امیر حسن‌زاده
در آسمان این هفته می‌توانید ماه را در
طول روز هم ببینید، چهار سیاره از پنج سیاره‌ای را که می‌توان با چشم دید،
به سادگی در آسمان تشخیص دهید و از همه مهم‌تر، این‌که علاوه بر سیارات با
چند ستاره پرنور و مشهور نیز آشنا شوید.
تصویر آغازین امروز، چشم‌انداز آسمان در مناطق قطبی زمین (عرض‌های
جغرافیایی 66.5 درجه تا 90 درجه شمالی و جنوبی زمین است) است که بر اثر
ورود طوفان‌های خورشیدی به جو زمین شاهد شفق‌های قطبی زیبا بر پهنه آسمان
است.
وضعیت ماه
در ساعت 8:45 شانزدهم اردیبهشت، ماه به
حالت تربیع دوم می رسد. در این زمان، ماه سه چهارم مدار خود به دور زمین را
طی کرده و نصف سطح روشن آن رو به زمین قرار دارد. ماه در نیمه شب از افق
شرقی طلوع می‌کند و در زمان طلوع خورشید در میانه آسمان قرار دارد. اگر
چشمان جستجوگری داشته باشید، در صبح هنگام و پس از طلوع خورشید نیز آن را
در آسمان خواهید یافت. در شب‌های بعد، سطح درخشان ماه(فاز ماه) به تدریج
کاهش می یابد، به‌طوری‌که در پایان این هفته به صورت هلال در صبح‌گاه قابل
مشاهده خواهد بود.
اوج ماه
مدار ماه به دور زمین، بیضوی است. در
مدارهای بیضوی برخلاف مدارهای دایروی فاصله جرم گردش کننده از جرم مرکزی
ثابت نیست. بنابراین در حرکت ماه به دور زمین، فاصله آن از ما ثابت نیست و
تغییر می‌کند. هنگامی‌که ماه در بیشترین فاصله خود از کره زمین قرار
می‌گیرد، آن را اوج ماه می‌نامند. در ساعت 20:23 ، هفدهم اردیبهشت، ماه به
اوج خود می‌رسد و در این حالت، فاصله‌اش از زمین به 404236 کیلومتر خواهد
رسید.
سیارات
عطارد(تیر): در نزدیکی خورشید قرار دارد و غیر قابل
مشاهده است.
زهره(ناهید): پس از غروب خورشید،
درخشان‌ترین جسمی است که در افق غربی و در ارتفاعی نه چندان زیاد از محل
غروب خورشید می‌توان مشاهده کرد. رنگ آن نیز سفید است.
مریخ(بهرام):
در ابتدای شب در ارتفاع زیادی از جنوب غربی آسمان قرار دارد. ویژگی بارز
این سیاره، رنگ قرمز آن است.
مشتری(برجیس): در هنگام
سحر، به صورت جرم درخشانی در افق شرقی قابل رویت است. در صبح‌گاه 20
اردیبهشت، هلال آخر ماه به نزدیکی این سیاره می‌رود.
زحل(کیوان):
پس از غروب خورشید در ارتفاع زیادی از افق جنوب آسمان قابل مشاهده است.
رنگ زرد و درخشندگی آن که بیشتر از دیگر اجرام اطراف است، می‌تواند شما را
در یافتن آن کمک کند.
مقارنه داخلی سیاره عطارد
دو سیاره
ناهید و عطارد، به دلیل آنکه مدارشان داخل مدار زمین به دور خورشید است،
سیارات داخلی نامیده می‌شوند. این درحالی است که بعضی وقت‌ها به اشتباه،
چهار سیاره زمین‌مانند یعنی عطارد، ناهید، زمین و مریخ را سیاره داخلی
می‌نامند. حواستان باشد اشتباه نکنید.
در حرکت مداری این سیارات، گاهی
اوقات سیاره در میان خط واصل زمین و خورشید قرار می‌گیرد و از دید ما،
سیاره با خورشید هم‌خط می شود. به این حالت، مقارنه داخلی گفته می‌شود. در
ساعت 20:30 روز هجدهم اردیبهشت، مقارنه داخلی سیاره عطارد اتفاق می‌افتد.
بنابراین همان‌طور که اشاره شد، در این هفته سیاره عطارد به خورشید نزدیک
است و قابل مشاهده نخواهد بود.
اگر سیارات همه در یک صفحه به دور خورشید می‌گشتند، به هنگام مقارنه
داخلی می‌توانستیم قرص تاریک سیاره را ببینیم که از مقابل قرص خورشید
می‌گذرد. به این پدیده، عبور یا گذر گفته می‌شود. اما صفحه مداری سیاره
عطارد نسبت به صفحه مداری زمین به اندازه 7 درجه کج است و درنتیجه در هر
مقارنه داخلی، این سیاره از مقابل قرص خورشید عبور نمی‌کند. اما از
آن‌جایی‌که عطارد هر 88 روز یک‌بار به دور خورشید می‌گردد، هر چند سال
یک‌بار می‌توان عبور عطارد را از روی زمین دید.
سیاره ناهید هم مدار کجی دارد و از آن‌جایی‌که به زمین نزدیک‌تر است؛
خیلی بیشتر طول می‌کشد تا از مقابل قرص خورشید عبور کند. عبور ناهید از
مقابل خورشید هر 122 سال، دو بار به فاصله 8 سال از یکدیگر اتفاق می‌افتد.
آخرین عبور ناهید از مقابل خورشید در خرداد 1383 اتفاق افتاد و عبور بعدی
در سال 1391 خواهد بود.
صورتهای فلکی
از زمان‌های بسیار دور، منجمان
تعدادی از ستارگان را که در کنار یکدیگر قرار داشتند، با خطوط فرضی به
یکدیگر متصل کرده‌اند و بر هر یک نامی نهاده‌اند. بدین ترتیب آسمان شب به
محدود‌ه‌هایی تقسیم شده که اصطلاحا «صورت فلکی» نام گرفته‌اند. تعداد کل
صورتهای فلکی کره آسمان 88 عدد است که هر شخصی بر حسب موقعیت جغرافیایی و
زمان، تعدادی از آنها را می‌تواند مشاهده کند. از این پس سعی می‌کنیم برخی
از آنها را که به راحتی از شهرهای بزرگ نیز دیده می‌شوند، به شما معرفی
کنیم.
این روزها اگر ساعتی پس از غروب خورشید به آسمان بنگرید، سیاره ناهید را
با آن درخشندگی بی‌نظیر به سادگی می‌توانید تشخیص دهید. اما اطراف این
سیاره هم پر از ستارگان پرنور است. اگر هم ارتفاع با ناهید به سمت چپ
بروید، به ستاره نارنجی/قرمزی می‌رسید که یدالجوزا نام دارد. پایین‌تر از
یدالجوزا، سه ستاره نزدیک به یکدیگر را می‌بینید که بر یک خط قرار
گرفته‌اند و اگر افق بازی داشته باشید، پایین‌تر از آنها ستاره سفیدی را
می‌بینید که به اندازه یدالجوزا می‌درخشد و رِجل‌الجبار خوانده می‌شود. این
پنج ستاره، نخستین اجرامی هستند که در صورت فلکی جبار / شکارچی خودی نشان
می‌دهند. جبار به شکل آدمی است که ستاره نارنجی یدالجوزا در شانه چپ، سه
ستاره وسط در کمربند و ستاره سفید رجل‌الجبار در پای راست او واقع است.
اگر کمربند جبار را رو به سمت چپ امتداد دهید، به ستاره‌ای سفید-آبی
می‌رسید که پس از سیاره ناهید، درخشان‌ترین جسم آسمان است. این ستاره که هم
ارتفاع با سیاره ناهید و در افق جنوب‌غربی قرار گرفته، شباهنگ یا شعرای
یمانی است و درخشان‌ترین ستاره آسمان شب است.
اگر کمربند جبار را در جهت مخالف و به سمت راست امتداد دهید، به
ستاره‌ای زرد-نارنجی می‌رسید که در فاصله‌ای نسبتا نزدیک از سیاره ناهید
قرار گرفته. این ستاره، دَبَران نام دارد و پرنورترین ستاره صورت‌فلکی ثور /
گاو است. اگر کمی دقت کنید، خوشه ستاره‌ای قلائص را در اطراف ستاره دبران
می‌بینید که همانند عدد 7 در اطراف این ستاره قرار گرفته‌اند.
در سمت راست ناهید و در ارتفاعی بسیار بالاتر، ستاره‌ای سفید / زرد و
پرنور در شمال غربی آسمان قرار گرفته است. این ستاره عَیّوق نام دارد و
ششمین ستاره پرنور آسمان را لقب می‌کشد.