زمين يك سياره ويژه است. اين سياره آب مايع دارد و از سطح تكتونيك (لا‌يه سطحيزمين) برخوردار است و اتمسفري دارد كه آن را در مقابل تابش مضرترين اشعه‌هاي خورشيد محافظت مي‌كند. با اين همه بيشتر دانشمندان به اين موضوع اذعان دارند كه ويژه‌ترين حالت كره زمين همانا داشتن انسان هوشمند است.
آلن باس نظريه‌پرداز در زمينه شكل‌گيري سياره‌ها از موسسه واشنگتن شهر واشنگتن دي‌سي، مي‌گويد: زمين تنها سياره‌اي است كه ما از حضور حيات در آن اطلاع داريم. با اين كه سيارات ديگر منظومه شمسي مانند قمر تيتان، به نظر مي‌آيد شايد زماني قابليت حفاظت از اشكال متفاوت حيات را داشته باشد.
به همين خاطر هنوز هم دانشمندان اميد دارند كه با حفر سطح كره مريخ به ميكروب‌ها و باكتري‌ها دست يابند ولي تاكنون زمين تنها كره شناخته شده است كه از حيات محافظت مي‌كند.
الكس ولسزان از دانشگاه ايالتي پنسيلوانيا كه در يك كار مشترك، اولين سياره خارج از منظومه شمسي را كشف كرد، مي‌گويد: تاكنون هيچ جاي ديگري، سياره‌اي شبيه زمين پيدا نكردهايم. او نيز بر اين باور است كه زندگي و حيات روي زمين تنها ويژگي شگفت‌انگيز اين سياره است.
هيچ كدام از موارد مذكور، راز معما را نمي‌گشايد، بلكه فهم اين كه چه چيزي زمين را ويژه مي‌كند، مي‌تواند در يافتن سيارات ديگر و پيش‌بيني وضعيت آنها به ما كمك كند.
اين واقعيت كه زمين نه تنها ميزبان زندگي،بلكه حيات هوشمند نيز است، شرايط زمين را دو برابر خاص و «خودويژه» مي‌كند.
گريگوري لافلين اخترشناس و شكارچي سياره از دانشگاه كاليفرنياي سانتاكروز مي‌گويد: حتي زندگي هوشمندانه اين سياره (كه همانا انسان باشد) موشك‌هايي را ساخته است كه سفر به خارج از سياره را ميسر مي‌سازد.
لافلين ضمن اذعان اين كه اين دستاوردها بايد به عنوان نمونه‌اي از ويژگي خاص سياره ما محسوب شود، ميافزايد: در طول نيم‌قرن گذشته، سياره زمين روي پوسته‌اش، تكه‌هاي كوچكي از فلزات را به هم چسبانيده و اين اشياي مصنوعي جالب را به تمام نقاط و سيارات منظومه شمسي پرتاب كرده است.
او در ادامه مي‌گويد: از نگاه مردم‌شناسي ما معمولا خودمان را از سياره‌اي كه روي آن زندگي مي‌كنيم، تفكيك مي‌كنيم ولي اگر با چشم نظاره‌گري خارج از سياره (زمين) به آن نگاه كنيم، اين سياره به عنوان يك كل ديده مي‌شود كه اين موارد مشخص و برجسته را از سر گذرانده است.
دنياي آب: سياره زمين براي ايجاد حيات كه در عين حال ويژه‌ترين خصوصيت آن است، ويژگي‌هاي ايده‌آل ديگري را براي زمينه‌سازي آن پيدا كرده است. در ميان سيارات موجود در منظومه شمسي، داشتن آب به صورت مايع در سطح بيروني، يكي از برجسته‌ترين ويژگي‌هايي است كه منجر به شكل‌گيري حيات شده است.
يكي از اخترشناسان دانشگاه بركلي كاليفرنيادر اين زمينه مي‌گويد: شگفت‌انگيزترين ويژگي زمين وجود آب به صورت مايع به مقدار خاص در سطح بيروني آن است.
او ميافزايد: كسي نمي‌داند چرا زمين دقيقا اينقدر آب دارد كه در نگاه نسبي از تعداد مولكول‌هاي آبي كه از مولكول‌هاي سيليكات در كهكشان به وجود آمده، كمتر است. او ادامه مي‌دهد: زمين از آن جهت قابل اشاره است كه اين مقدار آب آن نه آنقدر زياد است كه تمام كوه‌ها و خشكي‌ها را بپوشاند و نه آنقدر كم كه همه سطح زمين مانند سطح مريخ و زهره (خواهرخوانده‌هاي زمين) خشك باشد.
سياره طلايي: علاوه بر ويژگي‌هاي ديگر كه خاص هستند، اين آب كره زمين است كه در مايع بودن، طولاني‌اش ويژه و خاص است. چگونه كره زمين توانسته است آن را به صورت مايع در اقيانوس‌ها حفظ كند، در صورتي كه در كرات ديگر يا يخ زده يا سوخته (اكسيد شده) است.
ديانا والنسيو كه فارغ‌التحصيل سياره‌شناسي از دانشگاه هاروارد است، مي‌گويد: جزئيات زيادي از جمله اين كه چرا زمين تنها سياره موجود با آب مايع در منظومه شمسي ماست بايد روشن شود.
مطمئنا فاصله خاص زمين از خورشيد چنين چيزي را ممكن كرده است، به طوري كه سياره نزديك‌تر به خورشيد انرژي بيشتري را دريافت مي‌كند و سياره دورتر بسرعت يخ مي‌زند.
همين موقعيت در منظومه شمسي، جايگاه ويژه‌اي براي زمين فراهم مي‌آورد كه در نتيجه بروز سطح تكتونيك صخره‌هاي موج‌داري شكل داده كه از فراز بلندترين رشته كوه‌هاي مخروطي تا عميق‌‌ترين جاي اقيانوس كشيده شدهاند.
والنسيو ميافزايد: داشتن سطح تكتونيك زمين را مساعد چرخه سيليكات كربن مي‌كند از آن‌رو بر معيارهاي زماني زمين‌شناسي تاثير مي‌گذارد. با وجود چرخه سيليكات كربن، سطوح كربن در جو زمين قاعده‌مند شده و در نتيجه آن دماي سطح زمين در محدوده خاصي مي‌ماند كه در آن آب به حالت مايع است.
سطح تكتونيك و آب به طور پيچيده‌اي به هم مرتبط هستند. سطوح تكتونيك با قاعده‌مند كردن دما موجب شكل‌گيري آب مايع شده و به قول بيشتر دانشمندان، آب مايع نيز موجب شكل‌گيري سطوح جديدتري از تكتونيك مي‌شود.
مايك براون، كاشف شبه پلوتون جديد، به نامEris كه در پشت پلوتون منظومه شمسي ما قرار دارد، مي‌گويد: سياره زمين بدون آب از هرگونه تغيير و تحولات مربوط به زمين (زمين‌شناسانه) بي‌نصيب خواهد بود. آب سطح سايش تكتونيك‌ها را تغيير مي دهد و از اين‌رو تفاوت زيادي بين تكانه‌ها (زمين‌لرزه‌ها)، آتشفشان‌ها و شكل‌گيري كوه‌هاي سطوح قاره‌ها و كف درياها را ميتوان مشاهده كرد.
در سياره زهره، آب و سطوح تكتونيك، سطوح عميق دريا، كوه‌هاي شيب‌دار و قاره‌هاي خشك ديده نمي‌شود ولي گاهي تكانه‌ها و آتشفشان‌هايي رخ مي‌دهد.
ديگر جنبه ويژه كره زمين اندازه آن است. زمين اگر از اين اندازه‌اي كه دارد كمي كوچك‌تر مي‌بود، نمي‌توانست اين اتمسفر ارزشمند را حفظ كند و اگر كمي هم بزرگ‌تر بود، حجم عظيمي از گاز مي‌شد كه در حرارت زياد آن حالت، ديگر حيات به وجود نمي‌آمد.
مشتري، برادر بزرگ‌تر سياره زمين، كه كمي دورتر در سيستم منظومه شمسي قرار دارد، جلوي برخورد بسياري از غبارها و ذرات فضايي با زمين را مسدود مي‌كند و توانسته براي شكل‌گيري حيات در زمين، پناهگاه ايمني فراهم آورد.
مشتري براي زمين، مثل يك جاروي بسيار بزرگ عمل مي‌كند. غبارها و ذرات فضايي منظومه شمسي را به سمت خود مي‌كشد. اين ذرات، صخره‌هايي به كوچكي خودروهاي ما و به بزرگي كره ماه هستند كه مي‌توانند در برخورد و با ايجاد وزش سنگين در سطح زمين، حيات را به مخاطره بيندازند. اين تاثير نگهدارنده (پوششي) در سال‌هاي اوليه كه تازه كره زمين شكل مي‌گرفت، برايش خيلي مفيد بود.
خود ويژگي زمين
همه موارد ياد شده زمين را از ميان سياره‌هاي شناخته شده دور و نزديك خود ويژه و نادر نشان مي‌دهد. كيهان‌شناس دانشگاه واشنگتن به نام دون براون لي كه نويسنده كتاب RAKE EARTH است، مي‌گويد: مدام مي‌شنويد كه سياره مريخ خيلي شبيه زمين است، اما اگر در مريخ باشيد، هرگز احساس خوبي نخواهيد داشت و خواهيد گفت هيچ شبيه زمين نيست.
حتي وقتي كاوشگر هويگنس درقمر تتيان فرود آمد در مطبوعات درباره شباهت آن با زمين سر و صداي زيادي به پا شد. شباهت به زمين؟ ولي اين سياره خيلي متفاوت از زمين است. سطح اين سياره پوشيده از گاز متان است. جو سياره زهره تقريبا به جو زمين شباهت دارد و فاصله‌اش هم از خورشيد تقريبا مانند زمين است.، اما سياره‌اي كاملا متفاوت است. هيچ اقيانوسي و سطح تكتونيكي وجود ندارد كه مكاني مناسب براي اسكان انسان باشد. تا امروز هيچ سياره‌اي خارج از منظومه شمسي پيدا نكردهايم كه ويژگي‌هاي نزديك به زمين داشته باشد.
تقريبا 300 سياره جديد خارج از منظومه شمسي در كهكشان راه شيري رصد شدهاند كه از مشتري داغ‌ترند. سيارات بزرگي كه خيلي نزديك به ستاره‌هايشان در حال چرخش هستند كه احتمال وجود حيات و آب مايع در سطحشان بعيد است.
اين دانشمند ميافزايد: با ترديد ميتوان اذعان كرد ستاره‌هايي در كهكشان راه شيري وجود دارند كه سياره‌هايي كاملا شبيه زمين در پيرامونشان مي‌گردند. ولي با اطمينان ميتوان ادعا كرد كه سياره‌هايي تقريبا شبيه زمين در كهكشان ما وجود دارند، ولي باور خاص بودن و كاملا شبيه بودن خيلي پوچ است. با اين همه اين ديدگاه براون لي در اقليت قرار دارد.
زميني نه آنچنان خودويژه
در حالي كه امروزه فناوري مربوط به شكار سياره با شتاب بيشتري در حال پيشروي است، انتظار از شكارچيان سياره براي مشاهده و رصد دوقلوي كره زمين ما، اوج مي‌گيرد. اين پژوهش، دانشمندان را به بحثي رهنمون كرده است كه آيا كره زمين واقعا آن خودويژگي، خاصي را كه ما براي آن قائليم دارد يا خير؟
آقاي آلن باس در اين باره مي‌گويد: در 10 ساله اخير، همه موارد متوجه هدف «هيي» كاوشگر خارج از منظومه شمسي شده است كه به نظر مي‌آيد آنچنان هم برجسته نباشد.
او و همكارانش اذعان دارند كه اين مانند باور به حضور اشكالي از حيات در كرات متعددي از سيارات خارج از كهكشان راه شيري به نظر مي‌آيد.وي ميافزايد: با اين كه مي‌دانم حيات خود يك ويژگي كاملا منحصر به فرد زمين است، ولي با اطمينان ميتوان از ديدگاه حضور حيات در كرات ديگر حمايت كرد. همچنان كه به زور توانستيم ميلياردها مورد از سيارات درون كهكشاني را رصد كنيم.
يك يار قديمي به نام ماه
حيات در كره زمين شايد بيشتر مديون ماه به عنوان نزديك‌ترين همسايه كيهاني آن باشد. ماه چرخش زمين را تنظيم مي‌كند و مانع حركت‌هاي ويرانگر قطب‌ها مي‌شود كه در صورت بروز ممكن است تغييرات عمده‌اي در آب و هواي زمين به وجود آيد كه در آن صورت به هيچ روي تداوم حيات مقدور نيست.
ماه همچنين موجب جزر و مد اقيانوس‌ها مي‌شود كه به گفته دانشمندان مي‌توانست بهترين جا براي زندگي اوليه بوده و موجبات تكامل اشكال اوليه حيات و بقاي آنها در زمين را فراهم آورد.
اگرچه زمين شرايط ضروري زندگي را دارد، ولي هنوز روشن نيست كه آيا حدوث حيات در زمين يك خوش‌شانسي بوده يا اين كه اگر مي‌تواند براحتي رخ دهد پس هر جايي كه شرايط فراهم است، بايد به وجود آيد!