هفت دلیل کارشناسی بر درستی پیشنهاد رییس‌جمهور

موازی‌کاری و حتی رقابت بین بعضی از نهادهای علمی و دانشگاهی کشور یکی از بدترین عادت‌های رایج در کشور به حساب می‌آید. در حوزه فضایی هم این اتفاق در ساخت ماهواره به بدترین شکل ممکن رخ داده است. سیاست‌های فضایی غلط دولت قبل باعث شد تا دانشگاه‌های علم‌وصنعت، صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر و صنعتی مالک‌اشتر همگی به طراحی و ساخت ماهواره‌های کوچک سنجش‌ازدور بپردازند. از طرفی همه ماهواره‌های ساخته‌شده در دانشگاه‌ها هم در یک سطح فناوری هستند. البته در این میان دانشگاهیان اعتقاد دارند مشکل از آن‌ها نبوده و آن‌ها کاری را کرده‌اند که برایشان منافعی به دنبال داشته یا از ایشان درخواست شده است.

بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که وظیفه اصلی دانشگاه‌ها، تربیت نیروی انسانی و پس از آن توسعه فناوری است. در حوزه فناوری فضایی هم خیلی‌ها اعتقاد دارند اصلاً نیازی نبود آن‌طور که در دولت قبل رخ داد، از دانشگاه‌ها خواسته شود تا به حوزه طراحی و ساخت فضاپیما یا ماهواره وارد شوند. حتی نتایج چندین نظرسنجی نیز نشان می‌دهد که خبرگان فضایی اولویت دوم دانشگاه‌ها را بعد از آموزش و توسعه منابع انسانی (که همواره به عنوان اصلی‌ترین هدف دانشگاه‌ها یاد می‌شود)، توسعه فناوری فضایی (طراحی و ساخت زیرسیستم‌ها) مدنظر دارند. کارشناسان بر بهره‌برداری از علم و دانش جهت توسعه فناوری و تمرکز بر تحقیقات غیر بنیادی این حوزه بدون ورود به حوزه ساخت تاکید دارند.

بعضی از فعالان دانشگاهی و مسئولان فضایی دولت قبل، اتفاقات رخ‌داده در حوزه طراحی و ساخت فضاپیما و ماهواره را این‌گونه توجیه می‌کنند که هدف اصلی، ساخت یک محصول تجاری و صنعتی نبوده است بلکه چنین پروژه‌هایی در دانشگاه‌ها تعریف شده‌اند تا نیروی انسانی آموزش دیده و ساختارهای پژوهشی قدرتمند ایجاد شوند. در پاسخ باید گفت تربیت نیروی ورزیده برای بخش فضایی کشور در حالی هدف اصلی نامیده می‌شود که متاسفانه بخش اعظمی از نیروهای زبده حاصل این پروژه‌ها بعد از پایان دوره‌های تحصیلی و پژوهشی از کشور خارج شده یا در صنایع غیرفضایی مشغول به کار هستند. دلیل این اتفاق این است که متاسفانه دانشگاه‌های کشور توانایی حفظ و هدایت خروجی‌های انسانی خود را به بخش فضایی ندارند.

یکی از دلایل انتقاد کارشناسان به پروژه‌های طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجش از دور در دانشگاه‌ها این بود که این پروژه‌ها که در دولت قبل به شدت حمایت شدند، رقابت شدیدی بین دانشگاه‌های کشور ایجاد کرد؛ به گونه‌ای که مسوولان هر دانشگاه به‌اصطلاح برای «چشم‌وهم‌چشمی» هم که شده وارد عرصه ساخت و تولید فضاپیما شدند و خواستند نام و نشان دانشگاهشان را به فضا بفرستد؛ اما مساله فقط یک رقابت بین دانشگاهی نبود بلکه شرایط به نحوی پیش رفت که به جای ارتباط مناسب صنعت و دانشگاه، دانشگاه به رقیب اصلی صنعت تبدیل شد. در حالی که توانمندی‌ها و زیرساخت‌خای بسیار مناسبی در تولید ماهواره‌ها در بخش خصوصی و دولتی کشور وجود داشت، بعضی از دانشگاه‌ها به دلیل ارتباطات خاص توانستند بودجه‌های فضایی را در این حوزه به طرف خود جذب کنند.

فضا عرصه پهناوری است که برای هر گروهی منافعی دارد. این عرصه برای کشور، قدرت ملی و افتخار می‌آورد. برای مردم زندگی راحت‌تر و با رفاه بیشتر فراهم می‌کند. برای دانشگاهیان، اندیشمندان و مهندسان هم بهترین مکان برای ارتقای علمی است. در این میان اما فضا به دلیل برد بالایی که در نمایش و تبلیغات دارد گاه مورد سو استفاده نیز قرار می‌گیرد. به‌نحوی‌که گاه از دستاوردهای فناوری فضایی برداشت‌های سیاسی شد و نگاه ابزاری آفتی بود که به جان پروژه‌های فضایی افتاد. وجود ماهواره‌های متعدد دانشجویی آماده پرتاب نیز ناخواسته به این بازی‌های سیاسی دامن زد و به بهانه‌ای برای انتقاد از دولت یازدهم برای پرتاب نکردن آن‌ها تبدیل شد. درحالی‌که مسلماً در کشور برای پرتاب این همه ماهواره محدودیت‌های فنی و مالی وجود دارد.

کسب و توسعه فناوری فضایی فقط به داشتن و ساختن ماهواره نیست. هنر این است که فضا وسیله‌ای باشد برای توسعه فناوری جهت ایجاد امنیت، رفاه و افزایش کیفیت زندگی مردم و از طرف دیگر ابزاری برای حل مشکلات و چالش‌های متعدد کشور. دانشگاه‌های کشور که از مهم‌ترین مراکزی هستند که می‌توانند به‌طور مستقیم بر صنعت تأثیر بگذارند و حوزه فضایی کشور را به استفاده کاربردی ماهواره‌ها هدایت کنند، به‌جای این‌که کشور را به پیشرفت و رشد اقتصادی و علمی هدایت کنند به تعریف پروژه‌های نادرست «داشتن ماهواره به هر شکل ممکن» فکر کردند و نتیجه آن چیزی شد که اکنون مورد انتقاد کارشناسان است.

عده‌ای از کارشناسان اعتقاد دارند بعضی از دانشگاهیان سعی می‌کنند به‌جایی که بودجه اختصاص داده شده وارد شوند تا بتوانند سهمی از این امکانات به دست آورند. درحالی‌که در هیچ جای دنیا هیچ موسسه آموزشی یا تحقیقاتی به‌طور مستقیم وارد عرصه تجارت نمی‌شود. این کارشناسان می‌گویند در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای درحال‌توسعه این شرکت‌های خصوصی هستند که فعالیت‌های تجاری انجام می‌دهند. آن‌ها اعتقاد دارند ورود دانشگاه‌ها به چنین عرصه‌هایی اگر منجر به تولید آزمایشگاه‌ها، زیرساخت‌ها و تربیت نیروی انسانی شود خوب و مفید خواهد بود؛ اما اینکه دانشگاه‌ها وارد بحث ساخت ماهواره به عنوان یک محصول شوند، درست نیست؛ زیرا دیگر بحث‌های اقتصادی و مالی به وجود می‌آیند و این مساله ممکن است که مشکلات و مفاسدی را نیز در پی داشته باشد.