عباس خاراباف

 پس از مدت‌ها که خبری از فعالیت‌های جدی فضایی در ایران نبود، سرانجام سیزدهم بهمن 1393 ماهواره فجر با موفقیت به‌سوی مدار پرتاب شد تا بار دیگر موضوع فضا و فناوری فضایی در ایران توجه بسیاری را به خود جلب کند. پرتاب موفق ماهواره فجر ازجمله موفقیت‌های دل‌چسب فضایی در کشور بود طوری که به نظر می‌رسید کارشناسان و مجریان از این اتفاق بیشتر از پرتاب‌های فضایی گذشته خوشحال بودند.

از موفقیت در پرتاب ماهواره فجر که بگذریم، شواهد مختلف نشان می‌دهد که این ماهواره کمتر از یک ماه در مدار باقی مانده و عمر مداری آن بسیار کمتر از میزان مورد انتظار بوده است. درحالی‌که اعلام شده بود ماهواره فجر 1.5 سال در مدار باقی خواهد ماند، پایگاه‌های مستقل اینترنتی گزارش داده‌اند که این ماهواره در تاریخ 26 فوریه 2015 / 6 اسفند 1393 سقوط کرده است. نزول مداری سریع این ماهواره نشان از عملکرد نادرست سیستم پیشرانش و رانش‌زاهای ماهواره‌ای دارد. بااین‌حال خبر پایان یافتن عمر مداری ماهواره فجر و عدم موفقیت در ارتقای مداری تاکنون توسط هیچ‌یک از نهادهای رسمی اعلام یا تأیید نشده است.

به‌عنوان‌مثال نخستین تلاش ایالات متحده آمریکا برای ارسال نخستین ماهواره به فضا با عدم موفقیت در پرتاب رخ داد و ماهواره‌بر به دلایلی در سکوی پرتاب منفجر شد. این انفجار اما نه‌تنها باعث دلسردی کارشناسان آمریکایی نشد، بلکه سال‌ها اقتدار را برای ناسا رقم زد. همچنین در برنامه فضایی آپولو، راکت ساترن ۵ بارها در مراحل مختلف دچار عدم موفقیت شد اما سرانجام این ناکامی‌ها یک موفقیت بزرگ در ارسال انسان به ماه را برای نخستین بار رقم زد.

از سال 1957/ 1336 (آغاز عصر فضا) تا سال ۲۰۱۴ / 1393 جمعاً ۵۴۲۴ پرتاب به فضا در مأموریت‌های مختلف فضایی رخ داده است که ۴۵۸ پرتاب با عدم موفقیت روبرو بوده است. در این میان بیشترین پرتاب‌های ناموفق فضایی در دهه ۱۹۶۰ / 1340 رخ داده (۱۶۷ پرتاب ناموفق از ۹۹۰ پرتاب) و بیشترین ضریب ناکامی نیز مربوط به سه سال اولیه آغاز عصر فضا است به‌طوری‌که ۴۴ درصد از پرتاب‌ها در آن زمان موفق نبود. همچنین در سال گذشته (۲۰۱۴) از ۹۲ پرتاب فضایی، ۴ پرتاب با عدم موفقیت مواجه بوده است. این اعداد نشان می‌دهد که درصد تقریباً بالای ناکامی‌های فضایی در سال‌های نخست تلاش به دستیابی به فضا، امری طبیعی به نظر می‌رسد.

در ایران نیز بنا بر اعلام منابع رسمی و خبرگزاری‌های داخلی در پرتاب راکت‌های کاوش حامل موجود زنده (میمون) دو بار (کاوشگرهای ۵ و ۶) عدم موفقیت رخ داده و طبق اعلام منابع غیررسمی و خبرگزاری‌های خارجی در پرتاب ماهواره‌های فجر و تدبیر چند بار (درمجموع ۲، ۳ یا حتی ۴ ناکامی اعلام شده در منابع مختلف) عدم موفقیت وجود داشته است. البته تاکنون عدم موفقیت در پرتاب ماهواره توسط هیچ نهاد رسمی تأیید نشده است.

حال در گذشته و جهت دسترسی به اهداف موردنظر چه عدم موفقیتی رخ داده باشد و چه نه، موفقیت امروز جمهوری اسلامی ایران در پرتاب چهارمین ماهواره تحسین‌برانگیز، شیرین و دل‌چسب است. حتی اگر به ادعای رسانه‌های خارجی شکستی در گذشته وجود داشته باشد، به نظر این موفقیت اخیر کسب شده بسیار شیرین‌تر و دل‌چسب‌تر خواهد بود.

آنچه مشخص است، در زمینه توسعه علوم و فناوری، به‌خصوص فناوری پیچیده‌ای مثل فناوری فضایی، شکست معنی ندارد و حوادث رخ‌داده عمدتاً تجربیات جدیدی هستند که سابقه قبلی از آن‌ها در کشور نبوده و امکان انتقال یا اکتساب آن‌ها از خارج نیز وجود نداشته است؛ بنابراین حتی اگر تصور کنیم پرتاب یک ماهواره ایرانی با ماهواره‌بر ایرانی چندین بار با عدم موفقیت روبرو شده باشد، نباید آن را شکست نامید بلکه این شکست پلی برای پیروزی‌های آینده است.

معمولاً شیرین‌ترین پیروزی آنی است که دسترسی به آن دشوارتر است. شاید اشک‌های شوق جاری بر صورت مهندسان فضایی در پایگاه پرتاب ماهواره فجر نیز نشان از دشواری مسیری بود که برای رسیدن مقصود طی شده است.

شکسپیر معتقد است «موفقیت‌هایی که نصیب بشریت شده، عمدتاً در میان تحمل و شکیبایی بوده است» و جز این هم نیست. مطمئناً اگر ادیسون، در همان روزهای اول که پی کشف و اختراع بود، با اولین و دومین و صدمین شکست از میدان به درمی‌شد، هرگز، نامش با روشنایی گره نمی‌خورد.

خیلی از ما برخلاف ادیسون از شکست خوردن دوری می‌کنیم. درواقع، آن‌قدر درگیر این هستیم که مبادا شکست بخوریم که دیگر هدفمان پیروز شدن نیست. برای خیلی‌ها شکست یک کمبود به شمار می‌رود. این طرز تفکر مثل خیلی چیزهای دیگری که در مورد آن‌ها اشتباه فکر می‌کنیم، نادرست است. اشتباه کردن نه‌تنها حقارت نیست بلکه کسب ظرفیت اشتباه کردن برای پیروزی‌های آینده الزامی است.