محمد امین آهنگری
ایران به عنوان یکی از هفت قدرت فضایی که توانایی فرستادن موجود زنده به فضا را دارند، سالانه میلیون‌ها دلار بابت استفاده از خدمات فضایی به کشورهای صاحب ماهواره پرداخت می‌کند. این در حالی است که بیش از پنجاه کشور در جهان از ماهواره‌های خود سودهای هنگفتی می‌برند.
صنعت فضا در بسیاری از کشورها حتی با وجود عدم توانمندی آنها در ساخت ماهواره به صنعتی پولساز تبدیل شده است. وابستگی کشورها به مخابرات فضایی هرروز بیشتر می‌شود و این حوزه در زمره پرسودترین بخش‌ها در صنعت فضایی قرار دارد، صنعتی که پیش بینی می‌شود تا سال 2020/1399 بازاری 500 میلیارد دلاری در جهان ایجاد کند. در این بازار بزرگ که سهم عمده آن در اختیار مخابرات فضایی خواهد بود، خدمات بسیاری ارایه می‌شود. فناوری‌های فضایی قادرند به سرعت ظرفیت‌های مخابراتی کشورها را به میزان قابل توجهی افزایش دهند. با استفاده از فضا می‌توان امکان ایجاد پوشش رسانه‌ای جهان‌شمول همراه با سرویس‌های جدید ارزش افزوده را فراهم کرده و به ارایه خدمات تلفن و مخابرات سیار در همه جا پرداخت.
همین ویژگی‌ها باعث شده است کشور ما نیز برای استفاده از خدمات فضایی به ویژه در بخش مخابراتی سالانه هزینه بسیاری را متحمل شود که این هزینه‌های ارزی به کشورهای صاحب ماهواره‌های مخابراتی پرداخت می‌شود. این کشورها فرستنده ماهواره خود را به کشورهای دیگر به بهای گزافی اجاره می‌دهند. مهم‌ترین بخش این فرستنده ترانسپاندر نام دارد و هر ماهواره مخابراتی امروزی حداقل بیست ترانسپاندر با خود حمل می‌کند. قیمت اجاره هر ترانسپاندر بسته به شرایط فنی و بازار متغیر است.
در جلسه طرح سئوال مجلس از وزیر وقت پست، تلگراف و تلفن در سال 1380، دکتر معتمدی فاش ساخت که صداوسیما، مخابرات و نیروهای مسلح در مجموع به ۹ ترانسپاندر نیاز دارند. وی همچنین در آن زمان اعلام کرد قیمت اجاره هر ترانسپاندر 2.5 تا 3 میلیون دلار در سال است. بدین ترتیب می‌توان گفت در حدود ۱۲ سال پیش کشورمان سالانه بین ۲۲ تا ۲۷ میلیون دلار بابت اجاره ترانسپاندر به کشورهای صاحب ماهواره پرداخت می‌کرد. باتوجه به افزایش قابل ملاحظه کانال‌های تلویزیونی بین‌المللی ایران در این سال‌ها و افزایش نیاز مخابراتی کشور به ویژه در ارتباطات بین بانکی و غیره به ارتباطات ماهواره‌ای، این مبلغ در حال حاضر چندین برابر شده است.
مقایسه این اعداد و ارقام با کل بودجه فضایی کشور در سال 1393 حقیقت تکان‌دهنده‌ای را آشکار می‌کند. بر اساس لایحه بودجه سال ۹۳ کل بودجه فضایی کشور ۱۸۱ میلیارد تومان معادل با تقریبا ۶۰ میلیون دلار است. این بدان معناست که در سال 1380 بین ۳۶ تا ۴۵ درصد از بودجه فضایی کشور (در سال 1393) تنها صرف اجاره ترانسپاندر ماهواره‌های مخابراتی می‌شده و بعید نیست در حال حاضر این هزینه با بودجه فضایی کشور برابری کرده و حتی بیشتر باشد. این امر نشان می‌دهد برخورداری از یک ماهواره مخابراتی برای ایران تنها از دیدگاه اقتصادی تا چه حد لازم و ضروری است و بخش فضایی تا چه میزان باید بر روی آن سرمایه‌گذاری کند.
فارغ از این مسئله قطع پخش برنامه‌های صدا وسیمای ایران از ماهواره‌های خارجی که چندی پیش اتفاق افتاد، اهمیت ساخت ماهواره‌های مخابراتی را بیش از پیش آشکار کرد، به گونه‌ای که مقامات سازمان فضایی ایران اعلام کردند توسعه ماهواره قائم را که برای 10 سال آینده برنامه‌ریزی شده بود، سرعت بخشیده‌اند و همچنین برنامه پنج ساله توسعه ماهواره‌های ایران‌ست که قادر به پخش برنامه‌های تلویزیونی نیز هست آغاز شده است. از طرفی یک ماهواره با حداقل 20 ترانسپاندر می‌تواند ظرفیت قابل توجهی برای اجاره دادن داشته باشد. با توجه به اینکه نقاط مداری ایران که محل قرارگیری ماهواره‌های مخابراتی ما را نشان می‌دهند و سرمایه بالقوه کشورمان در فضا محسوب می‌شود، از جایگاهی ممتاز میان نقاط مداری سایر کشورها برخوردار هستند، می‌توان ترانسپاندرهای ایرانی را با قیمت‌هایی بالا اجاره داد و از این راه سالانه درآمد ارزی بسیار خوبی داشت. علاوه بر این قرار دادن ماهواره مخابراتی در نقاط مداری کشورمان می‌تواند به حفظ این سرمایه عظیم کمک کند. چرا که این نقاط در صورت بلا استفاده ماندن توسط اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) از ایران باز پس گرفته شده و به کشور دیگری تعلق می‌گیرد. چنانکه یکی از سه نقطه مداری ایران چندی پیش از دست رفت و سایر نقاط نیز در شرف از دست رفتن هستند.