مهدی زمانی

. دانشمندان نتایج دلخواه خود را از این ماموریت گرفته بودند و خود را برای خداحافظی از این روبات های دور افتاده آماده می کردند. احتمال می رفت با تغییر شرایط جوی مریخ این دو سطح پیما کاملاً از کار بیافتند، اما چنین نشد. در حال حاضر این دوقلوی خوش شانس توانسته اند به مدت 6 سال بر روی این سیاره دوام بیاورند و به عنوان پیرترین سفیران فعال انسان در سیارات دیگر، به کار خود ادامه دهند. فرصت و روح نام هایی است که برای هر فرد آشنا به فضا و نجوم، اسطوره ای از مقاومت دست ساز های بشر در مقابل طبیعت سخت و خشن سیارات دیگر را تداعی می کند. این دو سطح نورد در طول حیات خود بر روی سیاره سرخ توانسته اند با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کنند. اما روح شش ماه پیش دچار مشکل ناگواری شد و دانشمندان را در شُک فرو برد. مشکلی بسیار جدی تر از مشکلات قبل.

احتمالاً برای شما هم اتفاق افتاده است که ماشینتان در گل یا ماسه و یا خاک نرم گیر کند، در بعضی از این موارد شما با فشار بیشتر بر روی پدال گاز فقط باعث بد تر شدن اوضاع ماشین خود می شوید. اما در آخر می دانید که با کمک دیگران ماشینتان نجات پیدا خواهد کرد. مشکلی ساده در زمین و سخت در مریخ، چرا که در آنجا دیگرانی وجود ندارند تا به یکی از مهمترین ابزار های اکتشافی بشر کمک کنند. ناسا تیمی از دانشمندان و مهندسان را دور هم جمع کرد تا با باز سازی این مشکل در یک آزمایشگاه زمینی به در آوردن سطح پیما روح از محاصره خاک های نرم مریخی کمک کنند. یکی از مشکلات سر راه این تیم، پیدا کردن راه حلی برای یکی از شش چرخ سطح پیما بود که در سال 2006 از کار افتاد و باعث شد از آن به بعد این روبات به سمت عقب خود حرکت کند.

حال سری به داستانی آشنا می زنیم. ایلیاد هومر، داستانی از تروا (شهری که در جنگ تروجان توسط یونانیان محاصره شد) نقل کرده است که چندان هم بی شباهت با داستان سطح پیمای روح نیست. به همین علت تیم هدایت گر این سطح پیما نام منطقه ای را که روح در آن گیر کرده، تروا گذاشته است. پس خوش آمدید به تروا به سبک مریخی.

اما چرا دانشمندان از گیر افتادن این سطح پیما در محاصره خاک های نرم مریخی ناراحت نیستند؟ ری آرویدسُن (Ray Arvidson) از دانشگاه واشینگتن در سنت لوییس می گوید: "چرخ های این سطح پیما در حال فرو رفتن در سطح هستند و ما هم در حال پیدا کردن چیز جالب و مهمی  در خاک آشفته آن هستیم."

مشکلی که باعث یک کشف بزرگ شد:

از ابتدا شعار ماموریت این دو سطح پیما " جستجوی آب" بود. هر دوی سطح پیما ها، مریخ را می گشتند تا در ساختارهای مواد معدنی اثری از H₂O پیدا کنند. اگر چه امروزه سطح مریخ خشک و بی آب به نظر می رسد اما شاید مواد معدنی بتوانند آثاری از وجود آب در گذشته مریخ به ما ارائه دهند. آرویدسُن در این راستا توضیح می دهد: "پیدا کردن چنین مواد معدنی توسط فرصت، راحت تر به شمار می رفت." وی ادامه داد: "فرصت در بستر یک دریاچه قدیمی فرود آمد. روح باید سخت تر کار می کرد. چرا که روح در دشتی بازالتی (سنگ های آتش فشانی) فرود آمد که اثابت پی در پی شهاب سنگ ها آن را تغییر داده بود. در آن جا شواهد کمی از هرچیزی که می توانست مرطوب باشد، به دست آمد." اما وقتی که روح به منطقه ای در مریخ به نام تپه های کلمبیا رسید، تمام چهره ی ماموریت تغییر کرد و اهداف مورد جستجو عوض شدند. "روح به صورت اتفاقی هیدروکسید آهن پیدا کرد؛ ماده ای معدنی که در مجاورت آب شکل می گیرد. این مسئله به ما هشدار داد تا تغییراتی انجام دهیم. ما شروع به بررسی بیش از بیش سنگ هایی کردیم که در مجاورت آب شکل گرفته بودند."  پس از این تغییر روح دچار آن حادثه غیر منتظره شد و شروع به فرو رفتن درون خاک نرمی در نزدیکی یک دهانه آتشفشانی کوچک کرد. فرورفتن بیشتر برای آن و افسوس بیشتر برای همه ادامه یافت.

اما یک لحظه صبر کنید: "روح با فرورفتنش توانست کشف بعدیش را رقم بزند" این را آرویدسُن گفت. در تلاش سطح پیما برای آزاد ساختن خودش؛ دوران چرخ ها باعث بالا آمدن مقداری از خاک و آشکار شدن سولفات زیر آن شد.  "پیدا شدن توده سولفات، که به خاطر وجود سولفات در آب بر روی روزنه های خروجی بخار آب شکل می گیرد، آن هم تنها کمی پایین تر از سطح برای ما بسیار خوشحال کننده بود. بخار آب با فعالیت های گرمابی در ارتباط است (مدرکی برای وجود آب)، این فعالیت ها توسط شرایط انفجاری آتش فشان ها به وجود می آیند. این قبیل مناطق در گذشته می توانسته میزبان حیات بوده باشد."

" و به طور خیلی شگفت انگیزی مرز بین خاک غنی شده  از سولفات و خاک معمولی که غلظت سولفات آن در حد عادی خود می باشد، درست در زیر میانه مریخ نورد به گل نشسته قرار گرفته است. روح در نزدیکی یک گودال برخوردی اقامت کرده و بر روی این مرز نشسته است !"

" این روبوت همچنین مقدار زیادی سولفات جامد سخت پیدا کرده است. سولفات های کهنی که در این لایه وجود دارند، احتمالاً فرآورده های نوسانات اقلیمی همراه با تغییرات مداری مریخ، در طول میلیون ها سال می باشند."

اما عقیده دانشمندان در مورد سولفات های تازه شکل گرفته بر این است که وقتی در تابستان مریخ یکی از قطب های مریخی به سمت خورشید قرار می گیرد، گرما در آن قطب افزایش پیدا می کند و یخ آب به سمت استوا تغییر جهت می دهد. این باعث بارش برف می شود !  قرار گرفتن خاک تیره و گرم مریخ در زیر برف باعث ایجاد لایه ای از برف ذوب شده می شود و آب مایع به وجود می آورد. این آب در سولفات نفوذ می کند، انحلال آب با آهن انحلال پذیر، پسماندی از سولفات کلسیم به جای می گذارد.

" روح توسط به گل نشستنش، توانست چیز های زیادی به ما در باره چرخه آب جدید بر روی مریخ  آموزش دهد." حقیقتاً روح توانست مانند اسطوره ای در تروای مریخ، حماسه ای دیگر بیافریند. وی دو مقیاس و دوره زمانی از وجود آب بر روی مریخ را به ما نشان داد: یکی دوران کهن آتش فشانی و دیگری چرخه متداول در این روز ها.

آرویدسُن در آخر می گوید: " ما به مدت 6 ماه است که در آنجا توقف کرده ایم. این زمان زیادی برای سنجیدن اوضاع است. ما چیز های زیادی آموختیم. تروا ناحیه خوبی برای محاصره شدن است، اما ما آماده ترک آن هستیم."

پس با در نظر گرفتن این گفتۀ یکی از مسئولان تیم نجات سطح پیما، آیا روح از این محاصره نجات پیدا می کند تا باز هم به سفر افسانه ای خود ادامه دهد یا خیر؟ این سوالی است که مدت زیادی بدون جواب نخواهد ماند.

گیر افتادن تدریجی سطح نورد روح در خاک نرم مریخ.