طبيعي و ظرفيت‌هاي موجود در گروههاي نجومي ميزبان و با همکاري و حضور مستقيم و فعال اين گروهها که مي توان آنها را بدنه و سرمايه اصلي نجوم آماتوري اين مرز و بوم دانست، اقدام به ايجاد شبکه اي از رصدگاهها در کشور كند.

«معيارهاي اوليه براي معرفي يک مکان به عنوان رصدگاه:

وجود حداقل 250 شب صاف و 8/1 ابري در سال در منطقه

دور بودن رصدگاه از هرگونه منبع کلان آلودگي نوري

عدم وجود هرگونه منبع مستقيم روشنايي در ميدان ديد رصدگران

فراهم بودن امکان مديريت آلودگي نوري منطقه براي مدت حداقل 20 سال آينده

ايمن بودن منطقه براي انجام فعاليتهاي رصدي.

توضيح: ايمني در اين زمينه، حداقل با معيارهاي زير تعريف مي شود:

عدم وجود هرگونه تهديد انساني در محل اعم از وجود اشرار و ...

دارا بودن قابليت تعريف رصدگاه به عنوان يک محدوده بسته تحت کنترل

عدم وجود حيوانات مزاحم (مانند سگ وحشي و ...) در منطقه.

دارا بودن فاصله مطمئن با هرگونه پرتگاه و ارتفاع خطرناک.

دور بودن از لانه انواع جانوان موذي (مار؛ عقرب و ...).

دارا بودن فاصله مناسب با تمامي منابع آبي؛ به گونه اي که مکان مورد نظر در معرض سيلاب (در مواقع بروز بارندگيهاي شديد) نبوده و در مسير تردد جانوران براي نوشيدن آب قرار نداشته باشد.

وجود آمادگي و حمايت لازم در جامعه ميزبان؛ اعم از مردم و مقامات محلي؛ نيروهاي انتظامي و امنيتي و ... براي ورود رصدگران به منطقه و توجيه بودن ايشان در رابطه با فعاليتهايي که توسط رصدگران صورت مي پذيرد.

فراهم بودن امکان دسترسي مناسب براي تمام مخاطبان برنامه از طريق انتخاب يکي از شهرهاي بزرگ (ترجيحا مراکز استان) به عنوان مبدا و مقصد حرکت و بازگشت گروههاي رصدگر.

فراهم بودن امکان تامين آب و منابع انرژي مورد نياز براي رصدگاه در حد نياز و دسترسي مخابراتي به ساختمان اداري رصدگاه.

رعايت تمام ضوابط و مقررات زيست محيطي اعم از مديريت پسماندها و پسابها و استفاده از انرژي هاي نو در رصدگاه.

سازگاري معماري ساختمانها و تاسيسات جانبي رصدگاه با اصول معماري بومي منطقه در عين حفظ استحکام در برابر زلزله و ... وجود حداقل امکانات و تاسيسات به شرح زير:

سطحي کاملا هموار و تخت با وسعت سرانه 8 متر مربع براي هر رصدگر با در نظر گرفتن حداکثر ظرفيت پذيرش رصدگاه، مرتفع تر از محيط پيرامون (حداقل 30 سانتيمتر) ترجيحا از جنس بتون مسلح و يا سيمان با در نظر گرفتن مديريت آبهاي جاري.

حداقل دو چشمه سرويس بهداشتي ويژه خانمها و دو چشمه سرويس بهداشتي ويژه آقايان (جمعا حداقل چهار چشمه سرويس بهداشتي).

فراهم بودن دسترسي آسان به انرژي الکتريکي در کل سايت رصدي.

يک باب سالن با کاربري چند منظوره (کنفرانس و غذاخوري) با وسعت سرانه حداقل چهار مترمربع به ازاي هر رصدگر با در نظر گرفتن حداکثر ظرفيت پذيرش رصدگاه.

يک باب آشپزخانه با حداقل امکانات.

نمازخانه خانمها و آقايان با امکان استفاده جانبي به منظور استراحت کوتاه رصدگران در حين برنامه هاي رصدي.

احداث يک باب اتاق امداد با امکان ارائه خدمات امدادي همزمان به حداقل دو نفر، فراهم بودن تمام داروهاي ضروري و امکانات احياي غير پيشرفته و استقرار حداقل يك نفر امدادگر خبره و يك نفر که آشنايي کافي با اصول اوليه کمک‌هاي اوليه و امداد داشته باشد، در زمان اجراي برنامه هاي رصدي.

تامين امکانات اطفاي حريق مانند کپسولهاي آتش نشاني در حد بي نيازي رصدگاهها به دريافت کمک از ايستگاههاي آتش نشاني با توجه به دوري آنها از تاسيسات و خدمات شهري و استفاده گسترده از تجهيزات گرمايشي در ساختمانهاي رصدگاه‌ها.

باز شدن درها به سمت بيرون و ابعاد مناسب درب ساختمانهاي رصدگاه‌ها به منظور فراهم بودن امکان تخليه اضطراري اين ساختمانها در مواقع بحراني.

فضاي اداري با وسعت حداقل 15 متر مربع و وجود تلفن ثابت.

يک باب اطاق نگهباني حداقل به وسعت 12 متر مربع.

يک باب انبار حداقل به وسعت 15 مترمربع.

تامين مجموعه اي از ابزارهاي تعمير و قطعات يدکي اوليه مورد نياز دوربينهاي نجومي، تلسكوپها و ... در رصدگاه.

حداقل شش عدد سکوي کمپينگ سيماني هر يک به وسعت 9 مترمربع وارتفاع 30 سانتيمتر.

فراهم بودن امکان پارک خودروها در مکاني مطمئن و نزديک به سايت رصدي.

واحد خدمات نظافت و خانه داري با امکانات کافي جهت تامين نظافت و بهداشت رصدگاه و تاسيسات جانبي آن.

علاوه بر موارد فوق و به منظور افزودن به جاذبه هاي رصدگاه براي گردشگران نجومي، بنا بر موقعيت و شرايط رصدگاه پيشنهاد مي شود احداث امکانات و تاسيسات زير در طرح رصدگاه، مد نظر قرار گيرند:

يک يا چند رصدخانه آماتوري متوسط و بعضا پيشرفته و فراهم بودن امکان استفاده علاقمندان از آنها در قبال پرداخت هزينه.

فراهم بودن امکان اجاره تلسکوپ و دوربينهاي دوچشمي به گردشگران نجومي.

آسمان نما، کتابخانه و سايت کامپيوتري با امکان دسترسي به اينترنت.

خوابگاههايي ويژه خانمها و آقايان.

سوئيتهاي خانوادگي.

امکانات تفرجي جانبي مانند زمينهاي ورزش بزرگسالان و بازي کودکان، مسيرهاي پياده روي و دوچرخه سواري با امکان اجاره دوچرخه به علاقمندان و ... .

تعريف جاذبه هاي گردشگري مکمل در منطقه و معرفي آنها به گردشگران نجومي از طريق بروشورها و ... و تعريف تورهايي جهت بازديد از جاذبه هاي گردشگري منطقه.

فروشگاهي جهت فروش محصولات بومي و صنايع دستي مردم منطقه به گردشگران نجومي.

رهنمودهايي جهت توسعه گردشگري نجومي:

- تمام فعاليت‌هاي گردشگري طبيعي در حالت عام و گردشگري نجومي در حالت خاص بايد کمترين تاثير منفي را بر محيط طبيعي و فرهنگي پيرامون خود داشته باشند. اين فعاليت‌ها بر خلاف بسياري از ديگر شاخه‌هاي گردشگري معمولا در مقياس محدود انجام مي شوند.

- آموزش و کسب اطلاعات دقيق از جاذبه و محيط پيرامون آن، يکي از اصول اوليه تمام فعاليتهاي مرتبط با گردشگري طبيعي است.

- هر فعاليت مرتبط با گردشگري طبيعي حتما بايد مستقيما براي جامعه ميزبان خود سودبخش بوده و زمينه حفاظت از طبيعت را فراهم كند (در مورد گردشگري نجومي به طور مشخص مي توان علاوه بر مسايل زيست محيطي و فرهنگي به مقوله آلودگي نوري نيز پرداخت).» 

صفحه رصدگاه های ایران در سایت شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران