عباس خاراباف*

 در حالی که در دولت‌های نهم و دهم، مهم‌ترین اولویت فضایی ایران پرتاب انسان به مدار و آزمایش‌های پرتاب موجود زنده (میمون رزوس) به ارتفاع 120 کیلومتری انتخاب شده بود و به نوعی بخشی از آن برنامه هم اکنون نیز در حال پیگیری است، اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران طی گزارشی اعلام کرده که متاسفانه بنا به دلایلی، تاکنون دو نقطه مداری زهره 1(34 درجه شرقی) و زهره 3 (47 درجه شرقی) از دست رفته و اتحادیه بین‌المللی مخابرات راه دور، (آی.تی.یو) در تلاش است تا نقطه‌ مداری زهره2 (26 درجه شرقی) را نیز از ایران گرفته و به کشورهایی همچون قطر یا عربستان واگذار کند. این اتفاق بسیار تاسف‌برانگیز در حالی رخ داده است که یکی از مهم‌ترین وظایف سازمان فضایی ایران در زمان تاسیس، دفاع از حقوق ملت ایران در عرصه‌های بین‌المللی تعریف شده بود.

نقاط مداری چیست؟
مدار زمین‌ثابت (ژئو)، مناسب‌ترین محل برای قرارگیری ماهواره‌های فضایی با کاربردهای مخابراتی و به خصوص تلویزیونی است. این مدار در ارتفاع حدود 36000 کیلومتری از سطح زمین و به اصطلاح موازی با خط استوای کره زمین قرار دارد. کاربرد این مدار بسیار ارزشمند است و به همین دلیل برای دولت‌مردان و سیاست‌مداران کشورها نیز اهمیت خاصی دارد. بر همین اساس سازمانی بین‌المللی تحت عنوان اتحادیه بین‌المللی مخابرات راه دور (آی.تی.یو) تاسیس شده تا متولی اصلی واگذاری نقاط این مدار به کشورها باشد. این سازمان درخواست‌های دولت‌ها را برای نقاط مداری دریافت می‌کند تا نقاط مداری را به آنها واگذار کند و مراقب است که این نقاط مخصوصا آنهایی‌که مشتری بیشتری دارند، خالی نمانند. به همین دلیل وقتی کشوری موفق می‌شود یک نقطه مداری را تصاحب کند، مهلتی از آی.تی.یو دریافت می‌کند تا ماهواره مخابراتی خود را در آن نقطه مداری قرار دهد. در این صورت اگر نقطه مداری پر طرفداری بدون دلیل موجه برای مدتی خالی باقی بماند، آی.تی.یو حق دارد که مالکیت کشور اول را لغو و نقطه مداری را به تملک کشور دیگری درآورد. این همان بلایی است که این روزها سر دو نقطه مداری کشور عزیزمان در آمده و ممکن است نقطه سوم هم به قطر یا عربستان واگذار شود.

سرمایه‌هایی که از دست رفت
به نقل از پایگاه اینترنتی دانش فضایی و گزارش مکتوب مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ‌۱۳۵۶ هجری شمسی بود که ایران با تلاش فراوان و پیش‌دستی زیرکانه توانست سه نقطه مداری استراتژیک را در مدار زمین ثابت از آن خود سازد؛ نقاطی بسیار ایده‌آل که در موقعیت‌های ۲۶ ٬ ۳۴ و ۴۷ درجه شرقی قرار گرفته‌ بودند. در آن زمان ایران 9 سال به صورت قانونی مهلت داشت تا نقاط مذکور را عملیاتی کند که با پیروزی انقلاب اسلامی و شرایط وقت و به‌خصوص آغاز جنگ تحمیلی، تا سال 1365 که مهلت 9 ساله ایران به پایان رسید، کشورمان موفق به عملیاتی کردن نقاط مذکور نشد.

در آن زمان به‌دلیل متوقف ماندن مناقصه ماهواره زهره و عدم پرتاب این ماهواره ملی، برای جلوگیری از دست رفتن این نقاط استراتژیک، با مصوبه شورای عالی امنیت ملی وقت، تصمیم گرفته شد سه ماهواره مستعمل از طرف ایران برای قرارگیری در نقاط مداری اجاره شوند و بدین ترتیب برای مدت حدود دو سال، نقاط مداری ایران با قرار گرفتن سه ماهواره استیجاری، عملیاتی شد. همین روند ادامه پیدا کرد تا این‌که به دلیل اتفاقات عجیب و غریب در زمستان 2009/1387 (دولت نهم)، نقطه زهره1 و در سال 2012/1391 (دولت دهم) نقطه زهره 3 از دست رفت. در آخرین ماه‌های فعالیت دولت دهم نیز اعلام شد نقطه زهره2 نیز به دلیل شکایت شرکت یوتل‌ست فرانسه ممکن است از دست رفته و به قطر یا عربستان واگذار شود.

تدبیر چاره است
اکنون در شرایطی قرار گرفته‌ایم که بخش عظیمی از مهم‌ترین سرمایه‌های مداری و فضایی ایران از دست رفته و تنها افسوس آن بر دل‌ها باقی مانده است. با این وجود خوشبختانه سازمان فضایی در یک اقدام مثبت برای جبران این خسارت جبران‌ناپذیر، اقدام به رزرو 13 نقطه مداری تحت عنوان ایران‌ست کرده است. اینجاست که آی.تی.یو تصمیم می‌گیرد کدام یک از این نقاط رزرو شده را به ایران واگذار کند. کارشناسان می‌گویند طی خوش‌بینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها ممکن است تا حدود 5 سال دیگر دست‌کم دو یا سه نقطه از این نقاط رزرو شده به ایران واگذار شود. البته در صورتی که سازمان فضایی حضورش را در مجامع بین‌المللی جدی‌تر پیگیری کرده و روابط خوبی با بقیه کشورها برقرار کند.

البته این همه در حالی است که بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، کشورهای منطقه نیز بیکار ننشسته‌اند و به‌عنوان مثال امارات متحده عربی، بیش از 120 نقطه، ترکیه بیش از 70 نقطه، رژیم صهیونیستی بیش از 50 نقطه، مصر 18، پاکستان 15 و قطر نیز همانند کشورمان اقدام به رزرو 13 نقطه جدید کرده‌‌اند و در نوبت واگذاری قرار دارند.

حال این سوال مطرح است که در چنین شرایطی تدبیر چیست و اولویت با کدام است، تداوم و ورود به پروژه‌های فضایی نمایشی و تبلیغاتی که دستاوردهای زیادی برای مردم ندارند، یا دفاع از سرمایه‌های ملی در عرصه‌های بین‌المللی که با ایجاد روابط خوب بین‌المللی قابل تحقق است؟