اولین کارگاههای تخصصی آلودگی نوری و عوارض جانبی در تاریخ 16 و 17 بهمن ماه و با حضور اساتید و متخصصان و جمعی از پژوهشگران علاقه مند در این زمینه از سراسر کشور در شهر مقدس قم ، از طرف مرکز مطالعات فلکی-نجومی با همکاری شرکت شید سپهر آسیا برگزار شد که در ادامه چکیده ای از آنچه گذشت را می خوانید.
کنفرانس و سمینار تخصصی آلودگی نوری ، مرداد ماه 88 در شهر اصفهان برگزار خواهد شد.
از جمله حامیان این طرح ،بنياد پژوهش هاي اسلامي آستان قدس رضوي، آستان مقدس حضرت معصومه (س)، آستان مقدس حضرت عبدالعظيم (ع)، رصدخانه ملي ايران، گروه صنايع فضايي صا ايران، استانداري اصفهان، استانداري قم، وزارت نيرو، سازمان حفاظت محيط زيست، سازمان فضايي ايران، وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح سازمان جغرافيايي، رصدخانه دانشگاه كاشان، انجمن نجوم ايران، دانشگاه علوم پزشكي قم، شهرداري تهران، شهرداري اصفهان، شهرداري مشهد، شهرداري كاشان، شبكه چهار سيماي جمهوري اسلامي ايران و ....می باشند.
برنامه ، رأس ساعت 19:30 ، 16 بهمن ماه با سخنرانی حجت الاسلام و المسلمين دکتر نجف ، رياست مرکز مطالعات و پژوهش هاي فلکي ـ نجومي و بحث پیرامون فعالیتهای این مرکز آغاز شد:View Raw Image>
مرکز مطالعات فلکی – نجومی در شهریور سال 1376 تأسیس شد و جمعی از فضلای حوزه ی علمیه و علاقه مند به دانش ستاره شناسی را تحت پوشش خود قرار داد.از جمله فعالیت های این مرکز ، تأمین ابزار و تجهیزات لازم نجومی ، برگزاری کلاسهای آموزشی ، همکاری دو جانبه در طرح رصدخانه ی ملی ایران ، ارتباط با شبکه های اینترنتی ، ارائه ی نرم افزارهای نجوم اسلامی ، برگزاری 3 دوره مسابقه ی سراسری نجوم که چهارمین دوره ی آن در اردیبهشت 88 برگزار خواهد شد و... می باشند.درسال 1382 زمینی به وسعت 36 هکتار در جنوب استان قم به منظور ساخت یک مجتمع علمی – پژوهشی لحاظ شد که فاصله ی آن تا مکان تعیین شده برای احداث رصدخانه ی ملی ، کمتر از 10 کیلومتر می باشد. این مرکز همچنین با همکاری استانداری قم ، در زمینه ی کاهش آلودگی نوری مذاکراتی ترتیب داده اند.
دومین سخنران کنفرانس ، جناب آقای دکتر رضا منصوری ، استاد دانشکده ی فیزیک دانشگاه صنعتی شریف ، مجری طرح رصدخانه ملی ایران و همچنین دبیر علمی کنفرانس سخنرانی پربار خود پیرامون رصدخانه ی ملی ایران و اهمیت کاهش آلودگی نوری را ایراد نمودند :
در ابتدا در مورد نجوم در گذشته و امروز صحبت شد و اینکه در قدیم به جای واژه ی نجوم یا ستاره شناسی ، از واژه ی هیئت استفاده می شده و منجمان را بعضا افرادی می دانستند که به تعبیر امروزی به خرافات و طالع بینی روی می آورده اند.سپس با نمایش تصاویر ویژه ، انفجار بزرگ یا مهبانگ و اتفاقات پس از آن به صورت اجمالی شرح داده شد.همچنین به دوران تابش و عصر تاریک نیز اشاراتی شد و این نکته نیز تصحیح شد که برخی بر این باورند در ابتدا و در زمان مهبانگ ، نور وجود داشته در صورتیکه اینچنین نبوده و اتفاقاتی افتاده که پس از آن نور ایجاد شده است.در ادامه به تلسکوپهای در حال ساخت در دنیا از جمله تلسکوپ ELT اروپا که دارای 670 آینه ی 1 متری می باشد اشاره شد.همچنین تلسکوپهایی با عنوان hyper telescope در حال ساخت هستند که طی 20 سال آینده بهره برداری از آنها پیش بینی می شود. مروری بر کیهانشناختی ارسطویی ، عبدالرحمان صوفی ، رصدخانه شیراز و تبریز نیز صورت گرفت و شخصیتی با نام محمودخان قمی معرفی شد، که گویا اولین فرد ایرانی است آموزش دیده در زمینه نجوم مدرن است وی عبور سیاره ی زهره را به ناصرالدین شاه نیز نشان داده است و هنگامی که از او درخواست ساخت رصدخانه ی سلطنتی ایران راکرد جواب شاه این بود که تو جوانی خام و بی تجربه ای و پول را نباید صرف هوا کرد!
اما پیرامون رصدخانه ی ملی و ارتباط آن با آلودگی نوری ، همین نکته کافی است که وجود نور در نزدیکی این مکان زحمات چندین ساله مسئولین را به هدر خواهد داد.برای احداث رصدخانه ی ملی ، پس از بررسی های متعدد ، 4 نقطه ی جنوب استان خراسان ، قم ، کاشان و کرمان در کشور مشخص شد و در نهایت به این نتیجه می رسند که آسمان کاشان و به ویژه قم نسبت به دو شهر دیگر از تلاطم جوی کمتری برخوردار است و جوی آرام را داراست.به این نکته نیز اشاره شد که با همکاری مسولین و تلاش بی وقفه ، ایران می تواند پرچم دار آسمان پاک در 20 سال آینده باشد.
در ادامه دکتر محمد علی رضایی نویسنده ی کتاب " پژوهش در اعجاز علمی قرآن " و پژوهشگر مبحث قرآن و علم سخنرانی خود را ارائه نمودند:
در قرآن کریم حدود 310 بار از آسمان ، 461 بار از زمین ، 300 بار روز ، 100 بار شب ، 30 بار از خورشید یاد شده است. مباحث علمی قرآن در کل به 4 دسته تقسیم می شوند: 1- اشارات علمی 2- شگفتی های علمی 3- اعجازهای علمی قرآن 4- نظریه پردازی علمی قرآن
قرآن کریم در ابتدا توجه انسان را به آسمان می دوزد و هدف آن شناخت خدا و قدرت اوست .قرآن در واقع انسان را به رصد آسمان دعوت می کند.حال مشاهده آسمان و زیبایی ها و نشانه های قرآن نیازمند مکانی تاریک و بدون الودگی نوری است ، بنابراین درحالیکه که حدود 5% آیات قرآن و روایات ، به مبحث آسمان مربوط است ، می بایست زمینه را برای تماشای آسمانی پاک فراهم کرد.
سپس حجت الاسلام و المسلمین حسینی ، مشاور استانداری قم سخنرانی خود را آغاز نمودند:
View Raw Image>
اولین کنفرانس آلودگی نوری در سال 1955 در کشور ایتالیا برگزار شد .آلودگی نوری در واقع عملی غیر اخلاقی است و تأثیرات آن نه تنها شامل حال منجمان می شود، بلکه موجب بهم خوردن سیستم امنیتی بدن انسان و به خطر انداختن زندگی موجودات زنده می شود.یکی از عامل های ایجاد آلودگی نوری ، افزایش جمعیت است .همچنین رشد صنعت در کشورهای جهان سوم و درحال توسعه نیز موجب افزایش آلودگی نوری شده است. عدم فرهنگ سازی در این زمینه نیز موجب مشکلاتی را فراهم کرده است.به منظور کاهش آلودگی نوری پیشنهاداتی ارائه شد که به مرور آنها می پردازیم :
مهندسی نور ، طراحی چراغ های مناسب ، اطلاع رسانی علمی و گسترده در سطح کشور به ویژه صدا و سیما ، ورود مردم به این نهضت و... همچنین آمادگی کامل استانداری قم برای ورود به این عرصه اعلام شد.یکی از اهداف استانداری ، تأسیس شهرک نجوم در نزدیکی رصدخانه ی ملی ایران به منظور انجام فعالیت های نجومی و رصدی است.
پس از پایان کارگاههای تخصصی 16 بهمن ماه برنامه رصدی کوتاهی با حضور شرکت کنندگان و سخنان جناب آقای حامد میرزاخلیل برگزار شد که در طی آن پیرامون تأثیرات آلودگی نوری و طراحی نا مناسب لامپ ها بر مشاهده ستارگان به صورت عملی نشان داده شد.
صبح روز 5 شنبه 17 بهمن ، ادامه ی کنفرانس آلودگی نوری را شاهد بودیم که با سخنرانی جناب آقای دکتر سپهر اربابی پیرامون طرح رصدخانه ی ملی ایران آغاز شد:
پس از تصویب طرح در هیئت دولت با توجه به پوشش ابری و بررسی ساختار زمین شناسی از بین 33 نقطه ، 4 منطقه برای استقرار تیم های پارامتر دید انتخاب شد.همچنین دستگاهی با نام DIM به منظور شناخت تلاطم جو تهیه شد .روشنایی آسمان ، بخار جو ، افت و خیز دما در ارتفاع های مختلف ، پارامتر دید و... از جمله مهمترین موارد برای بررسی مکانیابی رصدخانه است.همچنین پانل خورشیدی ، سنسور دما و... از جمله دستگاههای مورد نیاز می باشند.گام بعدی در راستای این هدف ؛ برنامه ریزی علمی با نظارت و مشاوره ی متخصصان اروپایی و امریکایی به منظور اجرای طرح های مشترک با رصدخانه های دنیاست.همچنین برای انتخاب نسبت کانونی و دیگر مشخصه های تلسکوپ 3 متری رصدخانه ی ملی از جمعی از منجمان در مورد نوع اجرامی که رصد میکنند نظر سنجی به عمل آمد.حذف نورهای مزاحم ، مهندسی نور ، تهیه قطعات ، راه اندازی و در نهایت بهره برداری طرح از اقداماتی است که در آینده شاهد آن خواهیم بود.
جناب آقای دکتر محمد تقی میرترابی ، استاد دانشگاه الزهرا ، دیگر سخنران سمینار ، با موضوع پارامتر دید یا seeing بودند:
در ابتدا در مورد کیفیت آسمان و قدرت تفکیک ستارگان دوتایی صحبت شد که در صورت حضور آلودگی نوری چه تأثیرات نا مطلوبی در ارائه تصویر مورد نظر خواهد داشت.هنگامیکه نورهای اضافی به آسمان می تابند و به لایه های جوی برخورد می کنند ، دوباره باز می گردند و همین موجب ایجاد آلودگی نوری و پدیده هایی چون گنبد نوری می شود.همچنین بهتر است به جای استفاده از لامپ های موسوم به گازی و خیاری ، که طیف بسیار گسترده ای دارند ، از لامپهای سدیم کم فشار زرد رنگ استفاده شود ، زیرا علاوه بر مصرف انرژی کمتر ، عمر بیشتری دارند و به دلیل داشتن طیف مناسب ، منجمان با استفاده از فیلترهای ویژه ، قادر به حذف آن هستند.در مورد رصد خانه ی ملی ایران ، تأکید شده که در شعاع 5 کیلومتری رصدخانه، آلودگی نوری می بایست حذف شود.همچنین شهرهای اطراف این مکان به ویژه اصفهان نیز در کاهش آلودگی نوری منطقه باید همکاری لازم را به عمل آورند.
جناب آقای دکتر شاهین حیدری ، استاد دانشگاه تهران ، پیرامون نور و روشنایی در طراحی و معماری سخنرانی خود را ایراد نمودند:
ابتدا در مورد گازهای گلخانه ای و تأثیرات آن از جمله افزایش دما ، دی اکسید کربن ، شکستن یخ های قطبی و...صحبت شد.پیشنهادات برای کاهش آلودگی نوری:برنامه ریزی دقیق و علمی ، استفاده از منابع تجدید پذیر انرژی و... روشنایی در شهر یک عامل تهدید کننده است که کنترل آن در دایره قدرت مسئولین و نه افراد می باشد.اصول روشنایی شهری:کنترل نحوه چیدمان و چگونگی استفاده از روشنایی فضاهای شهری ، حد استفاده از روشنایی ، ایجاد آسایش بصری ، توجه به روشنایی مفید ، توجه به اصل تأثیر و کارآمدی ، توزیع دقیق روشنایی بدون هدر دادن انرژی ، استفاده از لامپ های با دوام و کم مصرف .آلودگی نوری در واقع روشنایی نا خواسته ای است که در طی آن بیش از حد نیاز نور تولید می شود و پدیده های آزاردهنده ای چون خیرگی را ایجاد می کند .روشنایی تند زاویه ای :روشنایی آزار دهنده ای که خواب و آسایش ساکنین ساختمان مقابل را مورد تهدید قرار می دهد .
سپس دکتر میبدی در مورد سنجش از دور با استفاده از تصاویر ماهواره ای سخن گفتند:
سنجش از دور در واقع علمی است که به وسیله ی آن مشخصات اجرام مختلف را بدون تماس با آن دریافت می کنیم.از جمله فواید آن ، ثبت عوارض سطح زمین در محدوده ای وسیع با هزینه ی کم و در مدت زمان کوتاه است.قراردادی با نام معاهده ی آسمان باز وضع شده که در آن هر کشوری می تواند هر ابزاری که می خواهد را در مدار زمین قرار دهد و اگر کشوری این توانایی را نداشته باشد جزو کشورهای کور محسوب می شود.در ادامه انواع ماهواره ها از قبیل :هواشناسی ، مخابراتی ، مطالعاتی ، تحقیقاتی ، جاسوسی ، تعیین موقعیت(GPS) مورد بررسی قرار گرفتند.برای تصویر برداری از زمین در شب می بایست از ماهواره های راداری استفاده کرد زیرا عکس برداری به وسیله ی آنها به روز و شب یا پوشش های جوی بستگی ندارد.تنها ماهواره ای که تاکنون می تواند اطلاعات خود را در شب دریافت کند ، ماهواره ی DMSP وزارت دفاع امریکاست که یک نقشه آلودگی نوری در اختیار ما قرار می دهد و موجب سهولت در انتخاب سایت های رصدی می شود.
نویسنده:فائزه چقاجردی
عکس ها از محمد رحیمی