خاطره پهلوانی
سخن را اینگونه آغاز می کنم که:
قدیمیترین مرکز آموزش عالی تأسیس شده در آذربایجان رصدخانه مراغه میباشد که زمان تأسیس آن به بیش از هشتصد سال قبل برمیگردد. این مرکز دانشگاهی قدیم شامل رشتههای ریاضی، فیزیک و نجوم بود که به همت خواجهنصیرالدین طوسی دانشمند نامی ایران بنا نهاده شد. رصدخانه مراغه دارای کتابخانهای با بیش از 400،000 جلد کتاب بود و دانشمندانی از نقاط مختلف جهان در آن گرد آمده بودند. این مرکز دارای انتشارات با ارزشی چون «ذیج ایلخانی»، «تحریر اقلیدس»، «شرح الاشارات»، «اوصاف الاشراق»، «اصطرلاب»، «قوائد فی طب»، «صدرالاکواب» و ........... میباشد که زینت بخش کتابخانههای معتبر جهان از جمله ایران، پاریس، لندن، امریکا، ارورپای غربی، ترکیه، جمهوری آذربایجان، تاشکند، دوشنبه و پطرزبورگ است.
گلوبی ستارهشناسی معروف رصدخانه مراغه در موزه اسپنگر برزیل نگهداری میشود و قدیمیترین گلوبی ستارهشناسی آن مرکز میباشد.
رصدخانه مراغه نه تنها کاملترین رصدخانهایست که تا زمان خود ایجاد شده است بلکه نخستین رصدخانه مجهزِ قبل از کشف دوربین به شمار میرود. بطوریکه تا سیصدسال بعد رصدخانهای به مجهزی آن در غرب بوجود نیامد.
اگر در فضای اینترنت بخواهیم در مورد رصدخانه مراغه جستجو کنیم،تیترهای زیر به چشم خواهند خورد
- مجموعه تاريخي افلاک نما و رصد خانه مراغه، يادآور دوران طلايي و پيشتازي ايران در عرصه علم و فرهنگ جهان است.
- رصدخانه مراغه پيشگام در ترويج علم و فرهنگ در ايران زمين
- رصدخانه مراغه نخستين مركز نجومي جهان
- رصدخانه مراغه ؛ يادگار پيشتازي ايران در ترويج علم و فرهنگ جهان
- رصدخانه مراغه نماد هويت ايرانيان است
- يونسکو سال ۲۰۰۸ را سال رصدخانه مراغه نامگذاري کرد
هرچند در ابطال این حرف آقای رضا مرادی غیاث آبادی چنین می نویسد که :
امیدوار است کسانی که علاقه‌ای به رصدخانه مراغه و نجوم ایرانی دارند، سری به محل ویران و انباشته از زباله این پایگاه بزرگ علمی و پژوهشی ایرانیان در تپه «رصد داغی» در شمال غربی شهر مراغه بزنند و کمی به وضعیت اسفبار آن بنگرند و یا مثلاً «زیج ایلخانی» خواجه نصیر طوسی (بنیادگذار رصدخانه) را برای یکبار هم که شده منتشر کنند.
و در میان این تیترها سخنان سوزناکی دیده می شوند
- قديمي ترين رصدخانه كشور در معرض نابودي
آری،چنین است،یادگار دوران طلایی ایران در عرصه علم،نخستین مرکز نجومی جهان،نماد هویت ایرانیان در معرض نابودی است، پوشش فایبرگلاس آن فرسوده گشته و برف و باران تنها سکوی بازمانده از خواجه نصیرالدین طوسی را می سابد و از بین می برد، می گویند بنای رصـدخانه ، 15سال طول کشید ولی در سایه بی مهری مسئولان این بنا در عرض 1 سال دیگر تخریب خواهد شد،سوالی که در فکر همه مراغیان جایی برای خود بازکرده این است که چرا هیچ کاری مبنی بر جلوگیری از تخریب این اثر بین المللی انجام نمی گیرد؟
این اثر به کدامین اتهام مجرم گشته که باید اینگونه پاسخگو باشد؟در رأس مکانهای دیدنی شهر مراغه نام رصدخانه را می بینیم و هر مسافر طرفدار علم و جویای حقیقت در بدو ورود به این شهر به سمت این مکان روانه می گردد ولی افسوس که با فکری مملو از سوال،قلبی جریحه دار،دستی درازتر از پا،چشمانی به دنبال گذشته آنجا را ترک می کند.
به کدامین دلیل آب شربی در این مکان دیده نمی شود؟به کدامین جواب گلگاری در فضای این مکان دیده نمی شود؟به کدامین منطق این مکان باید از لیست آثار حذف گردد؟
در میان این تیترها،وعده هایی هم دیده می شوند ولی ما هم به دنبال عملی نشدن این وعده ها خسته از شنیدن شعار هستیم.
- طرح احداث موزه رصدخانه مراغه،به زودي اجرا ميشود
- تبديل رصدخانه مراغه به پايگاه ستاره شناسي دوره اسلامي
- رصدخانه و میراث تاریخی مراغه احیا میشود
- رصدخانه مراغه، مركز تحقيقاتي و گردشگري ميشود
" طبق منابع موثق، رصد خانه شهرستان مراغه تا قبل از دوره اختراع تلسکوپ بزرگترین و پیشرفته ترین رصد خانه جهان بوده است.
نام مراغه همیشه با نام یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی نجومی یعنی رصدخانه خواجه نصیرطوسی همراه است، رصد خانه ای که در زمان پایتختی مراغه توسط هلاکو خان مغول ساخته شده است. اهمیت این منطقه به لحاظ تاریخی و علمی به قدری زیاد است که برگزاری دهها همایش و کنفرانس و هم اندیشی نیز برای بررسی و تحلیل این عظمت کافی نیست. در همین حال، مطالعه طرح بازسازی رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی مراغه انجام شده و نقشه‌های مکانیکی و قابل اجرای آن آماده شده است.
با اجرای این طرح که از مصوبات دولت است این رصدخانه به یک مرکز تحقیقات نجوم واقعی و موزه نجوم تبدیل میشود.
در این طرح کارگاه ریخته‌گری، کتابخانه، کره سماوی برای رصد، ساعت‌های آفتابی و غیره که دردوران خواجه نصیر دراین رصدخانه موجود بودند طراحی شده است.
بر این اساس، دولت به دنبال خواسته مردم منطقه برای تبدیل این رصدخانه به یک مرکز علمی و تحقیقاتی، بازسازی این رصدخانه را تصویب کرده است و در سال گذشته چهار میلیارد ریال برای انجام این طرح اعتبار تخصیص داده است."
اینها حرفهایی بود از زبان تراب محمدی، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی که در تاریخ 28 خرداد, 1390 در یک پایگاه اطلاع رسانی منتشر شده اند.
و گفتنی است، رصد خانه مراغه با شماره 1675 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در میان خبرها دیده می شود که : تدوين مستند "رصدخانه مراغه" آغاز شد
امیدواریم در این مستند از واقعیت ها پرده برداری کنند.
و در آخر شاهد تیتر مأیوس کننده " تنها رصدخانه هولاکويي ايران حريم مصوب ندارد " هستیم
این نه تنها خواسته مردم شهر من٬بلکه خواسته بسیاری از نجوم دوستان٬فیزیکدانان و طرفداران میراث فرهنگی است که به این وضع رسیدگی شود
و لازم به ذکر است که در طی سالهایی که رصدخانه مراغه در حال ویرانی بود٬شاهد شروع به کار رصدخانه های ملی کاشان و کرمان بودیم
در ذیل شرح این شعارها نوشته شده است
_________________________________________________
زمان انتشار:سه شنبه 18 فروردین 1388
رصدخانه و میراث تاریخی مراغه احیا میشود
گروه شهری- سپیده سمائی:
«با وجود پیگیری‌های انجام‌شده و اختصاص بودجه، تاکنون اقدامی برای احیای محوطه تاریخی رصدخانه مراغه انجام نشده است.»
این را رئیس مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه می‌گوید. دکتر علی عجب‌شیری‌زاده با تاکید بر تاخیر در احیای بافت قدیمی بقایای کشف‌شده از رصدخانه مراغه، از تلاش‌های این مرکز برای احیای این بافت خبر می‌دهد: «این مرکز به‌منظور احیای بافت قدیمی رصدخانه مراغه طرح جدید احیای بافت این رصدخانه و ایجاد مرکز تحقیقات جدید نجوم در مجاورت آن را ارائه کرد که با وجود پیگیری‌های مکرر و برگزاری جلسات متعدد با مسئولان ذی‌ربط تاکنون موفق به اجرای عملیات احیا در این محوطه تاریخی- علمی نشده‌ایم.»
اظهارات این کارشناس درحالی است که گفته میشود در دور اول سفرهای استانی ریاست‌جمهوری برای احیا و مرمت این مرکز پژوهشی تاریخی اعتبار اولیه مناسبی در نظر گرفته شده است.
دکتر عجب‌شیری‌زاده با بیان اینکه اقدامات اولیه برای احیای محوطه تاریخی رصدخانه انجام شده است، به خبرگزاری مهر می‌گوید: «برای این منظور نقشه بازسازی محوطه تهیه شده است که درصورت اجرای این طرح، از حمایت‌های بین‌المللی نیز برخوردار می‌شویم.»
رئیس مرکز اخترفیزیک مراغه همچنین یادآور میشود: «مرمت و بازسازی این رصدخانه با همکاری سازمان میراث فرهنگی انجام خواهد شد اما با وجود تهیه تمامی زیرساخت‌ها و هماهنگی‌های لازم برای احیای این محوطه از سوی مرکز، تاکنون مسئولان میراث فرهنگی برای تعیین محوطه اقدامی نکرده‌اند.»
رئیس مرکز تحقیقات نجوم و اخترفیزیک مراغه با تاکید بر اینکه اقدامات اینچنینی باعث دلسرد و مایوس‌شدن محققان میشود ابراز امیدواری می‌کند که طرح جدید ارائه‌شده از سوی مرکز تحقیقات نجوم و اخترفیزیک مراغه با همکاری سازمان میراث فرهنگی شهرستان مراغه و مسئولان ذی‌ربط هر چه زودتر اجرا شود؛
طرحی که مهندس محمدی از آن به‌عنوان «طرحی غیر‌جامع» نام می‌برد و به همشهری می‌گوید: «اگر طرحی به نام احیای رصدخانه مراغه ارائه میشود باید جامع باشد و تمامی جنبه‌های لازم را در نظر گرفته باشد و در ضمن با سازمان میراث فرهنگی هماهنگ باشد.»
آیا طرح ارائه‌شده از سوی مرکز اخترفیزیک مراغه این مشخصات را ندارد؟ پاسخ رئیس سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به این سؤال منفی است: «در طرح ارائه‌شده همه زوایا در نظر گرفته نشده است.
ما اکنون در سازمان در حال مطالعه و تهیه یک‌طرح جامع هستیم اما در تهیه این طرح حتما از نظر کارشناسانی چون دکتر عجب‌شیری‌زاده نیز استفاده می‌کنیم.»
________________________________________________
يكشنبه ، 16 تیر 1387
رصدخانه مراغه، مركز تحقيقاتي و گردشگري ميشود
پيام ميشو -فرماندار مراغه از تبديل رصدخانه اين شهر به مركز تحقيقاتي و گردشگري در آينده خبر داد.
بهلول نعمتي به <ايرنا> گفت: اين طرح به عنوان يك طرح واحد به صورت مشترك توسط مركز تحقيقات اختر فيزيك مراغه و سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري اجرا ميشود.
وي اضافه كرد: رصدخانه مراغه با استفاده از نقشه رصدخانه‌هايي كه در گذشته با بهره‌گيري از طرح ساخت اين رصدخانه از جمله در سمرقند، چين و هند ساخته شده بازسازي ميشود.
به گفته وي، طرح جامع بازسازي اين رصدخانه در دولت نهم و در سفر اول رئيس جمهوري به اين شهر تصويب شده ولي موانع مربوط به تملك اراضي آن اجراي اين طرح را با مشكلاتي مواجه كرد.وي خاطرنشان كرد: هماهنگي‌هاي لازم براي تملك اين اراضي با سه سازمان مرتبط با اين اراضي انجام شده است.
او با اظهار اميدواري براي آغاز عمليات بازسازي اين رصدخانه در سال جاري افزود: در اجراي اين طرح، آثار به جا مانده از دوران گذشته در اين رصدخانه بازسازي و تكميل شده و علاوه بر آن، به فناوري‌ها، كشفيات و تحقيقات جديد در خصوص نجوم مجهز ميشود.
رصدخانه مراغه مهمترين اثر تاريخي و جهاني اين شهر محسوب شده و در نوع خود در گذشته، كامل‌ترين و مهمترين بنا در زمينه نجوم بوده و پيش از اختراع تلسكوپ در جهان و در قرن هفتم هجري - قمري توسط خواجه نصيرالدين طوسي پايه‌گذاري شد.
خواجه نصيرالدين طوسي در ساخت اين بناي ارزشمند از شخصيت‌هاي علمي همچون علامه قطب‌الدين، فخرالدين مراغي، محي‌الدين مغربي و نجم‌الدين اسطرلابي ياري گرفت.
تحقيقات نشان مي‌دهد كه پيش از رصدخانه كپرنيك آلمان، رصدخانه‌اي به عظمت رصدخانه مراغه وجود نداشته و رصدخانه‌هايي در برخي كشورها بر مبناي اين رصدخانه احداث شده است.
__________________________________________________
۱۳۹۰/۸/۸
تنها رصدخانه هولاکويي ايران حريم مصوب ندارد
بررسي اسناد و مدارک مربوط به تعيين حريم آثار و بناهاي تاريخي نشان مي‌دهد که تنها رصدخانه هلاکويي ايران، حريم مصوب ندارد. هرچند، مدير اداره ميراث فرهنگي مراغه نظر ديگري دارد و مي‌گويد که اين رصدخانه، تعيين حريم شده است، اما اطلاعات بيشتري در مورد شماره و تاريخ ثبت آن ارايه نمي‌‌دهد
خبرگزاري ميراث فرهنگي ـ گروه ميراث فرهنگي ـ آخرين اطلاعات به دست‌آمده از بررسي اسناد و مدارک مربوط به حريم آثار و بناهاي تاريخي حاکي از آن است که تنها رصدخانه ايران که بر جاي مانده از دستاوردهاي کم نظير تمدن اين سرزمين است، هنوز از سوي کارشناسان سازمان ميراث فرهنگي تعيين حريم نشده است.
هرچند که مدير اداره کل ميراث فرهنگي و گردشگري مراغه اعتقاد دارد که اين بناي تاريخي حريم دارد. با اين وجود، "عليرضا پاشايي" به سوالات خبرنگار CHN، در مورد شماره، تاريخ ثبت و جزييات اين حريم، پاسخي نداده و اطلاعاتي ارائه نمي‌کند.
به اين ترتيب تنها مي‌توان به مدارکي استناد کرد که از تعيين حريم استان‌ها وجود دارد و بر اساس اين اسناد، رصدخانه مراغه که به گفته تاريخ‌نويسان تنها يک رصدخانه نبوده بلکه يک سازمان گسترده علمي به شمار مي رود و به شماره 1675 در تاريخ 16 تير 1364 در فهرست ميراث ملي جاي گرفته است، حريم ندارد. پس هر گونه ساخت و سازي در عرصه و حريم اين رصدخانه که بيشتر زمين‌هاي اطراف آن داراي مالک شخصي است، همواره مي‌تواند هويت تاريخي اين بنا را تهديد کند.
مدير اداره ميراث فرهنگي مراغه اما از شرايط کنوني اين رصدخانه به دليل بي‌توجهي مديران پيشين، مي‌گويد: «در گذشته پيش بيني‌هايي براي تعيين حريم اين بناي تاريخي نشده بود، بنابراين زمين‌هاي اطراف اکنون ديگر مالک خصوصي دارند و اگر سازمان ميراث فرهنگي بخواهد که اين زمين‌ها را بخرد و حريم را از دست مالک شخصي رها کند، زمان مي‌برد.»
با اين حال، مدير اداره کل ميراث فرهنگي مراغه درباره وضعيت فعلي اين بنا مي‌گويد: «در حال حاضر حفاظت از رصدخانه مراغه، به شکل جدي انجام ميشود و کارهاي عمراني و مرمتي هيچ مشکلي ندارد.»
اين در حالي است که کارشناسان ميراث فرهنگي همواره به اهميت تعيين حريم بناهاي تاريخي تاکيد کرده‌اند و آن را يکي از مهمترين اقدامات براي حفاظت و صيانت از ميراث فرهنگي کشور مي‌دانند. آن‌ها همچنين در مورد نداشتن حريم بسياري از بناهاي تاريخي ايران که سال‌هاست ثبت ملي شده‌اند با اين حال حريم مصوب ندارند، هشدار مي‌دهند.
با اين حال، بررسي اسناد و مدارک تعيين حريم آثار تاريخي آذربايجان شرقي نشان مي‌دهد که اين استان تا پايان سال 88، 1641 اثر ثبت داشته که اين تعداد آثار ثبتي شامل 55/5 کل آثار ثبتي کشور ميشود. بنابراين از نظر آثار ثبت شده، رتبه پنجم کشور را داراست. اما در بخش ثبت حرايم تنها، 43 حريم مصوب دارد که 64/2 حرايم کشور را شامل ميشود. اين تعداد ثبت حريم باعث ميشود که از نظر تعداد حرايم ثبتي کشور رتبه يازدهم را داشته باشد.
بنابراين بناهايي که در آذربايجان شرقي تعيين حريم شده‌اند از اين قرار است؛ در سال 77، سه طرح حريم، در سال 78 يک طرح و در سال 80، هفت طرح حريم، در سال 81 ، دو تعيين حريم و در سال 85، پنج طرح حريم در اين استان صورت گرفته است. اين استان در سال 87، هم يازده طرح حريم داشت که تنها يکي در تبريز و بقيه در بناب بوده است.
نخستين حريمي که در پل دختر ميانه با شماره 88 ثبت شد، در تاريخ 15 دي 1310 و نخستين حريم مصوب براي مسجد کبود تبريز به تاريخ 11 بهمن 1355 بوده است. بنا براين آمارها، تاکنون در مراغه هيچ تعيين حريمي انجام نشده و رصدخانه مراغه نيز تعيين حريم نشده‌است.
بنابراين، سوال اساسي اينجاست که اولويت براي ثبت چه معيارهايي دارد؟ چرا تا کنون يکي از مهمترين بناهاي تاريخ ايران، تعيين حريم نشده است. اگر هم تعيين حريم شده چرا مسئولان در ارايه اطلاعات در اين زمينه کوتاهي مي‌کنند؟
مدير اداره ميراث فرهنگي مراغه اما بر داشتن حريم اين بنا اصرار مي‌کند و يکي از دلايل تعيين حريم رصدخانه مراغه را کاوش‌هاي گذشته در اطراف اين بناي تاريخي مي‌داند و مي‌گويد: «اگر يک بناي تاريخي کاوش شود يعني اينکه حتما حريم دارد.»
در پاسخ به اين سوال که در حال حاضر حريم درجه يک اين بنا دچار مشکل نشده‌است، مي‌گويد: «تا کنون حريم اين بناي تاريخي دچار مشکل نشده و در حال حاضر يک سري اقدامات براي نگهداري اين بنا انجام مي‌گيرد.»
با اين حال، آمارها از اين قرار است که سازمان ميراث فرهنگي آذربايجان شرقي در سال 88 و 89 تعيين حريم انجام نداده‌است و اگر حريمي در سال 89 ابلاغ شده، در سال 88 تعيين حريم و مراحل اداري را طي کرده و سپس مصوب و ابلاغ شده است.
رصدخانه مراغه، رصدخانه‌اي است که در دوره هلاکوخان زيرنظر خواجه نصيرطوسي در شهر مراغه ساخته شد. اين رصدخانه روي تپه‌اي در غرب مراغه قرار داشته و امروزه تنها پي‌هاي بخش‌هاي مختلف و بخشي از بقاياي سنگي آن باقي‌مانده است. در سال‌هاي اخير گنبدي براي محافظت از بقاياي اين بنا روي بخشي از آن ساخته شده‌است. با اين وجود همچنان اين بنا از نبود امکانات حفاظتي و تعيين حريم دچار مشکل است.
بناي رصدخانه مراغه در سال 651 هجري (1261ميلادي) به سفارش خواجه نصيرالدين طوسي و به فرمان هولاکو -نوه چنگيزخان مغول آغاز شد. هولاکو براي نگهداري اين سازمان پژوهشي موقوفه‌هاي ويژه‌اي درنظر گرفت. کتابخانه‌اي شامل 400 هزار جلد کتاب و ابزارهاي اخترشناسي، از جمله ذات‌الربع ديواري به شعاع 430 سانتي‌متر، حلقه‌دار (ذات‌الحلق)، حلقه انقلابي، حلقه اعتدالي و حلقه سموت نيز فراهم شدند. در همين‌جا بود که زيج ايلخاني به‌سال 670 هجري (1276 ميلادي) فراهم شد.
اکنون رصدخانه مراغه که فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و يک سازمان علمي گسترده به شمار مي‌رفت که بيشتر شاخه‌هاي دانش درس داده مي‌شد و مشهورترين دانشمندان آن عصر ـ از جمله قطب‌الدين شيرازي، کاشف علت اصلي تشکيل رنگين کمان ـ در آنجا جمع شده بودند، بدون حريم رها شده است و مسئولان مربوطه اين مسئله را قبول نمي کنند.