امیر حسن‌زاده

 مثل هر هفته، وضعیت آسمان را با بررسی حرکت ماه در آسمان آغاز می‌کنیم. در طول چند روز گذشته، به تدریج بر قسمت روشن ماه افزوده شد تا این‌که در ساعت 21:35 دوم شهریور به وضعیت ماه کامل (بدر) رسید. در این روز، ماه نصف مدار خود به دور زمین را طی کرده بود و کل قرص روشن آن رو به زمین قرار گرفت. پس از آن، قرص ماه به تدریج رو به کاهش می‌گذارد و در نزدیکی سیاره پرنور مشتری دیده می‌شود.

توضیح عکس آغازین: شفق قطبی در آسمان روز، پدیده کم نظیری است که این هفته در نوار قطبی شمالی زمین اتفاق افتاد. شدت طوفان خورشیدی به قدری زیاد بود که شفق قطبی در مقابل نور خورشید هم خودنمایی کرد.

سیارات
عطارد / تیر: پس از غروب خورشید، در ارتفاع بسیار کمی از افق قرار دارد و روشنایی ناشی از پرتوهای خورشید مانع از مشاهده آن می‌شود.

زهره / ناهید: پس از غروب خورشید، در کنار سیاره مریخ و البته پرنورتر از آن در افق غربی قابل مشاهده است. در شامگاه اول شهریور در فاصله 2.4 درجه ای از سیاره مریخ قرار دارد. اگر با تلسکوپ به سیاره زهره نگاه کنید، نصف قرص آن را روشن می‌بینید (شبیه شکل ماه در شب هفتم). در واقع به دلیل جابه جایی سیارات داخلی و تغییر زاویه آنها نسبت به خورشید و زمین، آنها نیز مانند ماه دارای اهله هستند.

مریخ / بهرام: در ابتدای شب در غرب آسمان قرار دارد. طی شب‌های بعد، از سیاره زهره عقب می‌ماند.

مشتری / برجیس: حدود ساعت 10 شب از افق شرقی طلوع می‌کند و تا صبح در آسمان قرار دارد. در 4 شهریور، ماه کامل در نزدیکی آن قرار دارد.

زحل / کیوان: پس از غروب خورشید در غرب آسمان و پایین تر از سیارات مریخ و زهره قرار دارد.

حرکت رجعی سیارات
سیارات را می‌توان به دو گروه سیارات داخلی و خارجی تقسیم می‌کنند. سیارات عطارد و زهره، داخلی هستند چرا که مدار گردش آنها در داخل مدار زمین واقع است. بقیه سیارات یعنی مریخ، مشتری، زحل و ... سیارات خارجی هستند که مدارشان فراتر از مدار زمین می‌باشند. برای یک ناظر زمینی سیارات خارجی می‌توانند در موقعیتی قرار بگیرند که زمین بین آنها و خورشید واقع شود که به این حالت مقابله می‌گویند. به هنگام مقابله ، سیاره خارجی حداقل فاصله را از زمین خواهد داشت و ناظر آن را در حداکثر نورانیت خود خواهد دید. در این حالت، سیاره با غروب خورشید، در افق شرق طلوع و با طلوع خورشید، در افق غرب غروب می‌کند. حرکت عادی مریخ در آسمان از شرق به غرب است، ولی در حالت مقابله برای مدت کوتاهی متوقف می‌شود سپس حرکتش معکوس شده و برای زمان محدودی حرکت برگشتی (رجعی) را از خود نشان می‌دهد. بعد از آن مجدداً متوقف شده و سپس حرکت قبلی خود را در پیش می‌گیرد. در این شب ها، سیاره مشتری در حال تکمیل حرکت رجعی خود است. این نوع حرکات غیرمعمول سیارات خارجی و خصوصاً مریخ برای ستاره شناسان گذشته عجیب و مایوس‌کننده بود، چرا که با نظریات منظومه‌ای آن دوران مغایرت داشت.

ویژگی مقابله مریخ

در زمان ما حرکات مریخ به خوبی شناخته شده است. این سیاره که در مداری بیضوی حرکت می‌کند، فاصله‌اش از خورشید به هنگام حضیض خورشیدی (نزدیک‌ترین فاصله به خورشید) 206.5میلیون کیلومتر و در اوج (حداکثر فاصله) 249 میلیون کیلومتر است. همچنین طول سال این سیاره 687 روز است که تقریباً دو برابر سال زمینی است. اگر مقابله مریخ در زمانی رخ دهد که این سیاره در نزدیکی حضیض خورشیدی‌اش باشد، در آن صورت فاصله دو سیاره فقط ۵۶ میلیون کیلومتر و در حالتی که مریخ در اوج مداری‌اش باشد، این فاصله به 100 میلیون کیلومتر از زمین خواهد رسید.

دروغ 5 شهریور
در 5 شهریور ماه سال١۳۸۲ سیاره مریخ به مقابله رسید. این مقابله ویژگی جالبی داشت که چرا که مراکز دو سیاره فقط 55,758,000 کیلومتر از هم فاصله داشتند که درچندهزار سال گذشته سابقه نداشت. اما این مسئله باعث شد که برخی رسانه‌ها دست به جنجال بزنند و ادعا کنند که مریخ آن‌قدر به زمین نزدیک می‌شود که به اندازه قرص ماه بزرگ دیده خواهد شد.

این در حالی است که مریخ در این مقابله در مقایسه با مقابله‌های سال‌های دیگر فقط چند میلیون کیلومتر به زمین نزدیک‌تر شده بود که تشخیص آن برای افراد عادی به راحتی امکان‌پذیر نیست. در آن زمان قطر ظاهری مریخ به 25 ثانیه قوس می‌رسد که تقریباً نصف قطر ظاهری سیاره مشتری و یک هفتادم اندازه ظاهری ماه است. این خبر جعلی باعث شد که از آن سال به بعد، هر ساله این خبر از طریق ای‌میل‌ها دست به دست بچرخد: «شامگاه 5 شهریور را از دست ندهید، مریخ به اندازه ماه بزرگ دیده می‌شود». اما هراسی به دل راه ندهید.

همان‌طور که در بالا اشاره شد، سیاره مریخ پس از غروب خورشید در افق غربی و نزدیک به سیاره ناهید قرار دارد و آن‌چه این شب‌ها در نزدیکی ماه قرار دارد، سیاره مشتری است که به مقابله خود نزدیک می‌شود. خودتان قضاوت کنید!