محمود حاج‌زمان
گزارش ده
دنیای مرموز منظومه شمسی، امروز به سراغ قمرهای کوچکی در دوردست‌ها
منظومه شمسی می‌رویم که شکل ظاهری و مدار آنها، بشقاب‌پرنده‌های فیلم‌های
علمی-تخیلی را تداعی می‌کند. در ادامه بخش‌های قبلی
اکثر اقمار منظومه شمسی، یا شکل صاف و گردی دارند و یا تکه‌هایی ناصاف
از صخره‌های فضایی هستند. در این بین، دو قمر زحل، پن و اطلس، شکل عجیبی
دارند که انسان را به یاد فیلم‌های علمی تخیلی دهه 50 میلادی می‌اندازد.
این اقمار صفحه‌ای شکل، در مرکز خود برآمدگی دارند که به طرزی غیرعادی،
شبیه تصورات ما از بشقاب پرنده است. قمر اطلس که از پن هموارتر است، اگرچه
تنها 18 کیلومتر بین قطب‌هایش فاصله دارد، اما در مرکز برآمدگی خود حدود 40
کیلومتر پهنا دارد.
شکل عجیب این قمرها بیشتر شبیه یک معما است. در حالی‌که سرعت گردش سریع
این قمرها برای تبدیل آنها به یک جسم بیضی شکل هموار کافی است، مشخص نیست
که این برآمدگی‌ها چگونه به وجود آمده است.
پاسخ این سوال ممکن است در مدار قمرها نهفته باشد، مدارهایی که خیلی
نزدیک حلقه‌های زحل هستند. احتمالا اجسام یخ‌زده‌ای از این حلقه‌ها، به روی
پن و اطلس سقوط کرده‌اند و با تجمع در نزدیکی ناحیه استوایی، این
برآمدگی‌ها را شکل داده‌اند. این فرضیه با مشاهدات ستاره‌شناسان تطابق
دارد. برآمدگی‌های این دو قمر برخلاف نواحی ناهموار قطبی آنها، بسیار صاف
هستند که نشان می‌دهد این برآمدگی‌ها، از ذرات ریزی ساخته شده‌اند که شبیه
ذرات کشف شده در حلقه‌های زحل است.
اگرچه اثبات این فرضیه غیرممکن است، اما مشاهدات جدیدتر شاید سرانجام
بتواند توضیحی برای شکل عجیب این اقمار زحل پیدا کند. با این حال، به نظر
نمی‌رسد که فناوری موجودات فضایی نقشی در شکل‌گیری این قمرها داشته باشد.
بومرنگ منظومه شمسی
در حالی‌که
اغلب اقمار به آرامی به دور سیارات خود در حال گردش هستند، نرئید حرکت
عجیبی دارد. این قمر نپتون که اندازه‌ای متوسط و سطحی نسبتا ناصاف دارد، در
بیضی‌ترین مدار قمری منظومه شمسی در حال حرکت است. این قمر بیش از 9
میلیون کیلومتر از نپتون فاصله می‌گیرد و سپس مانند یک قطار شهربازی، سقوط
آزاد ناگهانی خود را به فاصله 1.4 میلیون کیلومتری سیاره آغاز می‌کند.
تصور می‌شود که اغلب قمرهایی که مدارهای غیرعادی دارند، در گذشته سیارک
یا دنباله‌دارهایی بوده‌اند که توسط جاذبه سیاره مادر به دام افتاده‌اند.
داستان نرئید نیز ممکن است همین‌طور باشد، اما ترکیبات این قمر شباهتی با
سایر اجسام موجود در کمربند کویپر، ناحیه‌ای در مرز منظومه شمسی که به
احتمال زیاد خانه اصلی این قمر بوده است، ندارد. فرضیه دیگر این است که
شاید نرئید از باقی‌مانده اجسامی شکل گرفته که زمانی در یک صفحه به دور
نپتون در حال گردش بوده‌اند. اما چنین اقماری معمولا یک مدار دایروی را به
دور سیاره خود طی می‌کنند، بنابراین در این نظریه نیز شکل عجیب مدار نرئید،
باز به صورت یک راز باقی می‌ماند.
جواب مساله ممکن است در نابرادری نرئید، تریتون نهفته باشد. این قمر
عظیم‌الجثه، در جهتی مخالف گردش وضعی نپتون به دور این سیاره در حال گردش
است. بنابراین این احتمال وجود دارد که تریتون از جای دیگری آمده باشد و
توسط جاذبه نپتون به دام افتاده باشد. این اتفاق ممکن است اغلب قمرهای
اولیه نپتون را کاملا از سیستم مداری سیاره خارج کرده باشد و باعث شده که
نرئید در این مدار غیرعادی حرکت کند.