محمود حاج‌زمان

 طبق برنامه‌ریزی‌ها، قرار است که مریخ‌نورد بعدی ناسا به نام کیوریاسیتی (به معنای کنجکاوی) فردا به مدار زمین پرتاب شود و پس از چند روز رهسپار سیاره سرخ شود تا پس از در سفری آرام و 8ماهه، آگوست 2012/ مردادماه 1391 به این سیاره برسد. به گزارش نشنال‌جئوگرافیک،  پس از رسیدن به مریخ و به عنوان بخشی از یک سیستم جدید فرود محموله‌های عظیم بر روی دنیاهای دیگر، این روبات با استفاده از یک کابل عظیم به سوی سطح سیاره سرخ پایین فرستاده خواهد شد. اما پیش از همه این کارها، مریخ‌نورد کیوریاسیتی باید بتواند خود را از شر «نفرین مریخ» خلاص کند.
 

مریخ‌نورد بعدی
در عالم فعالیت‌های فضایی، بذله‌گویی در خصوص این نفرین بسیار نیش‌دار است. در نیم قرنی که از نخستین تلاش بشر برای ارسال یک کاوشگر به سیاره سرخ می‌گذرد، حدود دو سوم از 39 ماموریت انجام شده سرانجام ناخوشایندی داشته‌اند. بعضی از فضاپیماها روی زمین سقوط کردند و برخی دیگر در میانه مسیر از کار افتادند. یکی از سفینه‌های شوروی تنها اندکی پس از پرتاب منفجر شد، و سفینه دیگری هنگام تلاش برای فرود روی مریخ آتش گرفت.
در اوایل آذرماه، یک فضاپیمای روسی که برای سفر به قمر مریخ –فوبوس- طراحی شده بود نتوانست از مدار زمین فراتر برود. این سفینه مدت کوتاهی پس از پرتاب از مسیر خارج شد و مهندسان هنوز نتوانسته‌اند علت مشکل را کشف کنند. هرچند طی چند روز اخیر، تلاش مهندسان آژانس فضایی اروپا برای تماس با این فضاپیما موف بود و امید می‌رود تا هفته آینده که پنجره پرتاب به سوی مریخ باز می‌ماند، این فضاپیما بتواند ماموریت خود را از سر بگیرد.
ریسک آخرین ماموریت ناسا نیز بسیار بالا است: با وزنی معادل 900 کیلوگرم، مریخ‌نورد کیوریاسیتی بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین جسمی است که تاکنون بر روی یک سیاره دیگر فرود آمده است. مجموع هزینه‌های مریخ‌نورد، فضاپیما، و سایر بخش‌های این ماموریت نیز بالغ بر 2.5 میلیارد دلار است.
پیتر تایزینگر، مدیر برنامه مریخ‌نورد، دو هفته قبل در یک کنفرانس خبری گفت: «شاید بتوان گفت که مریخ مانع کار ما می‌شود. هرگونه ورود، کاهش ارتفاع، و فرود بر رو مریخ به نوعی مصیبت محسوب می‌شود. این سیاره یک محیط خالی از خطر نیست».
 

جایی در میان آسمان
در این تصویر، کارمندان فضایی روسی را مشاهده می‌کنید که یک هفته قبل از پرتاب فضاپیمای Phobos-Grunt از پایگاه بایکونور قزاقستان مشغول بررسی آن بودند. اما اکنون به نظر می‌رسد که چندین دهه برنامه‌ریزی بر روی این سفینه سرانجامی جز رفتن به زباله‌دانی پیدا نکرده است.
این فضاپیمای عظیم‌الجثه که محتوی تجهیزات آزمایشی از سراسر دنیا بود، قرار بود که برنامه بازگشت روسیه به مریخ باشد. سلف بدشگون قبلی این فضاپیما، سفینه Mars 96، در نوامبر 1996 / آبان 1375 در اقیانوس آرام سقوط کرد. دو ماموریت قبلی روسیه به مقصد مریخ نیز که هر دو در سال 1998 / 1377 انجام شده بودند، سرانجامی جز شکست نداشتند.
قرار بود که دقایقی پس از آغاز پرتاب، فوبوس-گرانت موتور و موشک‌های کمکی خود را روشن کند تا فضاپیما را به یک مدار بالاتر ببرد و بتواند با فرار از میدان جاذبه زمین، به سمت مریخ رهسپار شود. اما موتور روشن نشد و در نیجه سفینه در آسمان زمین به گل نشست! به گفته رییس آژانس فضایی روسیه، والری پوپوفکین،اگر مشکل تا قبل از اوایل دسامبر / اواسط آذرماه برطرف نشود، فوبوس-گرانت شانس خود را برای پرواز به سوی مریخ از دست می‌دهد.
یتالی داویدوف، قائم مقام آژانس فضایی روسیه، شانس انجام شدن این ماموریت را بسیار اندک می‌داند. با این حال، پس از اینکه آژانس فضایی اروپا توانست برای نخستین بار تماسی را با این سفینه برقرار کند، امیدها برای نجات آن افزایش یافته است.
 

کارآگاه گم‌شده
تصویر، فرودگر بیگل 2 را نشان می‌دهد که با جدا شدن از سفینه مادر خود سفری تنها را به سمت سطح مریخ آغاز می‌کند.
کاوشگر انگلیسی قرص‌مانند بیگل، با استفاده از فضاپیمای مارس اکسپرس و در سال 2003 / 1382 از قزاقستان به فضا پرتاب شد. مارس اکسپرس این کاوشگر را در مدار قرار داد، و بیگل 2 با موفقیت از سفینه مادر جدا شد تا فرود خود را طبق برنامه‌ریزی‌ها برای روز کریسمس انجام دهد.
اما پس از آن، این کاوشگر بدون اینکه ردی از خود به جا بگذارد ناپدید شد. بازرسان گفتند که ممکن است کیسه‌های هوا یا چترهای این کاوشگر باز نشده باشند، و در نتیجه بیگل 2 با سرعت به سطح سیاره کوبیده شده باشد. اما علت دقیق گم شدن این کاوشگر هنوز به صورت یک راز باقی مانده است.
کالین پیلینگر، مسئول پیشرفت پروژه فضاپیما، اندکی پس از ناپدید شدن بیگل 2 به خبرنگاران گفت: «فرود آمدن روی مریخ بسیار دشوار است، هیچ شکی در این باره وجود ندارد. شما با مخاطرات زیادی روبه‌رو هستید و نمی‌توانید هیچ پیش‌بینی در این خصوص داشته باشید».
 

باز شدن نافرجام
جمعیت زیاد خبرنگاران در فلوریدا مشغول ثبت پرتاب بی‌نقص نخستین فضاپیمای آمریکا به مقصد مریخ، مارینر 3 هستند که در نوامبر 1964 / آبان 1343 انجام شد. اما پرتاب سفینه آخرین مرحله‌ای بود که با موفقیت انجام شد.
فضاپیمای ناسا قرار بود که به سمت مریخ پرواز کند و عکس‌های نزدیکی از این سیاره بگیرد. موفقیت در این ماموریت این افتخار را برای ایالات متحده به ارمغان می‌آورد که توانسته نخستین کشوری باشد که یک فضاپیمای عملیاتی را به سیاره سرخ ارسال کرده است. زمانی‌که مارینر 3 پرتاب شد، هر پنج ماموریت شوروی برای ارسال سفینه به مریخ با شکست مواجه شده بود.
با این وجود، مارینر 3 نیز سرانجام بهتری نداشت. پوششی که قرار بود دقایقی پس از پرتاب جدا شود به فضاپیما گیر کرد، و مانع باز شدن صفحات خورشیدی آن شد. در نتیجه فضاپیمای بلااستفاده و بدون نیروی مارینر وارد مدار خورشید شد.
شاید نفرین مریخ دامان مارینر 3 را گرفته باشد، اما ماموریت مارینر 4 ناسا که کمتر از یک ماه بعد از آن انجام شد، توانست از این جادو فرار کند و نخستین تصاویر نمای نزدیک را از سطح مریخ به زمین ارسال کند.
 

سفر بی‌بازگشت
در تصویر، مهندسان مشغول کار بر روی فضاپیمای Mars Observer هستند که در سپتامبر 1992 / شهریور 1371 از مرکز فضایی کیپ‌کارناوال فلوریدا به فضا پرتاب شد.
مارس آبزرور (به معنای دیده‌بان مریخ) مجهز به ابزارهایی بود تا مواد معدنی، اتمسفر و میدان مغناطیسی مریخ را مورد مطالعه قرار دهد و قرار بود تا پس از یک بازه 17 ساله، بازگشت شکوهمند ناسا به مریخ را رقم بزند. ایالات متحده پس از موفقیت خیره‌کننده فرودگرهای وایکینگ در سال 1975 / 1354، ماموریتی را به مقصد مریخ انجام نداده بود.
وزلی هانترس، رییس کاوش منظومه شمسی ناسا پیش از پرتاب اظهار داشته بود: «آمریکا قرار است که به مریخ باز گردد».
اما با این وجود، سه روز قبل از آغاز برنامه زمان‌بندی سفینه برای ورود به مدار مریخ، مهندسان ارتباط خود را با سفینه از دست دادند. تحقیقات ناسا نشان داد که محتمل‌ترین گزینه برای این اتفاق، انفجار یک لوله سوخت بود که باعث تبدیل سفینه مارس آبزرور به چیزی شد که ناسا از آن با عنوان «چرخش فاجعه‌آمیز» نام برد؛ مشکلی که باعث تخلیه باتری‌های سفینه و از کار افتادن نرم‌افزارهای سفینه شد. به گفته بازرسان، بر اساس تمام شبیه‌سازی‌ها، سفینه افلیج در حالی‌که دور خود می‌گردد به چرخش به دور خورشید ادامه خواهد داد.
 

اشتباه اندازه‌گیری
در این تصویر هنری، صفحات خورشیدی مدارگرد آب‌وهوایی مریخ مشغول جذب پرتوهای خورشید هستند. اما متاسفانه در عالم واقعیت، زندگی از هنر پیروی نکرد.
پس از شکست 1.6 میلیارد دلاری فضاپیمای مارس آبزرور در سال 1992 / 1371، ناسا تصمیم گرفت تا بر روی ماموریت‌های کوچک‌تر و ارزان‌تر به مقصد مریخ تمرکز کند. مدارگرد آب‌وهوایی مریخ که کمتر از 200 میلیون دلار هزینه داشت و قرار بود که به مطالعه آب‌وهوای مریخ بپردازد، محصول سیاست جدید ناسا بود.
پس از پرتاب از مرکز فضایی کیپ‌کارناوال فلوریدا در سال 1998 / 1377، این فضاپیما تمام راه را تا مریخ طی کرد؛ اما در 23 سپتامبر 1999 / 1 مهر 1378 ناگهان ناپدید شد. مهندسان به این نتیجه رسیدند که فضاپیما بیش از اندازه در اتسمفر مریخ پایین رفته است و به احتمال زیاد در اتمسفر سوخته است.
یک تحقیق نشان داد که گروهی از مهندسان بر مبنای اندازه‌گیری‌های متریک کار کرده بودند، در حالی‌که گروه دیگر از سیستم قدیمی غیرمتریک استفاده کرده بودند که منجر به بروز خطای مهلک در نرم‌افزارها شده بود.
کمتر از سه ماه پس از گم شدن مدارگرد آب و هوایی مریخ، فضاپیمای خواهر آن، فرودگر قطبی مریخ نیز با سطح سیاره برخورد کرد و از بین رفت.
اد وایلدر، رییس بخش علمی ناسا به خبرنگاران گفت: «این دو شکست برای ما یک هشدار است، و ما نسبت به آن واکنش نشان خواهیم داد». این مشکلات منجر به تغییرات اساسی در مدیریت ناسا شد و تمام ماموریت‌های مریخ را تا سال 2001 / 1380 لغو کرد.