ذوالفقار دانشی: تلسکوپ فضایی هابل بار دیگر فرصتی طلایی را برای اخترشناسان زمینی فراهم کرده‌است تا یکی از نادرترین رویدادهای آسمانی را بررسی کنند. هابل این‌بار ، دنباله‌دار شوازمن-واخمن3 را نشانه رفته‌است، دنباله‌داری بسیار نزدیک که این‌روزها پرنور شده‌است و باکمک ابزارهای اپتیکی معمولی هم دیده می‌شود. تصاویر جدید هابل نشان می‌دهد هسته این دنباله‌دار به تکه‌هایی بسیار بیشتر از آن‌چه تلسکوپ‌های زمینی نشان داده‌اند، تقسیم شده‌است و برخی از این قطعات به‌مرور ناپدید شده‌اند. دنباله‌دار شوازمن-واخمن3 بهترین آزمایشگاهی است که سیاره‌شناسان توانسته‌اند ساختار هسته دنباله‌دارها را بادقت بررسی کنند و مدل‌های خود را بیازمایند.
بسیاری از منجمان آماتور این‌شب‌ها تلسکوپ‌های خود را به‌سوی این دنباله‌دار نشانه می‌روند تا تغییرات درخشندگی آن را ببینند، اما این فقط یک‌روی ماجرا است. تنها دو هفته دیگر به عبور دنباله‌دار از نزدیک‌ترین فاصله با زمین مانده‌است و تمامی رصدگران آماده می‌شوند تا برای شامگاه 22 اردیبهشت برنامه‌های رصدی خود را بدون هیچ اشتباهی برگزار کنند. دنباله‌دار در آن شب کمتر از 12 میلیون کیلومتر با زمین فاصله خواهد داشت (30 برابر فاصله زمین تا ماه). حتی برخی منجمان خود را برای وقوع بارش شهابی مرتبط با این عبور نزدیک آماده می‌کنند. اما نزدیک‌ترین فاصله دنباله‌دار تا زمین تنها 0.08 واحد نجومی است که مرز وقوع ضعیف‌ترین نوع بارش‌های شهابی است.
جذابیت این دنباله‌دار این است که هسته‌اش تکه‌تکه شده و تاکنون 36 قطعه آن شناسایی شده‌است. این تکه‌ها که به ترتیب حروف الفبا نام‌گذاری شده‌اند، رشته‌ای نسبتا نورانی را به طول چندین درجه در آسمان تشکیل داده‌اند و این درحالی‌است که قطر زاویه‌ای ماه که خیلی به‌ما نزدیک‌تر است، تنها نیم‌درجه است. منجمانی که دنباله‌دار را در چندماه اخیر زیر نظر داشته‌اند، گفته‌اند روشنایی برخی از این تکه‌ها به‌شکل عجیبی افزایش یافته‌است. این بدان معنی‌است که شکستن این تکه‌ها همچنان ادامه دارد.
تصوير بزرگتر
هابل توانست دو تکه فعال این دنباله‌دار را پس‌از یک درخشش غیرعادی به‌دام بیاندازد و تصاویری دقیق از تکه‌های B و G تهیه کند. هابل همچنین از تکه C که فعالیت کمتری از خود نشان می‌دهد نیز تصاویری تهیه‌کرد. این تصاویر به‌وضوح نشان می‌دهد نوعی فرآیند نابودی نسل‌به‌نسل درحال وقوع است و قطعات بزرگتر مدام به قطعات کوچک‌تر شکسته می‌شوند. تصاویر نشان می‌دهند به‌دنبال هریک از قطعات اصلی، چند ده‌تایی خرده‌شکسته‌های کوچک هم حرکت می‌کنند. این خرده‌شکسته‌ها احتمالا کلوخ‌هایی به ابعاد یک خانه معمولی هستند(!) که براثر فوران مواد به بیرون پرتاب شده‌اند و درخشندگی و ابعادشان در چنین فاصله‌ای به‌قدری اندک است که در اغتشاشات جوی محو می‌شوند. تنها یک تلسکوپ در ورای جو می‌تواند آنها را ببیند و این همان قابلیت بی‌نظیر هابل است که آن‌را برتر از دیگر تلسکوپ‌های بزرگ زمینی قرار داده است.
تصوير بزرگتر
تصاویر قطعهB که چند روز پس‌از رویداد درخشندگی ثبت‌شد، نشان می‌دهد این خرده‌شکسته‌ها احتمالا براثر گازهای فوران‌یافته از سطح یخی روبه‌خورشید به‌سوی دنباله رانده شده‌اند؛ درست مثل فضانوردی که سوار بر صندلی فضایی خود در فضا حرکت می‌کند و موتور جت نصب‌شده بر صندلی او را در جهت خلاف فوران‌گاز حرکت می‌دهد. این خرده‌سنگ‌ها سنگینی بسیار کمتری نسبت به قطعات اصلی دارند و از این‌رو به شتاب بیشتری دست پیدا می‌کنند، پس بیش‌از دیگر قطعات بزرگتر از هسته فاصله می‌گیرند. به‌نظر می‌رسد شکسته‌شدن قطعات آن‌قدر ادامه دارد که برخی قطعات کوچک در طول چندروز کاملا ناپدید می‌شوند.
چرا دنباله‌دارها مهمند؟!
دنباله‌دارها تنها مواد برجامانده از تکوین منظومه شمسی هستند که خواص ابر اولیه منظومه شمسی را در خود پنهان کرده‌اند. هسته دنباله‌دار مخلوطی از گاز، آب و غبار است که در ساختار متخلخل و شکننده‌ای یخ زده‌است. هرچه اطلاعات دانشمندان در مورد دنباله‌دارها افزایش یابد، امیدشان نیز برای یافتن پاسخ پرسش‌های بی‌جواب منظومه شمسی پررنگ‌تر خواهد شد. بسیاری از آنها معتقدند مهم‌ترین پرسش این است که آیا این دنباله‌دارها بودند که حیات را به زمین آوردند.
انبوه ماموریت‌های فضایی برای بررسی دنباله‌دارها نشان از اهمیت بسیار زیاد این موضوع دارد. دنباله‌دار شوازمن-واخمن3 هم می‌تواند با برملا کردن اسرار ساختار هسته خود دانشمندان را به یافتن پاسخ خود یاری رساند.
وقتی دنباله‌دارها از نزدیکی اجرام سنگین منظومه شمسی عبور می‌کنند (بخصوص مشتری و زحل) ، نیروهای جزرومدی گرانشی آنها را خرد می‌کند. معروف‌ترین نمونه این اتفاق، دنباله‌دار شومیکر-لوی9 بود که به‌هنگام عبور از نزدیکی مشتری در دام گرانش آن گرفتار شد. در سال 1371/1992 هسته‌اش به چندین تکه شکسته‌شد و در نهایت دو سال بعد با جو این سیاره برخورد کرد.
اما هسته دنباله‌دار به روش‌های دیگری نیز خرد می‌شود:
1- اگر هسته با سرعت بالایی به دور خود بگردد (حرکت وضعی بسیار سریع)، نیروهای جانب‌به‌مرکز به‌قدری شدید خواهد شد که هسته را متلاشی کند.
2- هنگامی‌که دنباله‌دار از نزدیکی خورشید عبور کند، تنش‌های حرارتی شدیدی در آن ایجاد خواهد شد که هسته را تکه‌تکه می‌کند.
3- حرارت خورشید می‌تواند گازهای ناپایدار درون هسته را منبسط کند، در نتیجه آنها در انفجاری شدید از سطح هسته بیرون می‌زنند و بخشی از هسته را متلاشی می‌کنند.
هال ویور، سیاره‌شناس و استاد آزمایشگاه فیزیک کاربردی دانشگاه جان‌هاپکینز معتقد است که هسته‌های خرد‌شده، سرنوشت نهایی اغلب دنباله‌دارها است. ویور رییس گروهی است که تصاویر جدید دنباله‌دار شوازمن-واخمن را تهیه و بررسی کرده‌است. او پیش‌ازاین نیز برای بررسی چنین هسته‌های خردشده‌ای، تلسکوپ فضایی باارزش را به‌سوی دنباله‌دارهای شومیکر-لوی9، هایاکوتاکه و لینیر 1999S4 نشانه رفته‌بود. ویور امیدوار است بتواند با بررسی تصاویر ارسالی هابل، داده‌های دیگر رصدخانه‌های زمینی و رصدهایی که هنگام ملاقات دنباله‌دار با زمین و خورشید انجام می‌شود، مشخص کند هنگام خردشدن این دنباله‌دار، دقیقا چه اتفاق‌هایی روی می‌دهد.
دنباله‌دار شوازمن-واخمن3
در سال 1930، آرنولد شوازمن و آرنو آرتور واخمن، اخترشناسان آلمانی، در تلاش برای یافتن سیارک‌های جدید به شیوه عکسبرداری از آسمان بودند که توانستند سومین دنباله‌دار خود را کشف کنند. این دنباله‌دار که از فاصله 9.3 میلیون کیلومتری زمین عبور کرده بود، هفتاد و سومین دنباله‌دار تناوبی بود که کشف می‌شد و از این‌رو به نام کامل p73/Schwassmann-Wachmann3 نام‌گذاری شد. این دنباله‌دار هر 5.4 سال به‌دور خورشید گردش می‌کند، اما کسی نتوانست آن را تا سال 1979 دوباره رصد کند. دنباله‌دار در آن سال برای بار دوم دیده شد، اما در سال 1985 دوباره گم شد. پس‌ازآن اخترشناسان توانستند در هر بازگشت، این دنباله‌دار را رصد کنند.
در پاییز سال 1374/1995، دنباله‌دار ناگهان فعالیت شدیدی از خود نشان داد و درخشندگی‌اش افزایش پیدا کرد. اندکی بعد، چهار قطعه بزرگ در موقعیت هسته این دنباله‌دار شناسایی شد که به‌ترتیب A، B، C و D نام گرفتند. بزرگترین آنها قطعهC بود که به‌عنوان اصلی‌ترین باقیمانده هسته اصلی نیز شناسایی شد. اما در بازگشت بعدی دنباله‌دار، تنها قطعات B و C رصد شدند. اخترشناسان حدس می‌زنند دلیل عدم رویت دیگر قطعات، وضعیت رصدی بسیار نامناسب این دنباله‌دار در سال 1379 بود. از این‌رو بسیاری معتقدند این شرایط رصدی بسیار عالی دیدار امسال است که دانشمندان را موفق به شناسایی قطعات فراوانی از هسته شکسته‌شده دنباله‌دار شوازمن-واخمن3 کرده‌است.
در 16 خرداد، دنباله‌دار به نزدیک‌ترین فاصله خود از خورشید خواهد رسید و تا آن زمان، رویدادهای بیشماری رخ خواهد داد. سیاره‌شناسان فعل و انفعالات این دنباله‌دار را به‌دقت زیر نظر دارند تا بتوانند جزئیات بیشتری را در مورد هسته این دنباله‌دار بدست آورند. شاید یکی از این یافته‌ها کلید پاسخ به پرسش‌های بنیادی بشر باشد!