ع.نوین زاده،*،
م. ترابی
. دانشگاه صنعتي خواجه
نصيرالدين طوسي تهران، دانشكدة هوافضا
تهران، دانشگاه صنعتي خواجه
نصيرالدين طوسي، دانشكدة هوافضا، آزمايشگاه تحقیقات هدایت و کنترل سیستم های
دینامیکی
Torabi.engineer2012@gmail.com
نرم افزار شبيه سازي رويت هلال ماه، اولين نرم افزار بومي پيش بيني رويت هلال ماه هاي قمري مي باشد كه تحت حمايت دانشكده مهندسي هوافضا و آزمايشگاه تحقیقات هدایت و کنترل سیستم های دینامیکی دانشگاه صنعتي خواجه نصيرالدين طوسي تهران و تحت سرپرستي و راهنمايي استاد ارزشمند، دكتر عليرضا نوين زاده به انجام رسيده است. اين وبلاگ با استفاده از نرم افزار مذكور، اطلاعات مربوط به هر ماه قمري را براي گروه هاي رصدي و عموم مردم به نمايش مي گذارد.
چکیده:
با توجه
به سابقه ی درخشان ایرانیان در مباحث نجوم و بویژه ارائه معیار رویت پذیری هلال
ماه، و همچنین پیشرفت نرم افزاری و کامپیوتری عصر حاضر، نیازهایی مبنی بر طراحی
نرم افزار های بومی پیش بینی رویت هلال ماه احساس شده است. طراحی این گونه نرم
افزارها، بر اساس روابط مکانیک مدارهای فضایی و استفاده از پارامترهای رویت
پذیری برایفراهم آوردن معیار های رویت پذیری می باشد. این نرم افزار بومی با
محاسبه ی زمان غروب ماه و خورشید و زمان مکث یا تاخیر ماه با استفاده از اختلاف
زمان های غروب این دو، بهترین زمان رویت را طبق رابطه ای تجربی محاسبه می
نماید. سپس در این زمان مناسب، موقعیت ماه و خورشید و پارامترهای رویت پذیری را
محاسبه نموده و طبق آن ها معیار رویت پذیری را بدست می آورد.نهایتاً بعد از
بررسی معیار رویت پذیری، وضعیت رویت پذیری مشخص می گردد.
واژههاي كليدي:نرم
افزار شبیه ساز رویت هلال ماه2، معیار رویت پذیری3،
پارامترهای رویت پذیری4، بهترین زمان5
2. Lunar
Crescent Visibility Simulator Software
3.
Visibility Criterion
4.
Visibility Parameters
5. Best
Time
1 مقدمه
بدلیل
علاقه ی زیاد بشر به مباحث نجوم و مشاهده ی آسمان، بویژه ماه به عنوان نزدیک
ترین جرم سماوی به سطح زمین، دانشمندان عصرهای مختلف در کشور های گوناگون، به
مقوله ی رصد آسمان پرداختند. برآیند این تلاش ها، منجر به کشف روابط و استدلال
های درستی پیرامون پدیده های آسمانی و حرکت و گردش اجرام آسمانی گردید. با ظهور
اسلام و اهمیت دادن زیاد آن به مباحث علمی و بویژهمباحث نجومی، دانشمندان
مسلمان سعی در کشف و رصد بیشتر آسمان نموده و این تلاش در راستای یافتن معیاری
برای رویت هلال ماه قمری، بدلیل مطابقت با حکم شرعی و اهمیت آن در ماه رمضان و
شوّال، مضاعف گردید.
بابلیان
به عنوان اولین کسانی بودند که معیاری برای رویت هلال ماه قمری بیان کردند که
البتهنقص هایی هم داشت. بعد از گذشت سال ها و تصحیح و تغییر معیار های رویت
پذیری توسط دانشمندان مختلف، امروزه معیارهای رویت پذیریِ نسبتا دقیق و کارآمدی
برای پیش بینی رویت هلال تبیین شده اند.
تبیین معیارهای مناسب و ترکیب آن با روابط مکانیک مدار فضایی،
امیدهای تازه ای در راستای امکان پیش بینی رویت هلال ماه و یا حداقل تسهیل در
این امر محقق نمود. با ظهور کامپیوتر و ماشین های محاسباتی سریع و دقیق، امید
بر داشتن نرم افزار هایی جهت پیش بینی دقیقتر و بهتر رویت هلال ماه فراهم شد.
امروزه چندین نرم افزار در باب تسهیل رویت پذیری طراحی شده اند که خلاء وجود یک
نرم افزار بومی برایپیش بینی وضعیت رویت پذیریدر کشور کاملاً محسوس بوده است.
از اینرو خوشبختانه در سال 1391، نمونه ی اولیه نرم افزار شبیه ساز رویت هلال
ماه که بر اساس اصول مکانیک مداری و معیارهای رویت پذیری می باشد، طراحی شده و
مورد آزمون قرار گرفت که نتایج دقیق و منحصر بفردی را به نمایش گذاشت. این نرم
افزار بدون در نظر گرفتن شرایط و ویژگی های اتمسفری و در محیط گرافیکی C#طراحی
شده است. شکل (1) منوی اصلی این نرم افزار را نشان می دهد.
شکل 1.منوی
اصلی نرم افزار شبیه ساز رویت هلال ماه
در شکل
(2)، منوی مربوط به بخش رویت پذیری رویت هلال ماه نشان داده شده است.
شکل 2 .پنجره
مربوط به بخش رویت پذیری نرم افزار شبیه ساز رویت هلال ماه
2 خروجی
نرم افزار
با
استفاده از روابط و قضایای ذکر شده، خروجی حاصل از نرم افزار شبیه ساز رویت
هلال ماه را برای ماه های اخیر بررسی می نمائیم. شکل (3) و (4) وضعیت هلال رویت
هلال ماه شعبان 1434 را نشان می دهند.
2.1 اسکن
دنیا و بررسی رویت پذیری کلی
این قسمت
از نرم افزار در چند ثانیه، سراسر دنیا را برای یک تاریخ دلخواه مورد اسکن و
بررسی قرار داده و وضعیت های رویت پذیری را به صورت رنگ های مختلف نشان خواهد
داد. برای نمونه می توانید شکل های (3) الی (7) را مشاهده نمائید.
شکل3.وضعیت رویت پذیری هلال ماه شعبان 1434 در تاریخ 19 خرداد 1392 شمسی
شکل
4.وضعیت رویت پذیری هلال ماه شعبان 1434 در تاریخ 20خرداد 1392 شمسی
همانطورکه از شکل های (3) و (4) مشخص است، نتایج بر اساس معیار یالوپ بدست آمده
اند. حال اگر بخواهیم نتایج را بر اساس معیار جدید بدست آوریم، می توانیم به
شکل (5) نگاه کنیم.
شکل5. وضعیت رویت
پذیری هلال ماه شعبان 1434 در تاریخ 19 خرداد 1392 شمسی با معیار جدید
با توجه به شکل (5) کاملا مشخص است که ناحیه رویت پذیری با
استفاده از معیار جدید، گسترده تر از معیار یالوپ می باشد و این بدلیل تفاوت
بازه های رویت پذیری است.
یکی از
ویژگی های منحصر بفرد نرم افزار شبیه ساز رویت هلال ماه، بررسی رویت پذیری هلال
با توجه به افزایش ارتفاع محلی می باشد. مثلاً زمانیکه می خواهیم از هواپیما
برای استهلال استفاده نمائیم و به ارتفاعات بالاتر از 10 کیلومتربرویم، این
ویژگی می تواند به ما کمک کند تا هزینه ی اضافی جلوگیری شود. به
عنوان مثال،اثر ارتفاع در دو شکل (6) و (7) به منظور بررسی وضعیت
رویت پذیری هلال ماه شوال 1433، مصادف با 18 آگوست 2012، در دو ارتفاع صفر و 15
کیلومتری نشان داده شده است. همانطور که در شکل (7) مشخص است، در مقایسه با
شکل (6)، ناحیه ی رویت پذیری افزایش یافته است.
شکل 6.
اسکن دنیا توسط نرم افزار برای رویت هلال شوال 1433
شکل 7. اسکن دنیا توسط نرم افزار برای رویت هلال شوال 1433 در ارتفاع 15
کیلومتری
2.2 بررسی
رویت پذیری در یک نقطه جغرافیایی خاص
یکی دیگر
از ویژگی های منحصر بفرد نرم افزار شبیه ساز رویت پذیری هلال ماه، بررسی یک
نقطه دلخواه و معین است. بررسی اینکه این موقعیت جغرافیایی از لحاظ رویت پذیری
جزء کدامیک از وضعیت های پنجگانه قرار می گیرد و اینکه بهترین زمان برای دیدن
هلال نازک ماه چه ساعتی می باشد و از همه مهم تر،نشان دادن موقعیت ماه و خورشید
در بهترین زمان رویت پذیری و در دستگاه مختصاتی غروب خورشید می باشد (شکل (8)). لازم
به ذکر است که در این بخش از نرم افزار نیز می توانیم اثر ارتفاع را لحاظ
نمائیم.
شکل8.وضعیت
رویت پذیری تهران برای هلال ماه شوال 1433 انجام شده توسط نرم افزار
3 نتایج
و پیشنهادات
همانطور
که در این مقاله مشاهده نمودید، پیش بینی رویت پذیری هلال اول ماه قمری بر اساس
روابط و معیارهای پیچیده ، امکان پذیر می باشد . با داشتن موقعیت دقیق ماه در
دستگاه مختصات انتخابی و استفاده از معیاری دقیق ، می توان به این مهم دست
یافت. تمامی پارامترهای قرار داده شده در این نرم افزار ، با بالاترین دقت بوده
و نتایج حاصله ، تقریبا واقعی خواهند بود .
در
فرایند رویت پذیری هلال اول ماه قمری، دو پارامتر (پهنای ماه و کمان بینایی)
نسبت به پارامترهای دیگر دارای تاثیر گذاری بیشتری می باشند. بنابراین با
محاسبه موقعیت ماه و خورشید نسبت به مرکز زمین و انتقال آنها به دستگاه
توپوسنتریک افق، این دو پارامتر را بطور دقیق حساب کرده و معیار رویت پذیری را
بدست خواهیم آورد. با بدست آوردن این معیار رویت پذیری و مقایسه ی آن با بازه
های مختلف رویت پذیری، می توانیم وضعیت رویت پذیری یک منطقه را پیش بینی
نمائیم. البته عوامل مختلفی همچون استفاده از معیار های مختلف، ارتفاع رویت
پذیری و موارد دیگر می توانند بر نتایج حاصله تاثیر گذار باشند که در این نرم
افزار کاملا قابل مشاهده خواهد بود. امیدوارم که این نرم افزار بتواند سهم
موثری در راستای پیش بینی رویت هلال ماه های قمری و استفاده های دیگر نجومی و
فضایی داشته باشد.
در جهت
تکمیل این نرم افزار، اضافه امکانات زیر می تواند موجب ارتقاء این نرم افزار
گردد:
1- یافتن
موقعیت اجرام آسمانی دیگر، بویژه ستارگان
2- اعلام
اوقات شرعی و قبله یابی بر اساس موقعیت ماه یا خورشید و یا هر دو
3- یافتن
موقعیت ماهواره های ایرانی
4- امکان
اتصال به GPS و
جستجوی اجرام آسمانی و ماهواره ها بصورت Online
5- قرار
دادن ویژگی های جوی و فیلترهای مربوط به آن برای دقت بیشتر
6- افزودن
ویژگی های گرافیکی بهتر، به منظور تجاری سازی و جهانی سازی بویژه در کشورهای
اسلامی
4 منابع
و ماخذ
کتاب ها
[1]Howard D.
Curtis, Orbital Mechanics For Engineering Students ,Elsevier Ltd ,2010
[2]G .Beutler
,Methods Of Celestial Mechanics,Springer,2005
[3]J.B.Tatum ,
Celestial Mechanics , 2008
[4]Richard G
.Madonna ,Orbital Mechanics , Orbit , 1997
[5]P .Duffett
-Smith ,Practical Astronomy With Your Calculator,Cambridge,1988
مقالات
[6]M
Sh.Odeh ,New Criterion For Lunar Crescent Visibility ,Islamic Crescent'
Observation Project(ICOP)
[7]B
E.Schaefer.Visibility of the Lunar Crescent.NASA/Goddard Space Flight
Center.1988
[8]L
W.Xin,H.Aslaksen.Lunar Visibility and the Islamic Calendar.Semester
II.2000/2001
[9]Yallop, Bernard D. &Hohenkerk, Catherine Y., A Note on the Prediction of
the Dates of First Visibility of the New Crescent Moon. Greenwich/Cambridge:
Nautical Almanac Office, 1974.