سید کمال الدین میرطاووسی *

در تاریخ 14 شهریور 1356 کاوشگر وویجر 1 ، سفرش را از زمین به سوی سیارات خارجی آغاز کرد تا دانش ما را از این غولهای گازی افزایش دهد . شانزده روز قبل از آن در تاریخ 29 مرداد 1356 کاوشگر وویجر 2 بطرف همان اهداف پرتاب شده بود لیکن  وویجر 1 ( با سرعت 17 کیلومتر در ثانیه ) سرعتی بیش از برادر دو قلویش داشت و با اینکه دیرتر پرتاب شده بود ، زودتر به سیاره مشتری رسید . آنها درست زمانی سفر خود را شروع کردند که چهار سیاره غول پیکر مشتری ، زحل ، اورانوس و نپتون در یک راستا ( لزوماً نه در یک خط ) قرار گرفته بودند . رخدادی که هر 176 سال یکبار اتفاق می افتد .

برنامه وویجر ، از یک جفت کاوشگر بی سرنشین علمی تشکیل شده بود که ناسا هدف ساخت آنها را ابتدا برای تحقیق در خصوص مشتری و زحل ، و پس از آن در جایی فراتر از سیارات خارجی منظومه شمسی تا محدوده مرزهای آن و حتی فراتر از این مرز تعریف کرد . وویجرها از زمان پرتاب خود تا کنون مانند کاوشگرهاب پایونیر 10 و 11 به سفر خود در فضای بی انتها ادامه داده اند . این کاوشگرها با استفاده از تجارب و اطلاعات بدست آمده در برنامه پایونیر ساخته شدند . هدف نخست طراحی و تجهیز این دو کاوشگر فضایی ، تحقیق در مورد سیارهای مشتری و زحل و مطالعه اتمسفر ، مگنتوسفر ، حلقه ها و قمرهای هر یک از این دو سیاره بوده است . انجام این دو مأموریت سبب جمع آوری اطلاعات ارزشمندی در خصوص سیاره مشتری شد که پیش از آن اطلاعات دقیقی در مورد آن وجود نداشت . وقتیکه فضاپیماها در سال 1979 ( 14 اسفند 1357 ) به مشتری رسیدند از جَوّ سرخ رنگ مشتری که با طوفانهای سهمگین به دور سیاره می گشت ، همچنین آتشفشانهای فعال یو ، قمر مشتری ، تصاویری به زمین ارسال کردند .

وویجر 1 از 285950 کیلومتری مشتری ، جاییکه حلقه های کم رنگ و قمر یو قرار داشت عبور کرد و سطح یکی دیگر از اقمار بزرگ آن را به دقت از نظر گذراند . این کاوشگر کمتر از دو سال بعد ( 21 آبان 1359 ) از 123900 کیلومتری زحل عبور کرد . مسیر وویجر 1 طوری طراحی شده بود که از نزدیک تایتان ، بزرگترین قمر سیاره زحل ، عبور کند . هنگام عبور از کنار سیاره زحل عکسهای دقیقی از اتمسفر ، حلقه های این سیاره ، تایتان و چندین قمر دیگر آن که پیش از آن ناشناخته بودند ، ارسال کرد . پس از عبور از کنار زحل ، این فضاپیما سفر خود را به سمت شمال منظومه شمسی ، خارج از مرزهای منظومه خورشیدی و به سمت صورت فلکی مار افسای پیش گرفت . تا اکنون که این مقاله را می نویسم وویجر 1 بیش از 17,671,000,000 کیلومتر ( بیش از 118 واحد نجومی ) از زمین فاصله گرفته است .

خدمات وویجرها به ستاره‌شناسی

کاوشگرهای «وویجر» به بررسی دقیق سیارات گازی، ماه (قمر)‌های آنها، میدان مغناطیسی و جاذبه آن، محاسبه دقیق گرانش و همچنین حلقه‌های زحل و اورانوس پرداختند.از دیگر ویژگی‌های این ماموریت، کشف ۲۴ ماه برای سیارات گازی بود.علاوه بر این دانشمندان به یاری داده‌های ارسالی این دو کاوشگر، به شواهدی دال بر وجود فعالیت‌های آتشفشانی (شبیه ساختارهای زمینی) در یکی از ماه‌های مشتری به نام «آیو»(Io)، و همچنین آب فشان‌های یخی در بزرگترین ماه نپتون یعنی تریتون (Triton) پی‌بردند.

 کشف تعداد زیادی از حفره‌های بزرگ که حاصل برخورد بسیار شدید دنباله دارها و شهاب سنگ‌ها بر روی ماه‌های سیارات است، از دیگر اکتشافات این کاوشگرها بود.دانشمندان با در نظر گرفتن داده‌های ارسالی توسط وویجرها توانستند جرم و چگالی بیش از ۱۷ ماه (قمر) را محاسبه نمایند و همچنین ساختارهای بنیادی اجزای تشکیل دهنده جوّ رقیق و اسرارآمیز یکی از ماه‌های زحل به نام تیتان را تعیین نمایند. این داده‌ها سه دهه بعد در ماموریت فضایی کاسینی-هویگنس تکمیل شد.

 این دو کاوشگر همراه خود ابزارهای بسیار دقیق پژوهشی حمل می‌کردند. از جمله این ابزار آلات می‌توان به ابزاری برای اندازه گیری دقیق میدان الکتریکی (توان یا قدرت، شکل و جهت آن در سیاره)، امواج فرابنفش، امواج مرئی، فروسرخ و امواج رادیویی (در طول موج‌های مختلف) که توسط سیارات و ماه‌ها و حلقه‌هایشان تولید می‌شود اشاره کرد. از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های که در طی این سفر اکتشافی اتفاق افتاد، ایجاد اختلال در ارتباط بین کاوشگرها و زمین در هنگام عبور این دو فضاپیما از پشت سیاره‌ها است، به عبارت دیگر جوّ سیارات و برخی از حلقه‌ها مانع از ارسال امواج رادیویی توسط کاوشگرها به زمین بودند.

 صدا و تصویر نوع بشر برای موجودات فضایی

صفحه معرفی تمدن زمین

علاوه بر ابزارهای پژوهشی و اندازه‌گیری، هر دو کاوشگر با خود لوحی از جنس طلا حمل می‌کنند. در این صفحات مدور فلزی دیجیتالی، مطالب زیر ثبت شده‌است:

فرازهایی از تمدن انسان به زبان ریاضی

تصویری از دو انسان (زن و مرد) با دستان افراشته به نشانه دوستی

نشانی جایگاه زمین در منظومه شمسی و کهکشان راه شیری

اندیشه قرار دادن پیام‌هایی برای موجودات هوشمند فرازمینی نخستین بار توسط «اریک بورگس» مطرح شد. سپس کارل ساگان، ستاره‌شناس و اخترشیمیدان مشهور آمریکایی و از پیشگامان روش‌های برقراری ارتباط با موجودات هوشمند فرازمینی، از این ایده به شدت استقبال کرد. سرانجام ناسا با این طرح موافقت کرد و سه هفته به وی فرصت داد تا پلاکی را طراحی کند. ساگان با همکاری فرانک دریک پلاک را طراحی کردند؛ البته طراحی هنری این پلاک را همسر کارل ساگان - لیندا سالزمن- انجام داد!

 در صفحه‌ای ۱۲ اینچی مسی با روکش طلا چکیده‌ای از فرهنگ و آثاری از زندگی گونه‌های مختلف در زمین قرار داده شده‌است:

 ۱۱۵ قطعه عکس آنالوگ

 اصواتی از زمین

 صدای رعد و برق

 صدای گریه یک شیرخوار

 صدای یک نهنگ وال

 صدای برخورد امواج به ساحل

 صدای قلب و گام برداشتن انسان

 و چند صدای دیگر

 موسیقی‌های منتخب از فرهنگ‌ها و نواحی مختلف (۹۰ دقیقه): قطعات مختلفی از باخ و بتهوون تا لویی آرمسترانگ و چاک بری در دیسک گنجانده شده‌اند. موسیقی‌ها متعلق به فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف هستند: چین، ژاپن، آذربایجان، اندونزی، مکزیک، پرو، بلغارستان، سنگال و ...  سلام و خوشامدگویی به ۵۵ زبان: این خوشامدگویی‌ها با زبان اکدی که در میان‌رودان ۶ هزار سال پیش صحبت می‌شد آغاز می‌شود و با یکی از زبان‌های محلی چینی به نام وو پایان می‌یاید.

 یکی از این اصوات صدایی فارسی است از یکی از سخنان سعدی شیراز با این مضمون :(در انتهای خبر میتوانید صدا را بشنوید)

درود بر ساکنین ماوراء آسمان‌ها، بنی‌آدم اعضای یک پیکرند   که در آفرینش ز یک گوهرند.   چو عضوی به‌درد آورد روزگار، دگر عضوها را نماند قرار

دانلود صدا ( http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/persian.html )

دانشمندان امیدوارند وویجرها در طول سفر طولانیشان در فضای بیکران، با یک تمدن فرازمینی هوشمند برخورد داشته باشند. در این صورت، لوح مذبور شاید راهنمایی باشد برای همسایگان دوردست ما تا راه خانه ما «زمین» را پیدا کرده به ملاقاتمان بیایند.

صفحه طلايي ويجر (Voyager Golden Record)

زمین از فاصله ۶٫۵ ميليارد کیلومتری و از دید «وویجر ۱»

 سید کمال الدین میرطاووسی – مربی نجوم انجمن ستاره شناسی بندر ماهشهر

 تدوین و تهیه فیلم از امین شاهی