عباس خاراباف

 56 سال پیش «اسپاتنیک» نخستین ماهواره ساخت بشر توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق به فضا پرتاب شد و با این اتفاق، عصر فضا به صورت رسمی آغاز شد. پس از آن بود که ایالات متحده آمریکا به دلیل رقابتی که با شوروی داشت فعالیت‌های خود را در زمینه فضا جدی‌تر کرد؛ ولی تا به خود آمد شوروی نخستین انسان را هم به فضا فرستاد. با این حال آمریکا برای این که در این رقابت عقب نباشد با تحمیل هزینه‌های میلیاردی توانست 12 سال پس از آغاز عصر فضا نخستین انسان را به سطح ماه برساند. در حال حاضر و با گذشت بیش از نیم قرن از این اتفاقات، دولت‌مردان خیلی از کشورهای دارای فناوری فضایی حاضر نیستند برای تبلیغات سیاسی یا رقابت‌های نمایشی روی برنامه‌هایی هزینه کنند که نتیجه سودآوری برای مردم نداشته باشد.

سه مرحله مسابقه فضایی
در آغاز عصر فضا مسابقه فضایی تنها بین دو قطب فضایی جهان یعنی آمریکا و شوروی برقرار بود اما با گذشت چندین سال، کشورهای دیگر نیز به اهمیت فناوری فضایی پی بردند و مسابقه‌ای جدید بین سایر کشورها مثل فرانسه، چین، انگلیس، ایتالیا و حتی برزیل، هند و ژاپن به راه افتاد. این رقابت ادامه پیدا کرد و در حال حاضر فناوری فضایی به عنوان یکی از جذاب‌ترین فناوری‌ها در بسیاری از کشورهای جهان پیگیری می‌شود. هم اکنون مرحله سوم مسابقه فضایی آغاز شده، به‌طوری‌که 75 کشور در زمینه فضا و فناوری فضایی فعال بوده و 66 کشور نیز سازمان‌ فضایی دارند. اما مسابقه فضایی این روزها در دنیا برای استفاده از فضا و کاربردهای آن برای بهبود وضعیت زندگی مردم در پروژه‌هایی است که طی همکاری‌های بین‌المللی به نتیجه می‌رسند.

کاربردهای فناوری فضایی
از بیشترین کاربردهای فناوری فضایی می‌توان به ارتباطات و مخابرات اشاره کرد. هم اکنون ماهواره‌های ارتباطی و مخابراتی ‏برای پوشش برنامه‌های تلویزیونی، ارتباطات تلفن ثابت و موبایل، اینترنت و... کاربرد دارند. این یعنی همه آن چیز که در زندگی مدرن امروزی مورد نیاز است. علاوه بر این محصول نهایی به دست آمده در ‏پروژه‌های دیگر فضایی را می‌توان در گستره وسیعی از کاربردها که مواردی چون کشاورزی، راه و شهرسازی، اکتشاف معادن، ‏کنترل منابع، هواشناسی، پیش‌بینی و کنترل حوادث طبیعی را نیز شامل می‌شود، استفاده کرد.

دیگر کشورها چه فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند؟
در حالی که مهم‌ترین برنامه سازمان فضایی ایران اعزام سفینه‌های سرنشین‌دار به فضا اعلام شده، کشورهای دیگر به دلیل رویکرد اقتصادی از این نوع برنامه‌های رویگردانی کرده و به سمت برنامه‌هایی رفته‌اند که به جای تبلیغات و نمایش‌های رقابتی، کاربردهای تجاری داشته و می‌تواند رفاه را برای مردم آن کشور فراهم سازد. ویژگی‌های خاص فضا که امکان برقراری ارتباط رادیویی را با هر نقطه از زمین مقدور می‌کند و نیز دید وسیعی که از فضا بر زمین وجود دارد و همچنین قوانین بدون مرز استفاده از فضا، این بخش را برای استفاده‌های تجاری بسیار جذاب کرده است. پیش بینی‌ها نشان می‌دهند این روند تا سال 2020/1399 بازاری 500 میلیارد دلاری را برای این کشورها فراهم می‌آورد.

در ایران اما به نظر می‌رسد تصمیم‌گیران همچنان حاضرند میلیون‌ها دلار صرف پروژه‌های پرطمطراق ولی کم‌فایده کنند تا از طریق فضا به افزایش غرور ملی بپردازند. هرچند کشورهای بسیار کمی چنین هدفی را در برنامه فضایی خویش دنبال می‌کنند، اما حتی چنین کشورهایی نیز به صورتی هوشمندانه‌تر به موضوع رسیدگی می‌کنند. به طور مثال مالزی در حالی به تربیت فضانورد و راه‌اندازی پروژه فرستادن اولین مسلمان به فضا می‌پردازد که کوچک‌ترین هزینه‌ای را بابت ساخت حامل آن یا اعزام انسان به فضا به صورت مستقل- آن‌گونه که در کشور ما در حال انجام است- نمی‌کند و بهره تبلیغاتی کافی نیز از این موضوع می‌برد. حتی کانادا نیز در حالی به تربیت فضانورد می‌پردازد که پس از سال‌ها هنوز از کمترین زیر ساخت‌ها برای اعزام مستقل انسان به فضا برخوردار نیست.

در جدول زیر مهم‌ترین فعالیت‌های حال حاضر در برترین سازمان‌های فضایی دنیا فهرست شده است و با مقایسه آنها می‌توان فهمید که مهم‌ترین فعالیت حال حاضر سازمان فضایی ایران درست تعریف نشده است.