بابک امین تفرشی

خبرهای دنیای علم شگفت‌آورند. اما وقتی از رسانه‌های عمومی منتشر می‌شوند، گاهی آنقدر عجیب‌اند که حتی متخصصان و علم‌پیشگان را هم غافل‌گیر می‌کند. یکی از نمونه‌های تازه، خبر ستاره‌ای است که می تواند به بزرگی یک کهکشان شود. این خبر بازتاب ‌دهنده یکی ازکشف‌های اخیر تلسکوپ فضایی هرشل است. این تلسکوپ اروپایی حدود یک سال پیش به فضا رفت تا به دور از جو و اغتشاشات زمینی، آسمان را در نور فروسرخ یا مادون قرمز کاوش کند. اما چطور ممکن است یک ستاره هم‌اندازه کهکشان مادری خود شود که میلیاردها ستاره دیگر را نیز در خود جای داده است؛ همچون جزیره‌ای عظیم در اقیانوس کیهان. حتی پرجرم‌ترین و عظیم‌ترین ستاره‌ها که قطر آنها به هزاران برابر سیاره زمین می‌رسد، در مقایسه با کهکشانی مانند راه‌شیری، مثل سرسوزنی در کل ایران است.

تنها راه پیدایش چنین ستاره‌ای ناآگاهی نویسنده از دنیای اخترشناسی است. متاسفانه با انتشار چنین اخباری نه فقط کمکی به توسعه و ترویج علم نمی‌شود که سبب گمراهی بسیاری از خوانندگان اخبار علمی در رسانه‌های عمومی می‌شود. بارها برایم پیش آمده که آشنایان بپرسند که شنیده‌‌ای که فلان سیاهچاله به زودی منظومه شمسی را می‌بلعد، یا فلان سنگی فضایی زمین را نابود می‌کند، یا این‌که فردا شب مریخ به بزرگی ماه است، و بشقاب پرنده‌ها دوباره در آسمان ایران ظاهر شده‌اند. من در تمام این موارد شرمنده‌ام که گرچه علم پیشه‌ام، اما هیچ اطلاعی از این خبرهای داغ ندارم؛ چون چنین خبرهای اصلا خبر نیستند، ماهیت آنها از لحظه تولید و انتشار از منبع علمی تا چرخیدن در وب و دنیای رسانه و سرانجام ترجمه به فارسی زیر و رو شده است و به سلیقه روزنامه‌نگار علم نشناس به متنی مبهم یا کلا به موضوع دیگری تبدیل شده است.

هر سال در اوایل شهریور ای‌میلی در اینترنت می‌چرخد که در شب‌های آینده مریخ به اندازه بزرگ و درخشان می‌شود و هر سال هم این شایعه را دست‌کم دوسه منبع خبری اصلی در ایران منتشر می‌کنند. گویا اخبار را از معتبرترین منابعاز جمله ای‌میل‌های پراکنده جمع‌آوری می‌کنند. هر یکی دو سال یک بار که سیاره زهره به روشن‌ترین و مرتفع‌ترین وضعیت خود در آسمان شامگاهی می‌رسد (از جمله در یکی دو ماه آینده) خبرهای ظهور بشقاب‌های پرنده در آسمان ایران (و البته بسیاری کشورهای دیگر) شروع می‌شود. چون ناآشنایان با آسمان شب باور ندارند که چنین جسم تابانی ممکن است سیاره‌ای طبیعی در آسمان باشد.

روزنامه‌نگاری علمی در ایران و بسیاری از کشورهای در حال توسعه بسیار جوان است. کاهش خبرهای گنگ و نامفهوم، پرهیز از انتشار خبرهای دروغ در دنیای علم، و شناخت اولویت درست در انتشارخبرهای مهم علمی به جای خبرهای تیترساز، یک تخصص جدید در ژورنالیسم است که رسانه در هر کجای دنیا به آن نیاز دارد، همان طور که رسانه به روزنامه‌نگار اجتماعی، سیاسی، یا ورزشی نیاز دارد.