اولین بار که فیلم سینمایی "خیلی دور، خیل نزدیک" را دیدم، به نظرم بسیار دور از واقعیت می نمود. این که رصدگران در قالب گروه های مجزا از شهرهای مختلف خود را به کاروانسرای دور افتاده ای در دل کویر برسانند و ماراتن در جایی جز کاروانسرای قصر بهرام با موفقیت برگزار شود، رویدادی بود که هرگز در واقعیت اتفاق نیافتاده بود!

اما امسال ماراتن مسیه در رصدگاهی جز کاروانسرای قصر بهرام، در کویر سه قلعه از توابع شهرستان سرایان در استان خراسان جنوبی و صدها کیلومتر دورتر از پایتخت با همت منجمان آماتور و مسئولان مشتاق ترویج نجوم در این استان با موفقیت برگزار شد. کاروان های رصدگران از اقصی نقاط کشور عازم بیرجند شدند تا ماراتن در 2 و 3 اردیبهشت برگزار شود. در این بین اتفاق مهم دیگری هم افتاد: راه اندازی نخستین رصدگاه نجومی در کشور که گام نخست و مؤثری در توسعه گردشگری نجومی در شهرستان سرایان و حتی کشور بود

ماراتن مسیه گردهمایی بزرگ رصدگران آسمان در بهار هر سال است که به قصد رصد 110 جرم فهرست مسیه در طول یک شب برگزار می شود و رصدگران زبده با تلسکوپ های خود زیباترین اجرام غیر ستاره ای شامل سحابی ها، کهکشان ها و خوشه های ستاره ای را رصد دقیق که نه، گویی جاروب می کنند! صحت این کار را داورانی که خود رصدگران با تجربه ای هستند زیر نظر دارند و در پایان رقابت، هیئت داوران از رصدگرانی که بیشترین تلاش را داشتند تقدیر می کنند، با عنوان برندگان یا برگزیدگان ماراتن، آن ها را معرفی می کنند و جوایز و یادبودهایی اهدایشان می کنند. معمولاٌ برندگان ماراتن در ایران بیش از 100 جرم فهرست مسیه را در طول یک شب رصد می کنند. ماراتن مسیه سال هاست که در بسیاری از کشورها میان علاقه مندان به نجوم برگزار می شود، ولی نه با حضور 170 شرکت کننده و نه این قدر ضابطه مند، منظم، دقیق و در سطح ملی!

ماراتن مسیه برای بیشتر فرنگی ها معمولاٌ یک شب رصدی در ماه مارس است که طی آن همه حاضران می کوشند تا هر چه می توانند از این خوان گسترده زیبای آسمانی بهره بگیرند: رصد و عکاسی کنند، به هم بیاموزند و از هم یاد بگیرند و در نهایت فارغ از هیاهوی زندگی ماشینی امروز، از با هم بودن در طبیعتی بکر و زیر آسمانی تاریک لذت ببرند. در طول ماراتن هم هر یک از رصدگران، آمار تعداد اجرام رصد شده خود را برای خود ثبت می کند. ممکن است به شرکت کنندگان گواهی حضوری از طرف برگزار کنندگان ماراتن مسیه اهدا بشود، یا برای حسن ختام رقابت، برندگانی هم بین خود انتخاب کنند. ولی به صورت محدود و نه با قوانین و ضوابط پیچیده و با انعکاس وسیع در رسانه ها، آن طور که امروز در ایران به صورتی منحصر به فرد، زیر نگاه و توجه عمومی برگزار می شود. چنان که خبرگزاری ها نقدش می کنند و حتی دستمایه ساخت یک فیلم سینمایی پر مخاطب قرار می گیرد!

نهمین ماراتن مسیه ایران در کویر سه قلعه برگزار شد. همان جایی که بهشت رصدگران استان خراسان است، همواره تاریک اش را مثال می زنند و رقابت های رصدی استانی خود را در آن جا برگزار می کنند. منطقه ای با پوشش و گیاهی و جانوری بکر و چشم اندازهای کویری بدیع و صد البته آسمانی تاریک و شفاف که با حد قدر بالاتر از 5/6 مشتاقان طبیعت را به خود می خواند. امسال مهدی هاشمی به نمایندگی از گروه نجوم آسمان مهر، با ارسال درخواست و طرح به کمیته رقابت های شاخه آماتوری، پیشنهاد برگزاری نهمین ماراتن مسیه را در سه قلعه مطرح کرد و نسبت به حمایت مسئولان استان تضمین های لازم را ارائه داد.

اعضای کمیته رقابت ها، ضمن سه سفر کاری به منطقه و بازدید از روند انجام کارهای مربوط به ساخت رصدگاه با امکانات استاندارد و فراهم کردن تجهیزات لازم برای برگزاری ماراتن مطمئن گردیدند.

ثبت نام برای ماراتن نهم از بهمن 87 آغاز شد. هرچند نخست قرار بود ماراتن در ایام نوروز برگزار شود، پیش بینی های ناامید کننده هواشناسی و در خواست های شرکت کنندگان و مسئولان استان خراسان جنوبی مبنی بر به تعویق افتادن زمان برگزاری رقابت، دوم و سوم اردیبهشت ماه را نامزد برگزاری ماراتن نهم کرد. 420 نفر برای شرکت در ماراتن ثبت نام کردند که پس از گزینش و بررسی پرسشنامه ها، 170 نفر از 54 شهر کشور در قالب 110 گروه رصدی برای حضور قطعی در ماراتن نهم پذیرفته شدند. حدود 40 گروه با دوربین دوچشمی و 70 گروه با تلسکوپ به ماراتن آمده بودند. %40 مجموع رصدگران را خانم ها تشکیل می دادند و قریب به %70 رصدگران برای نخستین بار در ماراتن شرکت می کردند. از این جمع %60 دانشجو و %30 دانش آموز و جوان ترین و مسن ترین شرکت کننده به ترتیب 12 و 47 ساله بودند. پس از تهران بیشترین تعداد شرکت کنندگان از استان های خراسان، سمنان و زنجان بود. ولی از یزد، آذربایجان غربی و هرمزگان نماینده ای حضور نداشت. از استان میزبان، یعنی خراسان جنوبی نیز 12 شرکت کننده حضور داشتند که شاهدی بر رشد علاقه به نجوم آماتوری در این استان است.

ماراتن نهم در دو بخش آموزشی و رقابتی برگزار شد که درصد حضور شرکت کنندگان در هر بخش به ترتیب 40 و 60 بود. در بین 70 تلسکوپ در ماراتن، 34 تلسکوپ گشودگی دهانه 8 اینچ و بالاتر داشتند. بی شک احمد کریمی که برنده نخستین ماراتن مسیه ایران با یک تلسکوپ 5 اینچ بود _ تلسکوپی بزرگ و رویایی در 10 سال پیش! _ هرگز فکر نمی کرد که هشت سال بعد، در نقش دبیر ماراتن، این برنامه را در حالی هدایت خواهد کرد که 34 اپتیک بزرگ در آن حضور دارند!

هیئت داوران ماراتن نهم متشکل از 24 داور از اقصی نقاط کشور بر کار رصدگران را داوری می کردند که 5 نفرشان برای نخستین بار داوری ماراتن را تجربه می کردند. این همکاران در رده آموزشی به ترتیب حروف الفبا عبارتند از: محمد حسين الماسي، سيد مصطفي امام،  حامد پور خرسندی، خسرو جعفري زاده، علي فتح الله زاده، احمد كريمي، كاظم كوكرم، علي متين‌ فر، محمد نيلفروشان.

داوران در رده رقابتی نیز عبارت بودند از: علي ابراهيمي سراجي، امير حسين ابوالفتح، سميه اصغر پور، سعيد بهرامي نژاد، سيد علي اصغر رباني، احسان رستمي زاده، حامد زارع، سپيده سلمانيان، تيمور سيف اللهي، سهراب عليدوستي، ندا قاسمي، كاوه كشاورزيان، اسماعيل محمدي، سجاد مهدي‌زاده، عليرضا وفا.

گروه پيشاهنگان و امور اجرايي تيم رقابت نيز با شور و دلسوزي فراوان كليه عوامل برگزار كننده اين رقابت را حمايت كردند كه جا دارد در اينجا صميمانه از اين دوستان تشكر نمائيم.اين همكاران هم از جانب تيم اجراي انجمن آسمان مهر بيرجند بودند و هم از جانب تيم همراه كننده شركت كنندگان شهر هاي شمالي كشور همكاران ما در تهران عبارت بودند از :ساناز مصطفي زاده ،کاظم کوکرم، محمد الماسی،محمد حسین فعال امیری، مهدی زمانی، هومن نجفی، پویه سالار، بابک مشمولی ودوستان ياري دهنده اين رقابت در بيرجند عبارت بودند از: مهدی هاشمی، سحر زنگنه، محبوبه جباري، مريم دهقان ، فائزه قريشي ، ساره آفتابي ، مريم فقيه ، مصطفي علي زاده ، محسن روحاني نسب ، محسن الهاميان ، محمد ستونگر ، حسين صفايي پور ، حسام گنابادي ، مرتضي علينژاد. 

برگزیدگان ماراتن نهم در بخش تلسكوپي عبارت بودند از: علي تركمان و سبحان حياتي، بهنام افشار، عليرضا ياسي، سعيده قوچكانلو، حامد سليماني، سعيد نظريه، ندا رئيسي، منيره صادق نژاد، مجتبي مقدسي، امير نقوي آزاد، سعيد نصرالهي، صبا عظيما، علي احمديان، سعيد كمال همداني، سينا خسرواني، سهراب افتخاري، احمد رمضان زاده، حميد رضا احمدي، نسترن آهنين، مهدي جمشيدي‌پور، فهیمه بدرقه، علیرضا دانشگر، امین طباطبایی.

برگزیدگان در بخش دوربين دوچشمي عبارت بودند از: حميد رضا هاديان، مجيد قهرودي، مجيد الهي، آرش فتحيان، پويا ابوطالبيان، سعيد خداپناه آراني.

فريده طباطبايي و محمد حسين شريف زاده نیز در رده آموزشی برگزیده شدند.

حامیان برگزاری ماراتن نهم عبارت بودند از: مرکز رشد واحدهای فناوری استان خراسان جنوبی، بخشداری سه قلعه،انجمن نجوم آسمان مهر، سازمان میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی، شرکت ماه سرخ پرشیا، ماهنامه نجوم و ماهنامه فضا که انجمن نجوم ایران را در برگزاری این رقابت ملی یاری دادند.

حاشیه هایی از ماراتن نهم

vامسال برای اولین بار تدبیری در برگزاری ماراتن اندیشیده شد که اگر با آسمان ابری مواجه شدیم، یک شب دیگر هم گروه در رصدگاه بماند تا رقابت برگزار و احتمال برگزار نشدن رقابت به سبب شرایط جوی کمتر شود

vتلاش محمد حسین الماسی در کمیته رقابت ها موجب تهیه بانک اطلاعات مفصلی از شرکت کنندگان شده بود که مدیریت اجرا و برگزاری ماراتن را تسهیل نمود

vطبق هماهنگی ها در زمان ثبت نام، بیشتر شرکت کنندگان در قالب کاروان اصلی اعزامی انجمن نجوم ایران از تهران با اتوبوس راهی بیرجند شده بودند. یک کاروان هم از اصفهان به بیرجند آمد. کاروان دیگر از اهواز با قطار به مشهد سفر کرد و از مشهد با اتوبوس به بیرجند آمد.کاروان چهارم هم از مشهد به طور مستقیم به شهر سه قلعه رفت. رویدادی که همه را به یاد فیلمنامه فیلم «خیلی دور، خیلی نزدیک» می انداخت.

vدر جاده بیرجند به سه قلعه و نیز در خود شهر سه قلعه، تابلوها، بنرها و پوسترهایی که در گوشه و کنار شهر بود و حتی مغازه دارها به شیشه به مغازه نصب کرده بودند و حضور شرکت کنندگان را خوشامد گفته بودند، برای حاضران در ماراتن دلگرم کننده بود.

vهر چهار کاروان اعزامی به همراه شرکت کنندگانی که مستقل سفر کرده بودند از شهر سه قلعه عازم رصدگاه در کویر این منطقه شدند

vدر حین حرکت به سوی رصدگاه، طوفان درگرفت و ابرهای تیره آسمان را به کلی پوشاند، اما احمد کریمی (دبیر ماراتن نهم) با شناختی که از منطقه داشت، در حالی که گروه نگران برگزار نشدن ماراتن بود، به همه اطمینان داد که هنگام غروب خورشید آسمان کاملاٌ صاف خواهد شد و شب به یاد ماندنی خواهیم داشت که همین اتفاق هم افتاد

vوقتی گروه به سه قلعه رسید با مجموعه ای از چادر های برپا شده هلال احمر، اکیپ نیروهای هنگ مرزی، نمایشگاه های عشایری، تریبون سخنرانی و صندلی های چیده شده برای مراسم افتتاحیه، یک سکوی 800 متری برای استقرار گروه های رصدی، سامانه تصویر برداری و سرویس بهداشتی سیار در وسط کویر روبرو شد

vبارش باران در روزهای پیش از ماراتن در کویر سه قلعه موجب تشکیل یک دریاچه فصلی در دق سه قلعه شده بود که منظره  باشکوهی به وجود آورده بود

vپورنگ پورحسینی که همچون گذشته پیشاهنگی ماراتن مسیه را عهده داشت، این بار برای ساخت رصدگاه سه قلعه به واقع از جان مایه گذاشت. طوری که وقتی به رصدگاه رسیدیم، چهره آفتاب سوخته و خسته، اما پر امید او شاهد این مدعا بود

vحضور جمعی از مقامات بلندپایه استان، از جمله استاندار محترم، رییس سازمان میراث فرهنگی استان، فرماندار سرایان، بخشدار سه قلعه به همراه معاونینشان در مراسم افتتاحیه برای خوشامدگویی به شرکت کنندگان، نشان از توجه عمیق مسئولان محلی به این رویداد نجومی داشت

vدر شب رقابت سرمای هوا و کوشش بی وقفه شرکت کنندگان موجب شد تا برخی داوران با کاهش انرژی و افت قوای بدنی مواجه شوند. از این رو محمد جواد ترابی که مدرس نجوم و رصدگر با تجربه ای است، با این که با عنوان خبرنگار در ماراتن حاضر بود، تیم داوری را در مقاطع گوناگون یاری داد

vتیم اجرایی پیوسته با توزیع چای و شیرینی انرژی مورد نیاز افراد گروه را تأمین می کرد

vاگر چه کیفیت غذا در مدت اقامت در سرایان و سه قلعه مناسب بود،  بیشتر حاضران از کیفیت شام در شب رقابت راضی نبودند.

vصبح روز پس از برگزاری ماراتن، بازدید از چادرهای نمایش صنایع دستی عشایر محلی، شتر سواری و رقص محلی نشاط را به اردوی ماراتن آورد. اما عدم هماهنگی میان مسئولان محلی موجب شد تا بیش از نیمی از شرکت کنندگان و داوران برای بازگشت به سه قلعه با کمبود خودرو مواجه شوند! به هر حال تا هنگام ظهر تدارک خودرو برای انتقال شرکت کنندگان به شهر ادامه داشت

vپس از صرف ناهار و استراحت در حسینیه ای در شهر سه قلعه، گروه از دیدنی های دو شهر سرایان و سه قلعه بازدید کردند

vهمچون دوره های قبل سطح نزدیک توانایی رصدگران، کار انتخاب برندگان را برای هیئت داوران بسیار دشوار کرده بود.

vمراسم اختتامیه در شب چهارم اردیبهشت در سالن آمفی تئاتر پژوهش سرای سرایان، با حضور مجدد مقامات بلندپایه محلی برگزار شد و در پایان جوایز برندگان اهدا گردید

vجوایز ماراتن نهم عبارت بود از 18 جام ماراتن مسيه، 26 تنديس ماراتن مسيه، 18 قلم سرمه دوزي نفيس، 18 بسته سوغات سه ‌قلعه، 60 عدد لوح تقدير و همچنين 5 اشتراك يك ساله ماهنامه نجوم و 13 اشتراک یک ساله ماهنامه فضا که طبق رأی داوران میان برگزیدگان و تقدیر شوندگان توزیع گردید

vمراسم اهدای جوایز خود ماراتنی دیگر بود، طوری که بیش از یک ساعت حاضران در سالن، تقدیر شوندگان را تشویق می کردند