 |
|
|
سحابی سياره نمای «Henize 3-401» در صورت فلكي كشتی از ديد تلسكوپ فضایی هابل. همچون بسياری از سياره نماهای ديگر، دو جت گازی در دو جهت مخالف، از جانب ستاره مركزی به سمت بیرون گسترش یافته است. |
|
بنابر یافته های گروهی از ستاره شناسان، بنظر می رسد امکان تشکیل سحابی های سیاره نما در منظومه های ستاره ای دوتایی، بیشتر از ستارگان منفرد باشد.
بنابر آنچه تا بحال در کتابهای نجومی گفته شده است، حدود هفت ميليارد سال ديگر، ناظران دور دست، خورشيد در حال احتضار را بصورت يك سحابی سياره نما خواهند دید. اما آيا این پیش بینی واقعا درست است؟
به گفته «اورسولا دمارکو» از موزه تاریخ طبيعي آمريكا، ممکن است ستارگان منفرد برای توليد سحابی های سياره نما چندان مناسب نباشند. «دمارکو» در جریان انجام یک كار تحقیقاتی مشترک با گروهی از موسسه علوم تلسكوپ فضايي، شواهدی یافت که نشان می دهد بيشتر ستاره های مركزي سحابی های سياره نما، ستاره های دوتایی هستند!
بيشتر سحابي هاي سياره نما ، كروي شکل نيستند بلکه دارای نوعی تقارن دوقطبی ظاهری هستند. ستاره شناسان مدتها بر این باور بودند كه این اشکال، در اثر گردش ستاره همدم بدور ستاره مرکزی بوجود می آیند. مشاهدات «دمارکو» نیز اين نظر را تأييد كرد. او با استفاده از تلسكوپ 5/3 متري WIYN در رصدخانه «کیت پیک»، به مطالعه 11 ستاره مرکزی واقع در سحابی های سياره نما پرداخت و متوجه شد كه احتمالاً در اثر كشش گرانشي يك همدم چرخان، تغييراتي در سرعت شعاعي 10 عدد از این ستارگان دیده می شود.
براي ديدن اين كه بسياري از سياره نماها ، تقارن دو قطبي دارند، الزاما نيازی به استفاده از تلسكوپ هابل نیست. سه تصویر پایین، همگی با استفاده از يك تلسكوپ بازتابی 20 اينچي با بزرگنمایی بین 170 تا 360 و با فيلترهاي سحابی با باند باريك، گرفته شده اند. نمونه هاي خوب ديگر را مي توان توسط بيشتر تلسكوپ هاي آماتوري كوچك تر مشاهده كرد.
از اواسط دهه ی 1990، یک ستاره شناس اسراييلی به نام «نوام سوکر» سعي كرد سناريوهای مختلفی برای توضیح اشکال گوناگون سحابی های سیاره نما ارائه کند. در این سناریوها، جرم ستارگان دوتایی، از جرم يك ستاره تا يك سياره تغيير مي كرد. «دمارکو» مي گويد: «فكر مي كنم اساس نظرات مطرح شده توسط "سوکر" درست باشد، هرچند من بر خلاف او به محاسبات انجام شده در این مدلها اعتماد دارم».
به عقیده یکی از دانشمندان موسسه علوم تلسکوپ فضایی، طبق مدل هاي تحول ستاره ای و محاسبات هيدروديناميك، براي چرخاندن يك ستاره غول متورم و پیر، بگونه ای که باعث تولید برون ريزهای جت مانند و سحابی های دو قطبي و يا حتي سحابی های سياره نمای قابل رویت شود، نياز به وجود يك همدم ستاره ای و نه سياره ای در اطراف آن است؛ «ممكن است در آستانه ی یک انقلاب در زمینه مطالعه ی منشأ سحابي هاي سياره نما باشيم.»
براي يافتن نشانه هايي از دوتايي بودن و همچنين تعيين دوره هاي مداري براي ستاره هايي كه تاكنون آزمايش شده اند و براي اطمينان از اين كه تغييرات سرعت شعاعي، ناشي از عامل ديگري نيست، این گروه قصد دارد ستاره هاي مركزي بيشتري را مورد مطالعه قرار دهد.
رصدهای اخيرِ پيش-سياره های بسيار جوان توسط گروهی از ستاره شناسان موسسه فناوری کالیفرنیا (Caltech) که با استفاده از تلسكوپ «کک 2» (Keck II) در مائوناكی هاوايی صورت گرفته است، اهميت بادهاي دوقطبي در تشكيل سحابي هاي سياره نما را بخوبی آشكار کرده است. مطالعات طيف سنجی این گروه كه در همايش ماه ژانويه ي جامعه ي ستاره شناسي آمريكا ارائه شد، نشان مي دهد كه بادهاي نامتقارن ستاره هاي در حال مرگ، ساختن پوشش هاي دورِ ستاره ای را حتي پيش از مرئی شدن اين پوشش، بعنوان يك سحابي سياره نما، شروع مي كند.
اما آينده ي خورشيد چه طور؟ يك ستاره ي تنها، در واقع بيشتر لايه هاي بيروني اش را بعد از مرحله ي غول سرخ ، از دست مي دهد. اما «دمارکو» خيلي مطمئن نيست كه اين منجر به يك سحابي سياره نماي مريي شود. به گفته وی، اگر يك غول با چرخشي سريع به دوران در نيايد ، از دست دادن جرم ممكن است براي مدت بسيار طولاني ، كُند و پايدار باقي بماند كه اين منجر به سحابي اي مي شود كه رقيق و نامريي است. بعلاوه، به خاطر جرم كم خورشيد و تحول آرام آن، اين سحابي ممكن است قبل از آنکه ستاره ي مركزی به اندازه کافی گرم شود و سحابی را يونيزه كند، به كلي پراكنده شود. به گفته ي «دمارکو»، براي آنکه روند کاهش جرم در این سحابی ها، بصورت انرژی زا، دوره ای و نامتقارن باشد، وجود يك ستاره همدم ضروري است. در واقع، ممکن است بسياري از ستارگان منفرد، هرگز يك سحابي سياره نماي مرئي توليد نكنند.
-- مشروح گزارش این گروه تحقیقاتی در شماره اول فوريه Astrophysical Journal Letters منتشر شده است. --
در همین رابطه بخوانید :