احمدرضا رحیمی
برنامه آسمان
شب این هفته باحضوردکترحبیب خسروشاهی به بررسی یکی از عجایب هفتگانه دنیای
کیهانشناسی واختر فیزیک پرداخت.این اولین برنامه از مجموعه عجایب هفتگانه دنیای
کیهانشناسی بود که به بررسی ماده تاریک پرداخت.آنچه می خوانید گزیده ای ازمهمترین
مطالبی است که در این برنامه بیان شد.
بحث با سوال
آقای صفاریان پور از آقای دکتر خسروشاهی شروع شدکه اگر قرار باشد فهرستی از عجایب
هفتگانه دنیای کیهان شناسی را جستجو کنیم شما کدامیک را در صدر قرار می دهید؟
دکترخسروشاهی
ضمن بیان مقدمه ای به ماده تاریک اشاره کردندوبیان کردندما اطلاع زیادی از این
ماده نداریم وآنچه تا به امروز می دانیم ومشاهده کرده ایم آثار گرانشی این ماده
است.دکتر خسروشاهی در جواب سوال مجری که اگر ماده تاریک ،تاریک است پس چگونه دیده
می شود،این طور پاسخ دادندکه درواقع ما اثار این ماده را دیده ایم واین موضوع در
فیزیک وکیهانشناسی مورد بحث است که آیا این ماده وجود دارد یا نه؟ولی درکل ماهیت
این ماده مبهم است.
ایشان در ادامه
به ماده باریونی اشاره کردندوتوضیح دادند،ما آنچه را که ما می بینیم،ماده باریونی
است ولی لزوما به معنای دیدن با چشم یا ابزارهای اپتیکی نیست.ما با تلسکوپهای
پرتوایکس،تابش ایکس را می بینیم که این هم یک ماده باریونی است.در ادامه دکتر خسرو
شاهی عکس خوشه کهکشانی گلوله را نمایش داد(تصویر شماره یک)وبه دو خوشه موجود در
این عکس اشاره کردند که این دوخوشه باسرعت 3هزارتا4500کیلومتر برثانیه بهم خوردندو
یکبار از دل هم رد شدند.وی در ادامه به گاز داغ در دل این خوشه کهکشانی اشاره کرد
که بین 10تا100میلیون کلوین درجه حرارت این گاز است وعلت داغ بودن را این طور بیان
کردندکه خوشه های کهکشانی از انبساط هابلی جدا شده اند.دکتر خسروشاهی در ادامه به
وجه تمایز این خوشه با خوشه های دیگر اشاره کردوبیان کرد برای اینکه ما پدیده
اسرار آمیز این خوشه را کشف کنیم بایداز پدیده اسرار آمیز دیگری استفاده کنیم وآن
عدسیهای گرانشی است وتوضیح دادند که درواقع نقش عدسیها را کهکشانها بازی می کنندو
وقتی نور در بین راه به یک جرم پرچگال می رسد مسیرش منحرف می شود واین باعث می شود
یک تصاویر چند گانه در عالم دیده شوندو وی درادامه به تصویری اشاره کرد که در آن لکه های آبی وجود
داشت ودر توضیح این لکه ها بیان کردند که این لکه های آبی رنگ در واقع تصویر چیزی
هستند (کهکشانها یا اختروش) که در پشت کهکشانهای عدسیهای گرانشی پنهان شده اند که
در فواصلی بسیار دور دست هستندوبا استفاده از این پدیده به جرم این دوخوشه کهکشانی
پی می بریم.
دکتر خسرو شاهی
در ادامه به پدیده جالب وعجیب این خوشه اشاره کرد وبیان کردند که مرکز تجمع ماده
روی دو خوشه کهکشانی قرار گرفته (نور آبی)واین در صورتی است که ما انتظار ذاشتیم
این اتفاق روی لکه قرمز رنگ(جرم گاز داغ)قرار بگیرد و این اتفاق عجیبی است(تصویر
شماره 3).این اتفاق به این معنی است هرچیزی که ما داریم مثل کهکشانها وخوشه های
کهکشانی ،یک هاله ماده تاریک دارند واین ماده تاریک مثل یک روح است که دیده نمی
شود.
وی درمورد نحوه
پی بردن به چگالی ماده تاریک این طور بیان کردند که ما از روی مشاهدات پرتو ایکس و
البته چگالی کهکشانها می توانیم به چگالی ماده تاریک پی ببریم.در ادامه ایشان توضیح
دادند در واقع تمام حرکات را این ماده تاریک تعیین می کندوماده تاریک مسول تشکیل
ساختارها در عالم است و مدل استاندارد کیهان شناسی بر اساس وجود این ماده تاریک
است و تصور ما این است که ذراتی هستند اندر کنش بسیار ضعیفی دارند وسرعتشان پایین
است ولی همه جا هستند منتها یک جایی کمتر ویک جایی بیشتر هستند وآن جایی که بیشتر
هستند ساختار ها را تشکیل داده اند.
وی در ادامه در مورد وجه تمایز انرژی تاریک وماده تاریک این
طور بیان کردکه انرژی تاریک مسول انبساط شتاب دار عالم است.وی خاط نشان کرد که از
دهه هفتاد از سرعت چرخشی کهکشانهای مارپیچی فهمیدند که ماده تاریک در دل کهکشانها
است.وی با ذکر مثال منظومه شمسی که هر چه فاصله سیارات از خورشید دورتر باشد سرعت
دورانی آنها کمتر می شود بیان کردند بدیهی است که ما این رویه را در کهکشانها هم
داشته باشیم در صورتیکه این اتفاق نه تنها نمی افتد بلکه در بعضی جاها سرعت زیادتر
می شود و این یعنی یک جرمی در دل کهکشانهااست که در واقع این جرم سرعت ستاره ها را
تعیین می کند و این چیزی بود که دهه هفتاد اندازه گیری شد.