مجید جویا
شرکت بوئینگ اعلام کرد
که در اواسط ماه سپتامبر / شهریور یک هواپیمای پیشرفته لیزری تاکتیکی (ATL) را
آزمایش کرد که توانست در جریان یک آزمایش، یک وسیله نقلیه متحرک را روی زمین هدف
قرار دهد. این اولین باری است که هواپیمای سی130-اچ بهینه‌سازی شده این شرکت از
لیزر شیمیایی خود برای هدف قرار دادن یک هدف متحرک استفاده کرد. بوئینگ اطلاعاتی در
مورد اتومبیل مورد آزمایش ارائه نکرد، به غیر از اینکه از راه دور هدایت می‌شد. در
مورد سرعت اتومبیل، وضع هوا، سرعت هواپیما و ارتفاع هواپیما نیز چیزی اعلام نشد.
میزان خسارت نیز البته زیاد نبود: لیزر تنها یک سوراخ روی گلگیر
اتومبیل ایجاد کرد. ولی با این کار گام کوچک دیگری برای نمایش توانایی اسلحه‌های
هدایت انرژی برداشت. چند هفته قبل از آن نیز، ای‌تی‌ال یک حمله لیزری علیه یک هدف
ثابت انجام داده بود. در آن مورد، بوئینگ در بیانیه مطبوعاتی 1 سپتامبر اعلام کرده
بود که «انرژی پرتو لیزر وسیله نقلیه را شکست داد». عبارت «شکست داد» در این مورد
به این معنا است که وسیله نقلیه به طور موقت و یا دائم از انجام هدف خود ناتوان
ماند.
انتظار آتش بازی‌های هالیوودی را نداشته باشید. در فیلم‌های ویدیویی
که بوئینگ از عملکرد ای‌تی‌ال در تابستان امسال منتشر کرد، لیزر فقط یک سوراخ شبیه
سوراخ جوشکاری در سقف چیزی که به نظر می‌رسد یک وانت باشد ایجاد کرد.
بوئینگ در تلاش است تا مشکلات ای‌تی‌ال را برای نیروی هوایی ایالات
متحده برطرف کند و قصد دارد که یک لیزر هوابرد بزرگ‌تر را که بر روی یک هواپیمای
747 سوار می‌شود، برای هدف قرار دادن موشک‌های بالستیک بسازد. ای‌تی‌ال پرتوهای
لیزر را از یک برج متحرک در میانه بدنه هواپیما تابش می‌کند، در حالیکه در لیزر
هوابرد بعدی، لیزر شیمیایی پر انرژی از نوک هواپیما شلیک خواهد شد.
جنبه‌های ناخوشایند
ولی این داستان جنگ ستارگان لیزری جنبه دیگری هم دارد که خیلی خوشایند نیست و از
قضا با خود ستارگان هم کار دارد. لیزر کاربردهای مختلفی دارد که به غیر از مورد
بالا، اکثر موارد دیگر آن کاربردهای غیر مخرب هستند. یکی از آنها در تلسکوپ‌ها است
که از تاباندن لیزر به آسمان برای کمک به تنظیم تلسکوپ بهره می‌برند. ولی گویا
لیزرهای این تلسکوپ‌ها دردسرهایی برای ماهواره‌های جاسوسی ایجاد کرده‌اند و هنگامی
که به طور تصادفی در معرض دید دوربین‌های این ستاره‌ها قرار می‌گیرند، دید آنها را
کور می‌کنند. از همین رو نیروی هوایی ارتش ایالات متحده استفاده از این لیزرها را
محدود کرده است. ولی برخی از منجمین هشدار می‌دهند که در این صورت آنها برخی از
مشاهدات کلیدی خود را تحت این قوانین از دست می‌دهند، قوانینی که هر سال از سال قبل
سخت‌تر می‌شوند.
بسیاری از بزرگ‌ترین رصدخانه‌های دنیا مانند لیک، جمینی، پالومار و کک
در ایالات متحده و رصدخانه جنوبی اروپا در شیلی، پرتوهای لیزر را به آسمان
می‌تابانند تا اغتشاشات‌های اتمسفری را که بر تصاویر تاثیر می‌گذارند، اندازه
بگیرند.
این لیزر، سبب تابش لایه‌ای از اتم‌های سدیم در ارتفاع 90 کیلومتری از سطح زمین
می‌شود و ستاره‌ای مصنوعی ایجاد می‌کند که چشمک زدن آن، اغتشاشات را آشکار می‌کند.
سپس آینه‌های انعطاف‌پذیر تلسکوپ که اپتیک سازگار لیزری نام دارند، تغییرات معکوسی
را روی پرتوهای ورودی اعمال می‌کنند تا اثر مخرب جو خنثی شود و تصویری با شفافیت
تصاویر تلسکوپ فضایی هابل که خارج از جو زمین است، تهیه کنند. البته برای رسیدن به
کیفیت مناسب، این آینه‌ها در هر ثانیه چند صد بار تغییر شکل می‌دهند!
اگر چنین لیزری به قسمت‌های اپتیک یک ماهواره جاسوسی بخورد، می‌تواند
آن را خراب کند. در نتیجه فرماندهی فضای نیروی هوایی به مدت چندین سال زمان و مکان
به‌کارگیری این لیزرها را محدود کرده بود و رصدخانه‌ها نیز داوطلبانه این
محدودیت‌ها را به همراه تاثیرات نه چندان زیاد آن بر کیهان‌شناسی پذیرفته بودند.
اما در حدود دو سال پیش، هنگامی که مشکلات فناوری لیزر برطرف شد و
علاقه به استفاده از آنها نیز فزونی گرفت، محدودیت‌ها بیشتر شد. اکنون به گفته
ستاره‌شناسان و با توجه به داستانی که اولین بار توسط انجمن فیزیک امریکا گزارش شد،
محدودیت‌ها روان‌فرسا شده‌اند.
در گزارش سال 2008 / 1387 اتحادیه پژوهش‌های نجومی دانشگاه‌ها، آئورا
مستقر در واشنگتن، آمده است: «تاثیرات منفی چشمگیر این محدودیت‌های جدید روی
بهره‌وری علمی کاملا احساس می‌شود»
غیر مجاز
به
گفته این گزارش اکنون محدوده‌های ممنوعه آن‌قدر گسترده هستند که می‌توانند حتی
هنگامی که یک ماهواره پایین‌تر از افق قرار دارد مانع از کار رصدخانه شوند.
به ادعای این گزارش بین نصف تا دو سوم اشیایی که ستاره‌شناسان می‌خواهند
در یک شب مشخص رصد کنند، در دوره‌های غیر مجاز قابل رویت هستند. این دوره‌ها هر یک
از چند ثانیه تا چند دقیقه ممکن است به طول بیانجامند.
آنتونین بوچز، مسئول سیستم نوری تطابق لیزری رصدخانه پالومار در کالیفرنیا، می‌گوید:
«ما معمولا در هر شب (قبل از محدودیت‌های جدید) دو دوره زمانی غیرمجاز داشتیم، ولی
اکنون چند صد محدوده ممنوعه داریم و هر هدفی را که بخواهیم بررسی کنیم با چند ده
دوره غیر مجاز مواجه می‌شود».
این به این معنی است که بعضی مواقع ستاره‌شناسان مجبور می‌شوند که عکس‌برداری
طولانی مدت اشیای کم نور را متوقف کنند. به گفته بوچز می‌توان با ترکیب تعداد زیاد
نوردهی‌های کوتاه مدت‌تر با این مسئله کنار آمد، ولی این کار نویز را به تصویر
اضافه می‌کند و کیفیت آن را نیز پایین می‌آورد.
زمان انتظار طولانی
ولی بزرگ‌ترین تاثیر این محدودیت‌ها این است که آنها رصدهای نوری تطابق لیزری از
وقایع تکرارنشدنی را غیرممکن می‌سازند، وقایعی مانند ابرنواخترها، انفجار ستارگانی
سنگینی که در عرض چند روز اتفاق می‌افتن؛ یا فورانگرهایگاما، انفجارهای کیهانی عظیم
با پس‌تاب‌هایی در محدوده فروسرخ یا نور مرئی که معمولا در عرض چند ساعت به پایان
می‌رسد.
استفاده از لیزر برای این رخدادهای کوتاه مدت ناگهانی با قوانین جدید
غیر ممکن است، چراکه رصدخانه‌های امریکا باید اهداف خود را حد اقل سه روز قبل به
نیروی هوایی اعلام کنند.
بوچز می‌گوید که در مورد برداشتن کامل این محدودیت‌ها بحث نمی‌کند،
بلکه خواستار کاهش آنهاست. به گفته او در ماهواره‌هایی که سیستم‌های اپتیک آنها به
سوی زمین نشانه رفته، برخورد امواج لیزر با قسمت اپتیک آنها می‌تواند به خرابی
ماهواره منجر شود.
مخاطرات ناشناخته
ولی معلوم نیست که سیستم‌های اپتیک ماهواره‌ها چقدر حساسند، یا چقدر احتمال دارد که
لیزر مستقیما با این قسمت‌ها برخورد کند، چرا که جزئیات برخی از ماهواره‌های وزارت
دفاع امریکا در معرض عموم قرار داده نشده‌اند. نیروی هوایی فقط رصدهای با کمک لیزر
ستاره‌شناسان را بررسی می‌کند و بعد از مقایسه آنها با برنامه حرکت ماهواره‌های
خود می‌گوید که چه زمانی باید لیزر تلسکوپ را در آن جهت خاص خاموش کنند.
او می‌گوید: «هیچچ یک از ما نمی‌داند که چه خطری وجود دارد. احتمالا
افراد نیروی هوایی تنها کسانی هستند که می‌دانند، چون که ما نمی‌دانیم که آن بالا
چه خبر است».
به گفته او حتی اگر برخی محدودیت‌ها لازم باشند، پاسخ سریع‌تر نیروی
هوایی آن را قابل تحمل‌تر می‌کند. «اگر شما در عرض چند دقیقه پاسخ را دریافت کنید،
آنگاه می‌توانید پدیده‌های آنی و وابسته به زمان را مانند فورانگرهای گاما را هم
(با کمک ابزارهای مجهز به اپتیک سازگار لیزری) رصد کنید»