برنامه های سال جهانی نجوم اصفهان در گفتگو با آقای مهدی اسحاقی مدیر مرکز آموزش نجوم ادیب

بر شما باد کشف جهان

افتتاحیه سال ملی نجوم در اصفهان

ستاره‌شناسی یکی از قدیمی‌ترین علوم پایه بوده و در گذشته و حال، به طور بنیادین در تحول و رشد دیگر علوم و کاربردهایشان در عرصه ای وسیع، نقش مهمی ایفا نموده است. درست چهارصد سال پیش گالیلئو گالیله، دانشمند ستاره شناس ایتالیایی، اولین رصد خود را از طریق تلسکوپ انجام داد و به همین مناسبت مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی بیانیه ای سال 2009 میلادی را سال جهانی نجوم نامید و از کشورهای جهان درخواست کرد تا با کمک به برگزاری این سال اهداف آن را تحقق بخشند. تا کنون بیش از 135 کشور دست همکاری به هم داده اند تا با ترویج علم ستاره شناسی ساکنین زمین را با کائنات نزدیک تر سازند. سال جهانی نجوم فرصت خوبی است تا جهان هستی را بهتر و بیشتر بشناسیم. مهدی اسحاقی فوق لیسانس فیزیک (گرایش کیهانشناسی) و مدیر مرکز آموزش نجوم ادیب اصفهان، از افتتاحیه رسمی سال ملی نجوم در اصفهان سخن می گوید.

چرا باید یک سال را به نام سال جهانی نجوم بنامیم و چرا سالگرد رصد گالیله به عنوان بهترین مناسبت برای این نامگذاری انتخاب شد؟

یکی از فعالیتهایی که به صورت نمادین انجام می گیرد انتخاب سالی به نام موضوعی است تا اهمیت آن موضوع در میان مردم و مسئولان بیش از پیش بیان شود و فضایی ایجاد گردد تا اگر در صورت غفلت یا عدم آگاهی به آن موضوع توجهی نشده است بتوان نقصان های موجود در آن را برطرف نمود. در این فضای ایجاد شده دست اندرکاران می توانند به فعالیتها و پروژه های کلانی بپردازند که شاید قبلا امکان تصویب واجرای آنها فراهم نبوده است. نامگذاری این سال به نام نجوم حرکت بزرگی در توسعه فرهنگی، زیربنایی، اقتصادی و تجهیزاتی است. سال جهانی نجوم از طرف یونسکو و اتحادیه بین المللی نجوم که متولیان این طرح هستند مطرح شد و مجمع عمومی سازمان ملل سال 2009 را به عنوان سال جهانی نجوم نامگذاری کرد و از کشورهای جهان درخواست کرد تا با کمک به برگزاری این سال تلاش کنند اهداف آن تحقق یابد. سال جهانی نجوم كه به مناسبت چهارصدمین سالگرد استفاده از تلسكوپ نجومی برای نخستین بار توسط گالیلئو گلیله برگزار می‌شود، یك جشن جهانی نجومی و همكاری اجتماعی و فرهنگی خواهد بود و تاکید فراوانی بر آموزش، اشتغال عموم و مشارکت جوانان دارد.

هدف اصلی این برنامه جلب توجه جهانیان، بخصوص جوانترها، به نجوم و دیگر علوم با شعار "بر شما باد کشف جهان" است. اهداف کلی سال جهانی نجوم که از طرف این دو سازمان معرفی و اجرا شده اند چه هستند؟

طبق قطعنامه ای که صادر شد و همه کشورها آن را تایید نمودند اهداف اصلی پروژه سال جهانی نجوم عبارتند از:

1.          افزایش سطح علمی افراد

2.          بالا بردن گسترده سطح دسترسی به یافته‌ها و دانش جدید و آزمایشهای رصدی

3.          قدرتمندتر كردن ارتباطات نجومی و منجمان در كشورهای جهان

4.          پشتیبانی و حمایت از تحصیل علمی رسمی و غیر رسمی

5.          فراهم نمودن تصویری جدید از دانش و دانشمندان

6.          ساده سازی شبكه های جدید و تقویت شبكه های موجود

7.          تقویت نمایی از تعادل جنسی دانشمندان در همه‌ مراحل و ارائه مشاركت بیشتر توسط اقلیتهای به نمایش درآمده در حرفه های مهندسی و علمی

8.          ارتقای مراقبت و محافظت از میراث طبیعی آسمانهای تاریك در مناطقی همچون پاركهای ملی، سایتهای رصدی و كویرها

همچنین برجسته كردن مباحث نجومی در زندگی روزمره‌ مردم، برگزاری برنامه های رصدی، امكان مشاهده‌ آسمان از پشت تلسكوپ برای مردم و خصوصا كودكان و جوانان، دخیل كردن مراكز نجومی كشور های در حال توسعه در برنامه های جهانی، گسترش لوازم آموزشی مورد نیاز و توزیع آنها در سطح مدارس جهان، آموزش مدرسان مدارس، برگزاری همایش ها و سخنرانی برای عموم، ایجاد راهكار برای تسهیل ورود محققین و دانشمندان به برنامه های عمومی برای شكستن دیدگاه سنتی موجود نسبت به دانشمندان و نشان دادن هیجان موجود در اكتشافات علمی و وجهه اجتماعی دانشمندان، دخیل کردن هرچه بیشتر افراد و گروه های آماتور و حرفه‌ای در جمع های نجومی، فراهم آوردن امکان شرکت همه فارغ از جنسیت در این برنامه ها، جمع آوری و ارائه اطلاعات درباره وضعیت زنان شاغل و مشکلات آنها و بررسی راه حل های ممکن، همکاری با انجمن جهانی آسمان تاریک در سال جهانی نجوم، پیاده کردن ابتکار یونسکو و انجمن جهانی نجوم در طرح "میراث نجومی جهان"، درخواست از دولت ها جهت وضع و ارتقاء قوانین مربوط به حفاظت از آسمان تاریک، و بالاخره مطرح نمودن و شناساندن جنبه های زیست محیطی بحث های مربوط به آسمان تاریک که در روند تصمیم گیری های آتی موثر باشد از جمله برنامه‌های این سال می باشد.

پروژه های مختلفی تحت عنوان پروژه های عمومی و ویژه از سوی دبیرخانه سال جهانی نجوم معرفی شده اند. این پروژه ها چه هستند و علاقه مندان چگونه می توانند در آنها مشارکت نمایند؟

هدف از پروژه های عمومی این طرح بالابردن اطلاعات نجومی افراد و مشارکت دادن عموم مردم در این برنامه هاست. اولین پروژه عمومی مطرح شده "100 ساعت نجوم" است که به مدت 4 روز از تاریخ 13 فروردین تا 16 فروردین 88 به مدت 100 ساعت برنامه های رصدی بی نظیری را برای مردم سراسر دنیا به ارمغان می آورد. در روز اول مراکز علمی منتخب در یک ارتباط زنده پیرامون مقوله های جاری به بحث و تبادل نظر خواهند پرداخت و مراجعه کنندگان به مراکز علمی منتخب با استفاده از تلسکوپ های هدایت شونده از راه دور بر روی اینترنت رصدهای زنده انجام می دهند. روز دوم ارتباط زنده 24 ساعته رصدخانه های تحقیقاتی، روز سوم مهمانی 24 ساعته جهانی ستاره‌ها و بالاخره روز چهارم، 16 فروردین، که روز آفتاب نامگذاری شده است مهمانی 24 ساعته جهانی ستاره هاست که به مدت 24 ساعت، تلسکوپ ها مخصوصا تلسکوپ های خورشیدی به صورت رایگان برای تماشا در اختیار عموم قرار می گیرند.

برنامه آموزشی "معلمان گالیله" که به آموزش نجوم، منابع و روش های تدریس و ترویج نجوم می پردازد، "دفتر خاطرات کیهانی" که ستاره شناسان حرفه ای خاطرات روزانه خود را در رابطه با شغل و زندگی شان در سایت www.cosmicdiary.org  قرار می دهند، "آسمان تاریک" که برای حفظ سیاره ما برای نسل های آینده و کاهش آلودگی نوری برگزار می شود، "آن زن ستاره شناس است" برای مشارکت زنان و دختران و ایجاد تعادل جنسیتی بین مردان و زنان در فعالیت های نجومی، "نجوم و میراث جهانی"، " توسعه نجوم در جهان سوم" و "شناخت هستی"،  از دیگر برنامه های عمومی این طرح است.

پروژه های ویژه نیز که مختص منجمان حرفه ای در نظر گرفته شده اند شامل " آسمان تاریک"، "چهارصد سال تلسکوپ"، "ماهواره های گالیله ای"، "پیرامون جهان"، "شکارچیان سیارات بیرونی"، گرفت سال 1919، و "آسمان برای کشف از آن تو" می باشد.

سال جهانی نجوم از تاریخ 12دی ماه همراه با آغاز سال 2009 میلادی در سراسر جهان آغاز و جشن گرفته شد. این مراسم از چه تاریخی و چگونه در ایران آغاز خواهد شد؟ برنامه افتتاحیه این سال در اصفهان چگونه برگزار می شود؟

پس از اینکه سال 2009 سال جهانی نجوم نامیده شد جامعه نجوم ایران تصمیم گرفت تا سال 1388 خورشیدی را به عنوان سال ملی نجوم نامگذاری کند. اولین روز و هفته سال جدید میلادی با نخستین پروژه جمعی سال جهانی نجوم با نام سپیده دم (Dawn)، برگزار شد که مردم در خیابان ها به رصد خورشید پیش از غروب پرداختند. در ایران نیز با اجرای این پروژه به استقبال سال جهانی نجوم رفتیم. این مراسم از نیمه دوم اسفند ماه با برگزاری مراسمی در سراسر کشور جشن گرفته می شود. با توجه به تعداد گروههای فعال نجومی در استان اصفهان و مخصوصا مرکز نجوم ادیب که به عنوان مرکزی شاخص در زمینه نجوم فعالیت دارد، تصمیم گرفته شد تا مراسم افتتاحیه پیش از آغاز سال ملی نجوم و همزمان با باشگاه نجوم اصفهان برگزار شود. لذا جشن افتتاحیه این سال در دو بخش در 26 اسفند برگزار خواهد شد. ابتدا مراسمی با حضور دو استاد برجسته نجوم اصفهان آقای دکتر کیاست پور و آقای دکتر عبدالهی، آقای تحویل پور، معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری اصفهان و رئیس هیات امنای مرکز ادیب، اساتید کلیه دانشگاه های استان اصفهان، مسئولان کلیه گروه های نجومی، رئیس ستاد استهلال استان اصفهان، گروه های نجومی دانشگاه های استان اصفهان، روسای نواحی آموزش و پرورش، مرکز تحقیقات معلمان اصفهان و مسئولان سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان از ساعت 16:00 الی 18:30 در تالار اجتماعات کتابخانه مرکزی برگزار خواهد شد و پس از آن در مرکز آموزش نجوم ادیب برنامه رصدعمومی و نورافشانی را خواهیم داشت که شرکت در هر دو برنامه برای عموم آزاد است.

با توجه به اینکه مرکز نجوم ادیب از سال 1374علاوه بر آموزش ستاره شناسی در تمام مقاطع سنی با برگزاری برنامه های متعدد به بهانه هفته نجوم، فضا، رخدادهای قابل توجهی چون کسوف، خسوف و گذرها، رصدهای عمومی و باشگاه های نجوم ماهانه تلاش فراوان  جهت جلب توجه عموم مردم به اهمیت علم ستاره‌شناسی و ارتقای دسترسی آنها به آگاهی‌های جدید در این زمینه نموده است، کدامیک از پروژه های سال جهانی نجوم را برگزیده اید و کلا برنامه شما در سال جهانی نجوم چیست؟

مرکز نجوم ادیب دارای تقویم سالیانه ای از فعالیتهای مختلف خود است که عموم مردم می توانند با اطلاع از آنها به طور رایگان حضور به هم رسانند. امسال نیز تقویم یک ساله ای برای سال ملی در نظر گرفته ایم که شامل فعالیتهایی در سطح شهر اصفهان و ملی است که به طور کلی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

·         کلاسهای آموزش نجوم (نجوم1، نجوم2، نجوم رصدی، کیهانشناسی، تاریخ نجوم، زبان تخصصی نجوم، عکاسی نجومی و...)

·         برگزاری کارگاههای آموزشی (کارگاه گرانش و فناوری فضا)

·         پروژه جهانی 100 ساعت ستاره شناسی

·         برگزاری شب یوری (23 فروردین)

·         هفته جهانی نجوم (اردیبهشت)

·         روز ساعتهای آفتابی (31 خرداد)

·         شاخص قبله (6 خرداد و 24 تیر)

·         خورشید گرفتگی 31 تیر

·         نمایشگاه انسان و فضا (هفته اول مهر)

·         ماه گرفتگی جزئی 10 دی

·         خورشید گرفتگی جزئی 25 دی

·         اجرای پروژه رابطین نجوم مدارس

·         رصدهای خارج از شهر

·         باشگاه های ماهانه نجوم (دوشنبه آخر هر ماه)

·         رصدهای عمومی ماهانه (نزدیکترین پنجشنبه به تربیع اول ماه)

·         ترجمه کتب، مقالات و مستندات ستاره شناسی

از اوایل سال جاری تدابیری برای تشکیل دبیرخانه ای مختص سال نجوم در استان اصفهان اندیشیده شد که به صورت رسمی از دو هفته پیش فعالیت خود را آغاز کرده است. در نظر داریم تا فعالیت گروه های نجومی استان اصفهان بیشتر شناخته شده و به صورت منسجم فعالیت های مشترک با هم داشته باشند. از اواسط امسال تمامی گروه های استان اصفهان و دانشگاه های این استان که تاکنون قریب به 15 گروه نجومی هستند هر دو هفته یکبار در نشست های این انجمن شرکت کرده اند که به زودی اخبار این دبیرخانه در وبلاگی در اختیار علاقه مندان قرار خواهد گرفت.  

آیا پروژه سال جهانی نجوم تنها به این سال محدود می شود؟ دورنمای آن و مخصوصا آینده نجوم اصفهان را در این یکسال با توجه به برنامه ریزی هایی که تا کنون انجام گرفته است چگونه می بینید؟

سال نجوم بهانه و تمرینی است تا ابتدا تعاملی بین گروه های نجومی داخل استان و سپس بین گروه های نجومی سطح کشور برقرار کنیم. از این طریق می توانیم منسجم تر از قبل در قالب گروه های نجوم آماتوری و با انجام فعالیت های مشترک پروژه های ملی و بین المللی تعریف کنیم. به واسطه این سال یاد می گیریم که چطور نوع فعالیتهایمان را گسترش دهیم تا علیرغم فعالیت نجومی سهم خود علاقه مندان و عموم مردم را در اجرای این برنامه ها بیشتر کنیم. در مرکز نجوم ادیب تلاش کرده ایم تا اکثر فعالیت ها توسط خود اعضا انجام بگیرد تا فرهنگ فعالیت گروهی، سازماندهی و مدیریت را فرابگیرند. در نظر داریم در سال جهانی نجوم این روحیه فعالیت گروهی را در سطح وسیع تری توسعه دهیم. قطعا در سال های بعد به واسطه این فرهنگ سازی در فعالیت های عمومی و تخصصی بسیار موفق تر خواهیم بود. اما نقش محوریت مرکز نجوم ادیب و توسعه فضای فیزیکی آن از جمله موارد بسیار مهمی است که امیدواریم در این سال تحقق یابد.

عموم مردم چگونه می توانند در جریان برگزاری فعالیت های مرکز ادیب قرار بگیرند و در آنها مشارکت نمایند؟

علاقه مندان می توانند با شرکت در برنامه های منسجم ماهانه مرکز نجوم ادیب، رصدهای عمومی و باشگاه های نجوم و یا شماره تماس 6683535 در جریان برنامه های سال جهانی نجوم قرار بگیرند. همچنین اخبار مرتبط با این برنامه ها را از طریق وب سایت مرکز نجوم ادیب به آدرسhttp://Adibcenter.com  و باشگاه نجوم اصفهانhttp://isfastro.com  پیگیری کنند.

سخن آخر، نقش مباحث ستاره شناسی در زندگی انسان و توصیه شما به تمامی علاقه مندان به این رشته چیست؟

علم نجوم یکی از جذاب ترین شاخه های علمی است که در آن حضور جدی و موثر تمام علوم پایه از جمله فیزیک، شیمی، ریاضی، کامپیوتر و دیگر علوم را شاهدیم. به همین خاطر با فراگیری علم نجوم از علوم دیگر نیز استفاده خواهیم کرد. یکی از ویژگی های این علم آن است که با دریافت اطلاعات بیشتر جذابیت ما به آن نیز بیشتر می شود. نجوم علاوه بر افزایش دانش ما، از لحاظ روحی نیز بسیار التیام بخش است. در آسمان فرهنگی نهفته است که با نگاه به آن و دانستن زبان ارتباط با آن آرامشی وصف نشدنی به انسان دست می دهد. علم نجوم زمینه بسیار مناسبی برای پر نمودن اوقات فراقت است. توصیه  من به خانواده ها این است که نگران فعالیت جوانان خود در این زمینه نباشند و آنها را محدود نکرده و تصور نکنند که نجوم مانعی در پیشرفت تحصیل فرزندان آنها است. چرا که شاید با جاذبه زیاد این علم تصور شود که زمان زیادی از آنها گرفته می شود. اما همانطور که گفته شد نجوم آزمایشگاهی است برای تمامی علوم پایه که دانش دانش آموزان را بسیار افزایش می دهد و باعث رشد چشمگیر آنها در مقاطع دیگر تحصیلی می شود. از طرف دیگر می توان گفت فعالیت در مراکز نجومی چون مرکز ادیب با وجود حضور پر رنگ دانش آموزان، دانشجویان، دبیران و اساتید رشته های مختلف در این حوزه و تعامل با آنها کمک بزرگی به شناخت علاقه آنها مخصوصا در انتخاب رشته تحصیلیشان است. دانش آموزان آرام آرام با تمامی حیطه های علوم ارتباط برقرار می کنند و علایق خود را شناسایی کرده، در یک محیط سالم علمی و فرهنگی با انجام فعالیت گروهی روابط عمومی، اجتماعی و علمی خود را تقویت می کنند و می توانند که برای آینده خود بهتر تصمیم گیری کنند.

و نکته مهم دیگر اینکه ابتدایی ترین مباحث کاربردی که در نجوم فرامی گیریم آشنایی با آسمان، جهت یابی، قبله یابی، کره سماوی، آشنایی با ساختار تقویم، گذشت روز و شب و سال، شناخت موقعیت جهانی‌ در روز و شب آسمان، و همه مواردی است که در زندگی شخصی هر فرد اثر گذار است.