یونس بخشی

در سال 2004 میلادی وقتی سفینه فضایی کاسینی - هویگنز به نزدیک تیتان قمر سیاره زحل رسید ما زمینی ها فهمیدیم که در بیرون از منظومه شمسی؛ یعنی بدور سیارات دور هم میتواند این گونه قمر ها وجود داشته باشد. با اینکه ابزار های امروزی ما توان آن را ندارد تا این قمرهای خارج از منظومه شمسی یا قمرهای بیرونی را تشخیص دهند، اما طرز کار فنی ما در این چند سال اخیر بسیار پیشرفت نموده است. مطالعات فعلی نشان میدهد که نه تنها چنین قمر های طبیعی وجود دارد، بلکه میتواند جایگاه مناسبی برای حیات باشد.
همه میدانیم که تا حال هیچ سیاره ای کشف نشده که بتواند میزبان مناسبی برای حیات باشد. بطور واضح بگویم از جمله 40 سیاره زمین مانندی که تا حال کشف شده هیچ یک دارای شرایط مناسب برای حیات نبوده اند و فقط مسئله زمان ترانزیت یا عبور و در نتیجه تکان های ایجاد شده در اثر عبور قمر های دور از برابر صفحه سیارات باقی مانده تا بتوانیم این گونه دنیا های کوچک را کشف کنیم. اما اگر شرایط حیات در یک سیاره غول وجود دارد، چرا نمیتواند در سطح قمر آن وجود داشته باشد.

سیمون پورتر از رصدخانه لویل و ویلیام گراندی از دانشگاه دولتی اریزونا بر این باور اند که " دلیل پیشنهاد قمر های دور به عنوان یک هدف اخترزیست شناسی (اختربیولوژیکی) بخاطر این است که اکثر سیارات غول بعد از شکل گیری از منطقه حیات یا فاصله مناسب ستاره مادر به بیرون مهاجرت کرده اند. بنابرین احتمال آن وجود دارد که این غول های سیاره ای یک سیاره سنگی کوچک و یا پیش سیاره را با خود به فاصله های دورتر از منطقه یا زون حیات برده باشند".



هرچند احتمال وجود حیات در دیگر سیارات قطعی شده، اما هنوز مطمئن نیستیم که این سیارات چگونه به جایگاه امروزی خود بدور ستاره های مادر رسیده اند. شبیه سازی ها نشان داده که این سیارات در لبه یا مرز یک منظومه؛ جای که یخ میتواند وجود داشته باشد، شکل گرفته اند، اما این قضیه اندکی میتواند شرایط حیاتی بودن آن ها را زیر سوال ببرد. در ضمن مهاجرت صفحه گرد و غبار اولیه منظومه های دور هم میتواند این گونه سیارات را دوباره به سوی ستاره مادر نزدیکتر سازد، ولی این هم میتواند سطح چنین سیارا را به شدت داغ و غیر قابل تحمل سازد.


 اما بر اساس یک نظریه دیگر، در زمان به هم آمیختگی هر منظومه احتمال دارد که بعضی از پیش سیاره ها از این گونه معاملات پای بیرون کشیده باشند.
به همین دلیل دانشمندان سعی دارند تا تکامل پویای یک سیاره زمین مانند را که در مداری بدور یک سیاره غول در زون حیات یک ستاره گیر افتاده، شبیه سازی نمایند. به عقیده پورتر و ویلیام تقریبأ نیم مدارهای بیضی شل یا بی قاعده طی چند میلیون سال به مدار های دایروی پایدار تبدیل شده اند. این دو دانشمندان دریافتند که زاویه میل این گونه سیارات خیلی پائین بوده ولی هیچگونه حرکت قهقرائی ندارند.



در حال حاضر اکثر قمر های بیرونی نامزد برای "حیات" بدور سیاراتی اند که به نپتون بسیار شباهت دارند و بدور یک ستاره مانند خورشید در گردش می باشند. اگر یکی از این قمر های هم وزن زمین در مداری پایدار قرار داشته باشد در آنصورت میتوانیم با استفاده از روش ترانزیت یا عبور از برابر صفحه سیاره مادر آن را کشف کنیم، حتی اگر مدار این گونه قمر ها بسیار نزدیک به سیاره مادر باشد.

دانشمندان همچنین مدت زمان ترانزیت و مدت دگرگونی که منجر به ایجاد چنین سیستم ها میگردد را محاسبه کنند و دریابند که احتمال کشف چنین اقمار بیرونی هم وزن زمین بسیار زیاد است. حتی اگر این گونه قمر ها در مداری بسیار تنگ بدور ستاره مادر در گردش باشند، باز هم امکان کشف آنها از طریق روش ترانزیت بسیار زیاد است. ترکیب روش مدت زمان ترانزیتی با مدت زمان دگرگونی میتواند سیگنال های بسیار قوی را برای کشف ایجاد کند و در ادامه با استفاده از روش نور سنجی برای این گونه مدار ها میتوان نوع مدار این گونه دنیا های کوچک را مشخص نمود.